استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: پرداختن به ابعاد و وسعت شوش برای بسیاری از افراد آموزنده و قابل تامل است.موضوع بزرگی یا کوچکی شوش می تواند مطالعات امروز را تحت تاثیر قرار دهد.این مهم خصوصا در مباحثی که برای گسترش آن مطرح است قابل کنگاش و مطالعه است.اتهاماتی که نسبت به میراث فرهنگی وارد می کنند و نیز آن را سدی برای توسعه می دانند با این موضوع کاملا شفاف خواهد شد.

تصاویر و دست نوشته های موجود نشان می دهد که شوش جدید تنها به دلیل ورود کاشفان مورد توجه بود.این بدان معنی است که نگاه به شوش صرفا آثار باستانی و قدیمی بودن آن بود.گرچه وجود بارگاه حضرت دانیال نیز می تواند مورد نظر باشد اما واقعیت این است که حرم حضرت بسیار زودتر از این وجود داشته است.

نگاه به گذشته ی شوش و ابعاد آن نشان می دهد که توسعه ی امروز آن کاملا غیر علمی و موضوعی است.نه توجه به آثار شده است و نه دلیل ایجاد جدیدش مورد نظر قرار گرفته است.شوش در ابعاد قدیم آن نشان دهنده ی بافتی است که بیشتر از اینکه به شهر متمایل باشد به آثاری که در درون آن بود متمایل گشت.

در بعد توسعه ای آن همین بس که گفته شود قلعه ی دومورگان برای سکنی گزینی دانشمندان و متخصصین آثار باستانی ساخته شد.موضوعی که می تواند توسعه ی امروز شوش را زیر سئوال برد.این بنا در کنار قلعه ی شوش که از جنس گل و دارای دیوارهایی بلند بود تنها برای گریز از انواع خطرات و در ابتدای شوش قدیم ساخته شد که متاسفانه در بعد از پیروزی انقلاب از بین رفت.قلعه خرابه لفظی بود که به آن داده می شد.

بر این اساس باید گفت که شوش از نظر ابعاد تابع آثار باستانی بود و هیچ برنامه ای برای گسترش آن به عنوان شهری قابل سکونت وجود نداشت.محصور بودن شوش به چند دلیل این نظریه را تایید می کند.از یک طرف تپه های باستانی اجازه ی توسعه ی جغرافیایی را نمی داد و از طرف دیگر رودخانه ی شاوور نوعی محصوریت ایجاد می کرد.از طرف دیگر جاده ی ترانزیتی اندیمشک به اهواز نیز مجوز ورود شهر به این منطقه را نمی داد.از نظری دیگر نیز زمین های قابل کشاورزی که کاملا اطراف شوش را احاطه کرده بودند ،ساخت شوش را به شکل امروزی قابل قبول نمی دانست.

خاطرات امثال من و کسانی که با نوشته های خویش شوش قدیم را توصیف کردند نشان دهنده ی لجام گسیختی در ساختمان سازی شوش امروزی است.به همین دلیل است که من تقاضای انتقال شوش را از این مکان به اطراف شهرک سلمان فارسی یا مکانی شبیه آن دادم.شوش قدیم باید مانند اهرام ثلاثه ی مصر و نیز آثار باستانی آن منبع درآمد زایی برای مردم شوش باشد.

اگر ابعاد شوش را با توجه به دوره های مختلف آن مورد توجه قرار دهیم می توانیم درک بهتری از آن داشته باشیم.من در کتاب های"شوش و بزرگان آن" و نیز "آموزش و پرورش شوش در گذر تاریخ" توضیحات کاملی در این رابطه داده ام.شوش جدید تا به امروز یعنی سال نود و شش کمتر از صد سال قدمت دارد.بنابراین قبل از آن از سکنه خالی بوده است.شاوور، حرم دانیال،عبدالله بن علی(دعبل خزائی)،قبرستان های اطراف این دو و نیز در بیرون از شهر مقبره ی عباس شوش(گلزار)،تپه های باستانی،قلعه خرابه،قلعه ی دومورگان و بیشه ی اطراف آن نمادهای موجودیت شوش بودند.

با ساخت کاروانسراها سکنی گزینی در شوش آغاز گردید و بر همین اساس می توان این نماد را آغازی برای زندگی در شوش جدید دانست.این مهم فقط در اطراف حرم دانیال و نزدیک به فعالیت های باستان شناسان قرار داشت.با تبدیل کاروانسرا ها به خانه های گلی و روستا نشینی و سپس بخش نشینی و در نهایت شهر نشینی این ابعا دچار تغییرات عمده ای گردید.

ورود انواع ادارات و آغاز زندگی دولتی باعث ایجاد ساختمان های جدید در اطراف دعبل خزائی گردید که این جای تامل دارد.گفته ها حاکی است که شخص دومکنم(نام محلی وی موسیو مکنان بود) و گیرشمن(نام محلی موسیو گریشمن بود) چنین اجازه ای برای ساختمان سازی اطراف اثار باستانی را نمی دادند.با این توصیفات و ساختمان سازی ها بدین شکل می توان ابعاد شوش رابا گذشت زمان این چنین مطرح کرد.

ابتدای شوش از چهار راه که دارای قهوه خانه ای قدیمی به نام علی قمی بود آغاز می گشت.فردی که با مهاجرت از قم وارد این فعالیت گردید.تک و تنها در حالی که هیچ ساختمانی اطراف آن نبود.در کنار آن باغی وجود داشت که امروز ساختمان هلال احمر است.اگر اشتباه نکنم صاحب آن نظام مافی بود.در ورودی شهر طاق نصرتی نصب بود که نشان دهنده ی تنها راه ورودی به شهر بود.

شیب بسیار تندی در همین ورودی وجود داشت به طوری که کنترل را سخت می کرد. این مکان آسفالت بود.بیابان در اطراف کاملا مشهود بود.اولین ساختمانی که بعد از ورود به شهر خودنمایی می کرد.مکینه ی یخ بود که تک و تنها در بیابان ساخته شده بود.با ورود به شهر ابتدا به شاوور برخورد می کردی که تا نزدیک تپه های باستانی در جریان بود(گرچه بعدا با تلاش های مردم مسیر آن تغییر یافت و خیابان امام ساخته شد).

آسفالت تا سال چهل و پنج فقط به همین اندازه بود.فلکه ی امروز یازهرا وجود نداشت و جاده ی باریک خاکی که منتهی به دانیال می شود راهنمای مردم بود.روبروی حرم نیز خاکی بود و هیچ ساختمانی قبل از فلکه وجود نداشت.آن طرف شاوور نیز فقط باغ بود.در اطراف دانیال نیز کاروانسراها بودند و شوش تا نردیک فلکه ی شهدا ادامه داشت.

بنابراین می توان شوش را جاده ای باریک فرض کرد که از چهار راه شروع می شد و به آخراسفالت ختم می گردید.انواع درخت های کنار در اطراف این جاده ی خاکی وجود داشتند و قبرستان دانیال نیز از فلکه ی چاهیده تا حسینیه ی اعظم ادامه داشت.شوش در ابعاد قدیمی فقط به این شکل بود.

این را به عنوان آغازی در زندگی شهری مطرح کردم تا شناخت بهتری از آن در ذهن خواننده ایجاد شود.با گذشت زمان و با تاثیرات شخص گیرشمن محدودیت هایی مطرح و زیر نظر وی نوعی تغییرات به وجود آمد که منبع تمام آن ها تفکرات باستان شناسی بود.شاید مثالی بتواند یاری دهنده باشد.به طور مثال تغییر مسیر شاوور از نزدیک تپه ها به وضعیت امروز و نیز ساختمان مسجد جامع با استفاده از آجرهای باستانی نمونه هایی از این طرز تفکر بود.

خاطرات من و مشاهدات اینجانب با توجه به کنجکاوی هایی که داشتم مربوط به سالهای چهل و پنج و بعد از آن می گردد.یعنی زمانی که پایان عمر کاروانسراها و آغاز زندگی روستایی بود.زمانی که آسفالت خیابان های شوش از فلکه ی چاهیده آغاز شد.تاریخ شوش در ابعاد آن بسیار مهم و حیاتی است.کسانی که بر طبل مخالفت با وضعیت امروزی شوش خصوصا آثار باستانی می کوبند از گذشته ی شوش بی خبرند.