استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: کلمه ای که در جامعه کاربردهای متفاوتی دارد.گاه با عقب ماندگی و نگاه به گذشته و ماندن در آن مساوی می گردد و زمانی راه را برای تعصبات و ابراز وجود باز می کند.نگاه به این کلمه از این هم فراتر می رود و در دین نیز راهی می جوید و دو شاخه ی اصلی اسلام یعنی اهل سنت و شیعه را متبلور می سازد.شاید چنین تصوراتی درست باشند اما حقیقت آن چندان شناخته نشده باشد.

نگاه به این واژه از زوایای مختلف چنین انشعاباتی را ایجاد می کند.سنت در نگاه جامعه شناسانه بسیار متفاوت از سیاسی نگری و نیز دین نگرشی است.سنت از نظر ما با هر نگاهی ارتباط دارد و بدون شک عینک مورد استفاده در این کلمه بسیار تاثیر گذار است.قصد عیب جویی یا تحلیلی نگرشی هر یک را نداریم و تنها آن را از دیدگاه علمی خود دنبال می نماییم.سنت در چنین نگرشی تنها روش و طریقه است.

ما سنت را از نظر معنایی برابر با روش،طریقه،سرشت و سیرت می دانیم.ارتباطی با زمان دارد و گذشته در ایجاد شکل ها تاثیر گذار است.تبدیل شدن آن به عادت امری طبیعی است .اینکه بعضی بیش از اندازه ی مورد انتظار در آن می مانند و نسبت به ادامه ی آن به شکل قبلی اصرار می کنند نیز همیشه وجود داشته و دارد.سنت در درون جوامع رایج است و با توجه به نیازها و سطوح مختلف فکری نیز قابل ماندن،تغییر یا تحول می باشد.آنچه در سنت مهم است ریشه و اساس تولیدی است که اگر بر مبنای علت و معلولی باشد همیشه در حال تغییر و تحول است و در غیر این صورت مبنایی احساسی دارد که جهالت می تواند نوعی تاثیر در ماندن داشته باشد.

سنت برای ما امری قابل قبول است اما چگونگی آن هرگز ثابت و یا غیر قابل تغییر تصور نمی گردد.شکل های مختلفی دارد و رنگ و بوی حاکم بر آن ها نیز قابل بررسی است.سنت تابع نیازهای انسانی است.به وجود آورنده ی آن آدمی و از بین بردنش نیز به دست اوست.

انواعی از سنت های دینی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی برای ما قابل تصور است و کاربرد هر یک نیز می تواند جوامع را به سمتی و جهتی هدایت کند.کسانی که سنت ها را با انواع تعصبات حفظ می کنند بسیار متفاوت از کسانی هستند که سنت ها را با زمان در هم می آمیزند و به اشکال مختلف تبدیل می نمایند.مهم تغییرات زمانی است و بدون شک انسان با زمان زندگی می کند و نمی تواند در آن بماند.هیچ انسانی کودک باقی نمی ماند بلکه این تغییرات هستند که به او شکل و شمایل می دهند.سنت ها برای ما مانند هر لازمه ای مهم می باشند اما اشکال آن ها نمی توانند ثابت باقی مانند.

به طور مثال سنت دید و بازدید در زمان ایجاد شده ولی هیچگاه اشکال ثابتی نداشته است.از ارتباطات پیشرفته ای امروزی گرفته تا اسب دوانی های سابق دارای شکل های متفاوت بوده است.سنت احترام به بزرگ تر ها نیز می تواند با تغییرات شگرفی همراه باشد.بنابراین می توان چنین تغییرات را تابع زمان دانست اما اینکه زمان آن ها را به سمت درستی هدایت می کند یا خیر؟ امری است که قابل تامل می باشد.

بنابراین باید برای سنت ها هم معیار تعیین نمود.اینکه سنت ها انسانی هستند و نوع بشر در اقصی نقاط دنیا آن ها را ایجاد می کند نشان دهنده ی نیاز آدمی به آن هاست.در افریقا سنت عروسی موجود است اما به این شکلی که در اروپاست، نیست.سنت عزاداری نیز همیشه بوده اما در ایرانیان قدیم بسیار متفاوت از امروز است.شاید این سنت تحت فشار زمان به کمترین زمان تبدیل شود و ممکن است روزی برسد که در قالب یک گفتار خاتمه یابد.بسیاری آن را پذیرفته اند و در زمان آن نیز مشارکت نموده اند اما آیا این سنت در حال تغییرات درستی است؟ ما این موضوع را تنها از دو نظر قابل قبول می دانیم و مابقی را قبول نداریم و البته اجباری در پذیرش نیز نمی یابیم.سنت های انسانی و غیر انسانی همان تقسیم بندی است که به آن معتقدیم ودنبال می کنیم.

هر سنتی که در جامعه رایج باشد تنها در همین دو شکل قابل بررسی است.یا با جوهره ی آدمی در ارتباطند و آن را مورد تایید قرار می دهند و یا اینکه خواه ناخواه یا خواسته و ناخواسته غیر انسانی هستند و انسان از آن ها غافل است و اجرا می کند.سنت های انسانی به آنگونه روش و طریقه اتلاق می شود که آدمیت انسان را اساس اجرا می داند و با جوهره ی او در تضاد نبوده بلکه زمینه ساز رشد و تعالی اوست.ضد آن نیز قابل تصور است و آنگونه سیرت ها را شامل می شود که با خصلت های انسانی در مقابل است و آن را مدفون می نماید یا در حداقل شکل متوقف می سازد.

سنت های انسانی قابل شناخت هستند و معیار های اساسی دارند.به طور مثال وقتی در سنت عروسی احترام به دیگران برای مشارکت ایجاد می گردد و همکاری در برگزاری و همدلی برای شاد بودن مطرح می شود انسانی نامیده می شود و نه تنها تاییدی بر خصلت های خاص است که رشد دهنده و انتقال دهنده به نسل های بعدی نیز هست.

باید سنت ها را تنها در این دو قالب مطرح کرد تا بدین شکل بتوان از دام تعصبات و احساسات کاذب گریخت و در آن گرفتار نگردید.سنت های انسانی رشد دهنده ی توانایی های آدمی در رسیدن به تحول و تکاملند.باید از این طریق به اوج رسید و زمینه را برای تعالی و ترقی مهیا ساخت.حفظ این نوع از روش ها با حالت انسانی می تواند رشد دهنده ی سریع نیز باشد.ما سنت های انسانی را امری لازم و ضروری و گاه حیاتی برای ادامه ی نسل سالم می دانیم و بر آن تاکید می نماییم.