هر سال ۱۰ آذرماه یادآور شهادت مظلومانه عالم مجاهدی است که حضور او در تبعید، آنهم در منطقه‌ای محروم و نزدیک مرز هم برای دیکتاتور دست نشانده پهلوی و حامیانش رعب‌انگیز بود. «آیت‌الله سیدحسن مدرس»؛ شخصیتی که نام و یاد او، یادآور جایگاه نمایندگی ملت ایران در مجلس بعنوان رکن قانونگذاری و نظارت در کشور است.

مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد متولی «قانونگذاری و نظارت» همیشه زیر ذره‌بین مردم و کارشناسان است؛ ذره‌بینی که تلاش می‌کند تا از لابلای آنچه در صحن و راهروها و کمیسیون‌های مجلس می‌گذرد، این واقعیت را بیرون بکشد که مجلس در هر دوره، چقدر در راس امور است و تا چه حد عصاره فضائل ملت.

بدلیل همین اهمیت و تاثیرگذاری و احتمالا تاثیرپذیری مجلس است که در آغاز هر دوره مجلس شورای اسلامی، رهبر معظم انقلاب اسلامی و پیش از ایشان امام خمینی (ره)، در پیام‌های خود به مستاجران جدید خانه ملت، تلاش کرده‌اند تا صریح و روشن، بایدها و نبایدهای نمایندگی مردم ایران را در چند جمله برای نمایندگان ترسیم کنند.

دوران پس از ارتحال امام امت بدلیل پایان جنگ تحمیلی، صف‌بندی‌های جدید در فضای سیاسی کشور و علنی‌تر شدن برخی مرام‌ها و ظهور گفتمان‌های سیاسی مانند سازندگی و اصلاحات و عدالت‌گرایی و اعتدال، اهمیت بیشتری می‌یابد؛ در چنین دورانی، صیانت از جایگاه تاثیرگذار مجلس حساسیت دوچندانی پیدا می‌کند.

نگاهی هرچند گذرا به هفت پیام صادر شده توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی برای آغاز بکار مجالس چهارم تا دهم در دوران زعامت ایشان، حاوی نکاتی جالب و تامل برانگیز است. اهمیت این توصیه‌ها وقتی بیشتر به چشم می‌آید که تقریبا در تمام این پیام‌ها مستقیم یا غیرمستقیم تکرار می‌شوند.

این گزارش تلاش می‌کند تا پرتکرارترین توصیه‌های خلف امام راحل را به نمایندگان مجلس از ادوار چهارم تا دهم مرور کند و در کنار آن، توصیه‌های شاخص و منحصر به فرد ایشان در هر دوره مجلس را نیز یادآوری کند.

اول؛ ایستادگی بر روی اصول انقلاب اسلامی در خانه ملت

مرور هفت پیام حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به افتتاحیه مجالس، تقریبا بدون استثنا نشان‌دهنده تاکید و توصیه ایشان به نمایندگان ملت برای «پافشاری بر روی اصول و ارزش‌های انقلاب اسلامی و ادای وظیفه الهی» در عین توجه به مقتضیات زمانی است.

ایشان در پیام هفتم خرداد ماه ۱۳۷۵ به مجلس چهارم تاکید می‌کنند: « مجلس انقلاب در همه حال باید منادی شعارهای اصولی انقلاب و پاسدار راه و خط ترسیم شده ی معمار و بنیانگذار انقلاب حضرت امام خمینی (اعلی اللَّه مقامه) باشد. این، تنها راهی است که بر نجات و رستگاری کشور عزیز ما از آثار روزگار سیاه سلطه بیگانگان می‌انجامد و زخمهای کهنه دوران ستمشاهی را التیام می‌بخشد».

این توصیه با عباراتی نظیر «جهت‌گیری کلی مجلس است باید در سمت و سوی هدفها و شعارها و ارزشهای متعالی اسلام باشد» در افتتاحیه مجلس پنجم و مجالس بعدی نیز تکرار شده است.

ایشان در پیام خود به افتتاحیه مجلس دهم نیز خطاب به منتخبان ملت تاکید کردند: «وظیفه‌ی انقلابی و قانونی شما نمایندگان محترم آن است که مجلس را سنگری استوار در برابر ترفند و فسون و افزون‌خواهی گستاخانه‌ استکبار و نقطه‌ی اتکای درخشانِ مردم مؤمن و انقلابی بسازید.»

دوم؛ ارتباط مستمر با توده‌های مردم و پرهیز از تجمل و اشرافی‌گری

جانشین امام راحل نیز مانند ایشان، همواره مسئولان به ویژه نمایندگان مجلس را که با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند، به ارتباط مستمر و محکم با توده‌های مردم به ویژه مستضعفان و محرومان توصیه و لوازم این توصیه را نیز گوشزد کرده‌اند؛ پرهیز از اسراف، خوی اشرافیگری و توصیه‌پذیری!

رهبر انقلاب در هفت پیام خود به مجالس چهارم تا دهم با این عبارات، این توصیه را یادآوری کرده‌اند؛

«نمایندگان محترم ... باید با توده‌های مردم و انتخاب کنندگان خود، در تماس و ارتباط باشند و نیازهای راستین و خواسته های بحق آنان را به درستی و از نزدیک بشناسند و آن را در مصوبات مجلس رعایت کنند» ۷ خرداد ۱۳۷۱

«توصیه‌ اینجانب به نمایندگان محترم آن است که رابطه‌ خود را با توده‌های مردم بخصوص قشرهای محروم برقرار و مستحکم سازند. این کار، هم نیازهای حقیقی مردم را به آنان نشان خواهد داد، هم اولویتها را مشخص خواهد کرد» ۱۱ خرداد ۱۳۷۵

«توقع‌ می‌رود که‌ میان‌ نمایندگان محترم‌ و توده‌های‌ مردم‌ بویژه‌ مستضعفان‌ و محرومان‌، رابطه‌ای‌ مداوم‌ برقرار باشد و رنجها و محرومیتها و خواستهای‌ حقیقی‌ و فوری‌ این‌ قشرها، در مجلس‌ که‌ خانه‌ی‌ ملت‌ و محل‌ امید آن‌ است‌، انعکاسی‌ شایسته‌ بیابد» ۶ خرداد ۱۳۷۹

«پیوند حقیقی با مردم، مستلزم حضور در میان آنان و دور نشدن از سطح متوسط زندگی آنان است. ساده زیستی و پرهیز از اسراف و پرهیز از هزینه کردن بیت المال در امور شخصی و غیرضروری، شرط لازم برای حفظ این پیوند است» ۶ خرداد ۱۳۸۳

«نماینده‌ ملت از جنس ملت است. شما نه از قصرهای رفیع و خاندانهای اشرافی، که از متن مردم، از مدرسه و حوزه و دانشگاه،‌ و از میدانهای کار به مجلس گسیل شده‌اید. این رابطه و این منش را پاس بدارید و برای خود نگاه دارید. خوی اشرافی و گرایش به اسراف و طعمه انگاشتن این مسئولیت، بلای بزرگی است» ۷ خرداد ۱۳۸۷

ایشان در پیام خود به مجلس نهم نیز نمایندگان را به توصیه‌های قبلی خود - از جمله این توصیه – ارجاع می‌دهند و در پیام به افتتاحیه مجلس دهم هم، با تاکید بر پیگیری اقتصاد مقاومتی با همه لوازم آن، به نوع دیگری توجه به معیشت توده‌های مردم را یادآور می‌شوند.

سوم؛ توجه به اولویت‌ها در قانونگذاری و حضور منظم و مفید در مجلس

رهبر معظم انقلاب در پیام‌های خود، همواره نمایندگان منتخب ملت را به «ضرورت توجه کردن به اولویت‌ها، نگاه ملی به قوانین، پرهیز از هدر دادن وقت مجلس و غیبت غیرموجه در صحن و کمیسیون‌ها، مطالعه مستمر و توجه به هنر قانون‌نویسی و قانونگذاری» ارشاد کرده‌اند که مهمترین فرازهای آن به این شرح است؛

«قانونگذاری صحیح و حکیمانه، مستلزم آن است که نمایندگان همه وقتی را که مجلس شورای اسلامی به آن نیاز دارد، صرف کنند و علاوه بر حضور در جلسات عمومی و کمیسیونها که در آن مباحثه و تبادل نظر انجام می‌شود، ساعاتی را هم صرف مطالعه و تفکر و مشورت با کارشناسان کنند و نیز از وجود کارشناسان امین در کمیسیونها استفاده برند. غیبتهای ناموجه از ساعات کار مجلس، تعدی به حق مردم و بی اعتنایی به اعتمادی است که مردم به نماینده ی منتخب خود کرده‌اند» ۷ خرداد ۱۳۷۱

«نمایندگان محترم را به اهمیت دادن به وقت مجلس و کمیسیونهای آن و جلوگیری از هدر رفتن حتی یک دقیقه از آن و اجتناب از غیبت‌های ناموجه، توصیه می‌کنم» ۱۱ خرداد ۱۳۷۵

«هنر قانون‌نویسی و قانون‌گذاری، از برترینهای نمایندگی است. قانون باید کارآمد، روان، شفاف، روزآمد و با این حال با نگاه بلندمدت،‌دارای گستره‌ئی هرچه پهناورتر و قابل ماندگاری،‌ و یکسره معطوف به نیازهای مردم و منافع عمومی باشد... از خرد جمعی و کارشناسی در تدوین قوانین بیشترین بهره گرفته شود» ۷ خرداد ۱۳۸۷

«قانون باید کارآمد، روزآمد، شفاف، معطوف به نیازهای عمومی و تأمین‌کننده‌ی منافع ملّی باشد. در دهه‌ی پیشرفت و عدالت، همه‌ی قوانین باید به تحقق این دو شاخص عمومی کمک کند و با نگاه بلندمدت، گستره‌ای هرچه طولانی‌تر و پهناورتر داشته باشد» ۷ خرداد ۱۳۹۱

چهارم؛ کمک به دولت، همراه با نظارت و حق‌گویی

رابطه مجلس و دولت درهمه ادوار یکی از مسائل اصلی و چالش‌برانگیز نظام بوده است؛ تا جایی که در برخی مقاطع اصطکاک‌های موجود میان مجلس و دولت به مسئول و دغدغه اول رهبری و مردم تبدیل شده است، به همین دلیل، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تقریبا در تمام پیام‌های خود به منتخبان مردم در خانه ملت، بر ضرورت «همدلی با دولت در عین نقد و نظارت و حق‌گویی و پرهیز از چالش‌های غیرموجه» تاکید کرده‌اند.

مهمترین فرازهای این توصیه از این قرار است؛

«... این همراهی و مساعدت (با دولت)، وظیفه‌ای روشن‌تر و فوری تر از همیشه است؛ این سخن به معنای آن نیست که نمایندگان به وظیفه نقد و بررسی و نظارت و انتقاد دلسوزانه و ارائه راه حلهای درست نپردازند. مجلس در همه حال باید حریت و صراحت و حقگرایی و استقلال خود را حفظ کند» ۷ خرداد ۱۳۷۱

«تصویب قوانینی که دولت را موظف و قادر بر اداره‌ی صحیح امور نماید و سپس نظارت بر اجرای آن از راههای قانونی، نخستین وظیفه‌ی مجلس است و این وظیفه مستلزم همکاری و همدلی میان مجلس با دولت و حمایت مجلس از دولت است» ۱۱ خرداد ۱۳۷۵

«همکاری‌ دلسوزانه‌ با قوای‌ دیگر و کمک‌ به‌ پیشرفت‌ برنامه‌ی‌ توسعه‌ که‌ اکنون‌ دستور کار قوه‌ی‌ مجریه‌ است‌، فصل‌ مهمی‌ از وظایف‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ است‌... این‌ به‌ معنای‌ کوتاهی‌ ورزیدن‌ در وظایف‌ نظارتی‌ مجلس‌ نیست‌. مجلس‌ باید بذل‌ اعتماد خود به‌ کارگزاران‌ عالی‌ دولت‌ را مرهون‌ ملاکهای‌: تعهد و تدین‌، کارآیی‌ و کارشناسی‌، وفاداری‌ به‌ نظام‌ و به‌ مردم‌ قرار دهد و در نظارت‌ قانونی‌ بر عملکرد آنان‌ جدی‌ باشد» ۶ خرداد ۱۳۷۹

«ارتباط منطقی با قوای دیگر بر پایه همکاری و همدلی، وظیفه مهم دیگر مجلس است. کمال این وظیفه آنگاه تحقق می یابد که با اِعمال نظارت قانونی و نهادینه ساختن پاسخگوئی در دیگر قوا، که وظیفه دیگر مجلس است، همراه گردد» ۶ خرداد ۱۳۸۳

«مسئولیت نظارتی مجلس هرگز نباید به دست اهمال سپرده شود،‌ اما هرگز هم نباید نظارت مجلس به معنای رقابت با دولت و نشنیدن نیازها و ضرورتها و تنگناهای آن شمرده شود» ۷ خرداد ۱۳۸۷

«همکاری حقیقی و صمیمی با قوای دیگر و پرهیز از چالش‌های ناموجّه نیز یک شاخص مهم دیگر و دارای سهم تعیین‌کننده در اتحاد ملّی است که دلسوزان کشور همواره بر آن پای فشرده و منافع عمومی و وجاهت چهره‌ی ملت ایران در چشم جهانیان را در گرو آن دانسته‌اند» ۷ خرداد ۱۳۹۱

چراغ‌های شاخص، برای گذرگاه‌های خاص

از توصیه‌های همیشگی و اصولی رهبر انقلاب به مستاجران مجلس که بگذریم، برخی توصیه‌های ایشان به نمایندگان در ادوار خاص مجلس نیز شنیدنی و خواندنی و برای همیشه جالب توجه است.

ایشان در پیام خود به افتتاحیه مجلس پنجم، بر حفظ اصول پایه‌ای انقلاب و نظام در جریان سازندگی و غفلت نکردن از این اصول تاکید می‌کنند و در ادامه بر دوگانه «چپ و راست» خط بطلان می‌کشند؛ «تعبیرهای چپ و راست یا اصرار بر وجود احزاب سیاسی در مجلس قانونگذاری و مانند اینها، سوغاتهای بی‌ارزشی است که شأن مجلس شورای اسلامی بالاتر از پذیرش کورکورانه‌ی آنها است.»

رهبر حکیم انقلاب همچنین در پیام خود به افتتاحیه مجلس ششم هم، هشداری به نمایندگان می‌دهند که گذر زمان نشان داد، مجلس اصلاحات به این هشدار کمتر توجه کرد؛ «دشمنان‌ سیلی‌خورده‌ی‌ انقلاب‌ و شبکه‌ی‌ تبلیغاتی‌ جهانی‌ آنان‌، وانمود می‌کنند که‌ مجلس‌ ششم‌، نه‌ در خدمت‌ آرمانهای‌ اسلام‌ و انقلاب‌، که‌ در سمت‌ و سوی‌ منتقدان‌ و معارضان‌ آن‌ است‌... دفاع‌ قاطع‌ و آشکار نمایندگان‌ از انقلاب‌ و نظام‌ اسلامی‌ و راه‌ روشن‌ و ماندگار امام‌ عظیم‌الشأن‌، و تبری‌ از بلندگوهایی‌ که‌ با تکرار شعار ارتجاعی‌ (جدایی‌ دین‌ از سیاست‌) در اندیشه‌ی‌ حذف‌ جهاد خونین‌ بیست‌ و چندساله‌ی‌ ملت‌ ایران‌ برای‌ استقرار نظام‌ مترقی‌ جمهوری‌ اسلامی‌اند، تلاش‌ پرهزینه‌ی‌ دشمن‌ را بیهوده‌ خواهد ساخت‌. این‌ کمترین‌ انتظار ملت‌ انقلابی‌ و مسلمان‌ از نمایندگان‌ مجلسی‌ است‌ که‌ با خون‌ شهیدان‌ و مجاهدت‌ ایثارگران‌ پدید آمده‌ و بر قرار مانده‌ است‌.»

در نهایت، جانشین امام راحل به مجلس نوپای دهم نیز تاکید کردند: «تحقق بخشیدن به اقتصاد مقاوم با همه الزامات قطعی آن و نیز تلاش مجدّانه برای گسترش و ژرف‌سازی فرهنگ اسلامی، دو اولویت فوری کنونی است.»

زمان می‌گذرد و در هر دوره، مردم و بعدها، تاریخ قضاوت خواهد کرد که منتخبان مردم در ادوار مختلف مجلس، چقدر به خطوط کلی امام امت در عمل و بیان توجه کرده‌اند و چه کارنامه‌ای از خود برجا گذاشته‌اند.