استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: گرچه معنای دین راه و روش است اما برای مردم به معنای عقیده به قدرتی بالاتر از انسان و در بسیاری از موارد اعتقاد به آفریدگاری تواناست.بدون شک دین در طول زمان دارای تغییراتی بسیار و از توهم گرایی تا حقیقت یابی در نوسان بوده است.دین گاه آیین و زمانی تنها عقیده ی شخصی نامیده شده است.اشکال مختلفی مانند دارای بودن پیامبر یا رهبر و نیز کتاب از جمله ارزیابی های خاص برای پذیرش نزد مردم بوده است.

در دورترین نقاط جهان تا به درون جامعه ی خودی عقایدی به شکل های متفاوت و حتی انشعاباتی در درون دینی خاص وجود داشته و زمینه ی تفاوت ها و گاه اختلافات تاریخی را به وجود آورده است.در هر صورت دین می تواند انتخابی از روی احساس یا تفکر و تعقل باشد.شناخت دلایل پذیرش و یا عدم آن برای استمرار منطقی دین ضروری است.

ما در این نگارش دین را محصور به ارزیابی خاصی نمی نماییم و اعتقاد داریم که پذیرش و تاثیرات یک مجموعه که برای مردمانش نوعی راه و روش برای پرداختن به مواردی مانند قدرت های مافوق انسان می شود،کافی است.اینکه این دین اسلام یا مسیحیت و یهودی یا نصرانی بودن نامیده شود تفاوتی ایجاد نمی کند.گاه زرتشت را دین محسوب داشتن یا شیطان پرستی را انحراف به حساب آوردن مربوط به ادامه ی مباحث جامعه شناسی و دین پروری است.

ما دین را محدود نمی دانیم و برای بررسی خود هر عقیده ای را جای می دهیم که البته به معنای تایید آن ها هم نیست.فقط نگاهی علمی به دین داریم و آن را از نظرهایی مورد تحلیل قرار می دهیم.شاید بتوان گفت که نوعی معیار برای همه در نظر می گیریم که شامل ادیان الهی و غیر آن نیز می شود.

ما دین را نیاز انسان ها می دانیم و معتقدیم که آدمی از این نظر که خود را کامل نمی یابد قدرتی بالاتر را در درون خود جستجو می کند که گاه خدای سبحان و زمانی در تاریخ به اشکال متفاوت سنگی یا نمادین ترسیم کرده است.در تاریخ انواع بت ها نه برای تفریح بلکه تخلیه ای درونی برای تشکر و قدردانی بوده اما انحراف حرف اول را زده و لذا ورود پیامبران و ادیان الهی راهی برای اصلاح در نظر گرفته شده است.

ما دین را با تمام تفاوت هایش در دو قالب انسانی و غیر انسانی قرار می دهیم و دلیل آن را نیز نیاز آدمی به وجودشان احساس می کنیم.دین انسانی ممکن است برای بعضی از برداشت ها کلمه ای نامناسب باشد زیرا این آدمی است که دین را برمی گزیند لذا چه نیازی به ارزیابی است؟ اما ما همین را نیز نکته ای در انحراف می دانیم زیرا همه ی تصمیمات آدمی نمی توانند درست باشند.باید دین را در قالبی خاص قرار داد تا بدین سان بتوان درستی را از نادرستی جدا ساخت.

دین انسانی به آنگونه عقیده و نظر مربوط می شود که جوابگوی نیازهای اساسی آدمی در استمرار زندگی عزت بخش اوست.دینی که ابتدای کار نیازهای درونی آدمی را مد نظر قرار می دهد و الگوهایی مانند فطرت یا غریزه و نیز توانایی هایی مانند احترام و گذشت و نیز رشد و ترقی را اساسی برای ادامه می یابد.دین انسانی تنها سعادت بشری را می جوید و در تلاش است تا انسان ها را یکدست نماید.

تفاوت ها را به یگانگی و احساسات را به سمت آدمیت سوق دهد.در این دین انسانیت اساس همه چیز است و جنگ و برتری عقیده کنار گذاشته می شود.اصولا تفاوت های عقیدتی وجود ندارند تا ضدیتی ایجاد کنند.مسیحیت و اسلامیت برای چه به وجود آمده اند؟ بدیهی است که راهنمایی آدمی و نجات او از انحراف و درگیر شدن در مسائل غیر انسانی است.اگر این چنین می شد دیگر نیازی به شعب نبود.دین انسانی هدایتگر آدمی در رشد و ترفیع است.

در این میان ضدیت در دین غیر انسانی نیز وجود دارد.انواعی از عقاید که آدمی را در تنگنا قرار داده و با اشکال مختلفی از رفتارها و کردارها او را به سمت پوچ گرایی و قدرت سازی ظاهری می کشاند.ما این نوع ادیان را فراوان یافته ایم و لذا ضمن عدم تایید معتقدیم که برای نجات بشر از درگیر شدن به این نوع از ادیان کافی است تا انسانیت او را زنده نگه داریم.

ادیانی که بشر را به سمتی هدایت می کنند که سقوط نامیده می شوند.درگیری هایی که امروز با نام دین در اقصی نقاط جهان روی می دهند ناشی از دور شدن از انسانیت است.مگر می شود دینی را موفق تصور کرد که جوهره ی آدمی را کنار زند؟ مگر می شود دینی را الهی یا بالاترین قدرت دانست که نیازهای اولیه ی آدمی یعنی رشد توانایی ها را کنار زند؟

ما این نوع تصورات را ضربه به انسانیت می دانیم و چنین عقایدی را غیر انسانی می نامیم.دین انسانی روشی برای تحولگرایی و تکامل نوع بشر است.دینی که تنهاست و دومی ندارد و بشر را تنها موجود قابل تعالی بر می شمارد و مرزهای جغرافیایی یا نژادی را تایید نمی کند.برای این دین فقط بشریت اساس ارزیابی است.