انرژی و به ویژه نفت و گاز از تاثیرگذارترین عناصری محسوب می شوند كه می توانند نقش حیاتی در روندهای بین المللی ایفا كنند.

چنین چارچوبی باعث شده است تا انرژی بعنوان به عنصری تاثیرگذار در سیاست خارجی و رفتار خارجی دولت ها تبدیل گردد. امروز اهمیت نفت و گاز در سبد انرژی امروز جهان و اهمیت انرژی در اقتصاد امروز جهان موجب تعاملی گسترده میان انرژی و سیاست خارجی‏ گردیده است.

بسیاری از رقابت‏ها و تحولات سیاسی جهان تحت تاثیر انرژی است.

در این زمینه و در اقدامی جدید آمریكا در چرخشی جدید، 7 كشور هند، كره جنوبی، تركیه، مالزی، آفریقای جنوبی، سریلانكا و تایوان از تحریم های مالی معاف كرده است. به گزارش خبرگزاری رویترز آمریكا، 'هیلاری كلینتون' وزیرخارجه آمریكا روز سه شنبه 23 خرداد گفت: 'آمریكا كشورهای هند، كره جنوبی و تركیه به همراه 4 كشور دیگر (مالزی، آفریقای جنوبی، سریلانكا و تایوان) را به علت كاهش خرید نفت از ایران، از تحریم های مالی معاف كرده است.

وی افزود: این كشورها به جمع ژاپن و برخی دیگر از كشورهای اروپایی كه از تحریم های آمریكا معاف شده بودند، افزوده شده اند.' پیش از این آمریكا در فروردین ماه نیز، آمریكا 10 كشور اتحادیه اروپا یعنی بلژیك، انگلیس، جمهوری چك، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، هلند، لهستان و اسپانیا به علاوه ژاپن را از اعمال تحریم های علیه ایران مستثنی كرده بود.

براساس قوانین جدید آمریكا كه روز 31 دسامبر 2011 (10 دی 1390) به اجرا گذارده شد، مبادلات تجاری نهادهای مالی را با بانك مركزی ایران، به عنوان نهاد اصلی تسویه پرداخت های نفتی ایران، بیش از پیش دشوار می سازد. در قالب این مصوبه جدید، 'این قوانین برای شركت های كشورهایی كه مبادلات خود با ایران را به میزان قابل توجهی كاهش دهند، استثائاتی را در نظر می گیرد. همچنین هرگاه منافع ملی آمریكا اقتضا كند و یا برای ثبات بازار انرژی ضروری باشد، از اعمال این قوانین چشم پوشی خواهد شد'.

چنین به نظر می رسد كه سیاست خارجی آمریكا در قبال جمهوری اسلامی ایران كه معطوف به محدودسازی با بهره گیری از ابزارهای اقتصادی و سیاسی است، در شرایط كنونی به دلیل غلبه شاخص های اقتصادی سیاسی بین المللی و تاثیر گذاری گسترده انرژی در عرصه روابط بین الملل، با عقب گرد مواجه شده است.

اكنون این سوال مطرح است كه آیا كشورهای بیشتری شامل این رفع تحریم خواهند شد؟

** آمریكا و بحران در تحریم نفتی ایران

-----------------------------------------------

آمریكا در دو اقدام 18 كشور را از تحریم های ایران مستثنی كرده است. چنین روندی نشان می دهد كه اگرچه آمریكایی ها تلاش های بسیاری انجام می دهند كه كشورهای خریدار نفت ایران را وادار به كاهش مبادلات خود كنند، اما اقتصاد بین المللی الزامات و فرایندهای خود را دارد و معطوف به الزامات و ضرورت های یك كشور خاص نیست. در این میان كلینتون اظهار داشت: 'اقداماتی كه از سوی این كشورها تاكنون اتخاذ شده، ساده نبود و آنها باید نیازهای خود به انرژی را در یك برهه زمانی حساس برای اقتصاد جهانی مورد بررسی مجدد قرار داده و شروع به یافتن جایگزین هایی برای نفت ایران می كردند'.این در حالی است كه پیش از این، آمریكا در آبان ماه 1390، اعمال تحریم بر حوزه انرژی ایران را اعلام كرده بود و به نظر می رسد كه اظهار نظر اخیر به نوعی تایید این مفهوم باشد كه در اقتصاد جهانی شده امروز، وابستگی فزاینده به منابع انرژی و وابستگی متقابل اقتصادی همواره تاثیرات گسترده بر همه كشورها دارد. از این رو

در این قالب، منافع كشورها اقتضا می كند فرای ضرورت های بین المللی عمل كرده و به سمت حفظ و ارتقای منافع خود باشند.

در حوزه اروپا، یونان، ایتالیا و اسپانیا سه كشور دارای مشكلات اقتصادی حاد هستند كه‌ به ترتیب با واردات روزانه 111 هزار بشكه (22.6 درصد از واردات نفتی)، 249 هزار بشكه (13.3 درصد از واردات نفتی) و 149 هزار بشكه (9.6 درصد از واردات نفتی) عمده‌ترین وارد كنندگان و مشتریان نفت ایران در اروپا هستند.

به گزارش ایران انا از ایرنا، در میان هفت كشور خارج از تحریم نیز ، هند بزرگ ترین وارد كننده نفت از ایران است. هرچند هند با فشارهای آمریكا و به دلیل مشكلات پرداخت بهای نفت مجبور به كاهش خرید نفت از ایران شد، اما به دلیل مشكلات برآمده از كاهش خرید و افزایش بهای نفت وارداتی مجبور به افزایش دوباره واردات نفت از ایران شد.

در این زمینه، 'پراناب موخرجی' وزیر دارایی هند در گفت و گو با پایگاه اینترنتی دیلی نیوز گفت: ' اگرچه هند به میزان قابل توجهی واردات نفت خود از ایران را كاهش داده است، اما با این حال، افزایش جهانی بهای نفت موجب بروز مشكلات زیادی برای اقتصاد هند شده است'.

روزنامه هندی فایننشال اكسپرس نیز اعلام كرد: واردات نفت هند از ایران درچهار ماه نخست 2012 درحالی با افزایش 25 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به 405 هزار بشكه در روز رسید كه سال گذشته به علت مشكلات در پرداخت، این واردات كاهش یافته بود.

** جمع بندی

---------------------

خروج گروه جدیدی از كشورها از تحریم خرید نفت از ایران، نشانه ای از غلبه شاخص های اقتصادی بر رویكردهای سیاسی - بین المللی و روابط میان كشورها است. از دیگر سو، این اقدام نشان داد كه استفاده ابزاری از سیاست 'تحریم گسترده اقتصادی' در جهانی كه زنجیره های وابستگی متقابل به طور روزآمد روندهای پیچیده ای را پشت سر می گذارد، اقدام كارآمدی نیست، چرا كه گریبان اقتصاد تحریم كنندگان را نیز می گیرد.

در این چارچوب هرچند، آمریكا درماههای گذشته تلاش گسترده ای برای اعمال تحریم فراگیر نفتی علیه ایران صورت داده است اما این تلاش ها به دلیل تاثیرگذاری روز افزون ایران در تامین منابع انرژی برای مناطق مختلف جهان، به ویژه حوزه آسیا و اروپا هنوز نتوانسته موفقیت آمیز باشد و با فشار فزاینده دولت های اروپایی و آسیایی مجبور شده است تا كشورهای بیشتری را جزو شمول رفع تحریم قرار دهد. تحریم هایی كه تا به امروز سخن از روند فلج كنندگی آن به میان می آمد، در ماه های اخیر با رفع تحریم 18 كشور مهم وارد كننده نفت از ایران،احتمال رفع تحریم كشورهای دیگری همچون چین نیز وجود دارد، چراكه چینی ها از همان ابتدا با اعمال رویكردهای یك جانبه از سوی آمریكا برای تحریم نفتی ایران مخالف بودند. در این زمینه 'زوهای جون' معاون وزیر خارجه چین در یك كنفرانس خبری در زمستان 90گفت بود كه ایران یكی از عرضه كنندگان فوق العاده بزرگ نفت چین است و ما امیدواریم كه واردات نفت چین تحت تاثیر قرار نگیرد زیرا چین برای توسعه به نفت نیاز دارد. به گزارش رویترز از پكن، وی در پاسخ به این سوال كه آیا چین تحت فشار آمریكا واردات نفت از ایران را متوقف خواهد ساخت، گفت: 'ما با اعمال فشار و تحریم مخالفیم زیرا این رویكرد ها به حل مشكلات كمك نخواهد كرد. وی ابراز امیدواری كرد كه تحریم های یكجانبه بر منافع چین تاثیر نگذارد.

با توجه به اوضاع و شرایط كنونی نظام بین الملل به نظر می رسد ادبیات تحریم در درون ادبیات وابستگی های متقابل و روز افزون اقتصادی كشورها ذوب شده و روندهای بین المللی استفاده از سازوكارهای دیپلماتیك و چندجانبه، وزنه بیشتری به خود گیرد.