یکسال از توافقات هسته ای ایران با غرب گذشت و در این مدت دولت مرتبا گزارش‌هایی از دستاوردهای جدید در عرصه های سیاسی و اقتصادی ارائه کرد. البته تلاش‌های دولت در این زمینه که بالاخره پس از سال‌ها گفتگو و چانه زنی با طرف های غربی توانسته به یک جمع بندی برسد، قابل تقدیر است اما آنچه که پس از قرائت بیانیه توافقات به ویژه در بخش اقتصادی انتظار می رفت، تاکنون محقق نشده و می توان گفت دستاوردها حتی بسیار ناچیزتر از بدترین پیش بینی ها بوده است.

اینکه غربی ها بدعهدی می کنند، سنگ اندازی دارند، به دنبال تامین منافع خود هستند، سعی در افزایش هزینه های ایران داشته و در قبال دادن امتیازهایی به دنبال کسب منافع جدید هستند، مشخص است و نمی توان این موانع را در کُند شدن روند گشایش های اقتصادی پسابرجام بی تاثیر دانست.

دستاورد اقتصادی برجام چه بود؟

شیطنت ها و دشمنی های پیدا و پنهان برخی کشورهای غربی و منطقه به منظور لطمه زدن به روند اجرای توافقات، ایجاد یاس و تردید در سرمایه گذاران خارجی و تلاش برای ممانعت از فعالیت های جدید اقتصادی کشورهای مختلف در ایران نیز آشکار است اما برخی معتقدند دولت بیش از اندازه به پسابرجام دلخوش کرده بود و حالا رفته رفته مشخص می شود که پسابرجام در عرصه اقتصادی کشور، دست کم تا به امروز عایدی خاصی نداشته است.

با این وجود، شاید مقامات دولتی بگویند نمی توان انتظار داشت تمامی مشکلات اقتصادی موجود از طریق پسابرجام و به فوریت حل شود که این هم موضوع درستی است اما در یکسال گذشته با وجود رفت و آمدهای غربی ها و هیات های اقتصادی مختلف به کشور، دستاورد خاصی حاصل نشده و همچنان برخی قراردادهای بزرگ اقتصادی مانند خرید هواپیما و مانند آن در هاله ای از ابهام قرار دارد.

همچنین در طول یکسال گذشته و پس از مانورهای بزرگ تبلیغاتی دولت درباره پسابرجام و آغاز یک دوره شکوفایی در اقتصاد ایران، بسیاری از نگاه‌ها به حل مسئله بزرگ داخلی کشور یعنی بیکاری بود و برای جوانان بسیاری این امیدواری حاصل شده بود که شاید در دوران جدید، از طریق رشد اقتصاد ایران و همچنین جذب سرمایه های خارجی، بازار کار بالاخره از بحران و رکود تاریخی خود خارج شود، اما نشد.

بیکاری پیچیده‌تر شد

بیکاری در طول یکسال گذشته و در دوران پسابرجام نه تنها بهتر نشده بلکه پیچیده تر و دارای ابعاد جدیدتری هم شده است؛ نه خبری از تاثیر سرمایه گذاری های جدید در کاهشش نرخ بیکاری و بهبود اشتغال جوانان است و نه امید می رود که روند بحران بیکاری در ماه‌های آینده در مسیر مناسبی قرار گیرد.

همچنان بیکاری مهمترین دغدغه خانواده های ایرانی است و به گفته بسیاری از کارشناسان بازار کار، امروز خانواده های فراوانی هستند که دستکم یک جوان بیکار در خانه خود دارند. به نظر می رسد دولت در بازار داغ رفت و آمد هیات های اقتصادی خارجی به کشور، امضای ده ها قرارداد تجاری و همکاری اقتصادی، فلاش دوربین‌ها و رد و بدل کردن توافقات، حل مهمترین مسئله داخلی کشور را فراموش کرده و نگاه کلی به آن داشته است.

درست است که از طریق گشایش‌های اقتصادی و امضای قراردادهای سرمایه گذاری در نهایت اشتغال ایجاد شده و بازار کار بهبود می یابد اما این مسئله در یکسال اخیر نه تنها به عنوان یکی از بندهای اصلی و مهم توافقات اقتصادی با خارجی ها نبوده بلکه مقامات دولتی از فرصت ‌ای موجود برای مبادله و اعزام نیروی کار به کشورهای دیگر و جستجوی شغل در آنسوی مرزها هم تلاش چندانی نداشته اند.

حمید حاج اسماعیلی با بیان اینکه تحریم‌های اقتصادی کشور را درگیر خود کرده بود، گفت: دولت برای درمان اقتصادی اولویت بندی مناسبی انجام نداد و اینکه فکر شود همه مشکلات در تحریم‌ها است، انتظار نادرستی بود.

این کارشناس بازار کار اظهارداشت: هرچند توافقات هسته ای تصمیم نظام و دولت بوده ولی انتظارات پس از آن از توافقات درست نبود و دولت باید گام به گام حرکت می کرد، بنابراین دولت توقعات واقع بینانه برای مردم ایجاد نکرد و هیاهویی به راه افتاد که حل تمامی مشکلات کشور در گرو توافق با غربی ها است.

حاج اسماعیلی ادامه داد: حالا پس از یکسال از توافقات هسته ای، نتایج و دستاوردها برای مردم محسوس نیست و بار روانی مثبتی در کشور ایجاد نشده است. این مسئله زنگ خطر بزرگی را به صدا در آورده که گره کار در داخل کشور است و در حوزه مشکلات اقتصادی، چاره کار باید در داخل جستجو شود.

آدرس پسابرجام اشتباهی بود

وی تاکید کرد: یکی از مشکلات ساختاری در اقتصاد ایران وابستگی به نفت و درآمدهای آن است که در این مدت گام‌های موثری برای جدا شدن اقتصاد از این وابستگی برداشته نشد. دولت می توانست کشور را از دلالی و وابستگی به فعالیت های غیرمولد بازرگانی نجات دهد و روزنه ها را ببندد.

این کارشناس بازار کار افزود: ما امروز در اقتصاد ایران تولید نداریم و خام فروشی انجام می دهیم. متاسفانه از آنطرف نیز هر دولتی بر سر کار آمد، برنامه های قبلی را مسکوت گذاشت و حتی به برنامه های بلندمدت نیز بی اعتنایی می شود و اینها یک بیماری بزرگ برای کشور ایجاد کرده است.

به گفته حاج اسماعیلی، اجرای برنامه های سلیقه ای فسادهای بزرگی را شکل داده و امروز شاهد ریشه دار شدن فساد در کشور هستیم که عزم قابل توجهی نیز برای مقابله با آن وجود ندارد. در حالی که تولید داخلی و رونق آن با اشتغال ارتباط مستقیمی دارد، دولت به سیاست‌های صادراتی و وارداتی بی توجهی کرد و تاکنون از انجام واردات بی رویه و غیرضرور جلوگیری نشده است.

وی تاکید کرد: دولت امروز بگوید چه حمایت‌های روشنی برای تقویت تولید داخلی انجام داده است؟ آیا پرداخت وام از بانک‌ها برای خرید خودروی تولید داخل حمایت است؟ ما امروز با نیروی انسانی کشور مواجه هستیم که برای آنها نیز شغلی نداریم و بسیاری از نیروهای آماده به کار کشور کارآفرین نیستند و از آنسو نیز در بازار کار مشارکت ندارند.

این کارشناس بازار کار اظهارداشت: دولت به جای استفاده از ظرفیت‌های داخلی به مردم آدرس اشتباه داده است. امروز نیروی تربیت شده در دانشگاه‌ها به اشتغال نگاه سُنتی دارند و هنوز به فکر این هستند که دولت باید برای آنها کار ایجاد کند، چون بخش خصوصی واقعی در ایران شکل نگرفته و دولت بسترسازی مناسبی برای اشتغال زایی نداشته است.

حاج اسماعیلی این مطلب را هم افزود که بدون داشتن هیچ برنامه ای انتظار کاهش نرخ بیکاری، انتظار درستی نیست و دولت در ۳ سال گذشته برنامه خاصی برای اشتغال زایی نداشته است.

علی احمد قاسمی