در خوزستان با بیش از یک میلیون هکتار منطقه حفاظت شده و تالاب، در حدود 150 محیط بان فعالیت می کنند، که کمتر از 50 درصد استاندارد محیط بان مورد نیاز برای این مساحت وسیع است.

لایحه حمایت از محیط بان ها هنوز در راه تصویب و قانونگذاری در مجلس است. این لایحه که بعد از شهادت سه محیط بان در سال گذشته به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت، چندین ماه طول کشید تا در دولت تصویب شود و در نهایت حدود یک ماه پیش به مجلس رفت. اگر چه به گفته برخی نمایندگان مجلس این لایحه حلال همه مشکلات محیط بان ها نیست. با این وجود 'حافظان زمین' خالصانه به کار خود ادامه می دهند.
روز ولادت امام رضا (ع) ضامن آهو، (13 مرداد امسال) روز ملی محیط بان نامگذاری شده است.
31 جولای (9 مرداد) نیز روز جهانی محیط‌ بان یا رنجر (World Ranger Day) نامیده شده است. این رویداد در سال 2007 مصادف با پانزدهمین سالگرد تاسیس فدراسیون بین المللی محیط بانان (International Ranger Federation – IRF) رخ داد.
به همین مناسبت امسال مراسمی برای محیط بانان نمونه کشور در قم برگزار شد که سهم امسال خوزستان سه محیط بان بوده است. محمد میاور از اهواز، محمدعلی عبداللهی و موسی الهایی از پارک ملی کرخه موفق شدند امسال به عنوان سه تن از محیط بان نمونه کشور معرفی شوند.

*محیط بانی در دمای بالای 50 درجه
محمد میاور یکی از محیط بان های نمونه کشور با 25 سال سابقه کار محیط بانی، کارشناس آبخیزداری است. او پیش از این به عنوان محیط بان منطقه حفاظت شده دز، محیط بان و رئیس اداره شادگان خدمت کرده و اکنون محیط بان تالاب بامدژ در اهواز است.
او در مهر ماه 95 به همراه 2 محیط بان دیگر در درگیری با شکارچیان غیرمجاز و تخریب کوخه های شکار 'هوبره' در منطقه زرگان، از ناحیه سر هدف گلوله قرار گرفت و مجروح شد.
با این حال میاور می گوید: با وجودی که اسلحه داریم، اما در درگیری با متخلفان به ندرت از آن استفاده می کنیم زیرا نگران به خطر افتادن جان افراد هستیم و نمی خواهیم کسی در درگیری کشته شود؛ البته از سوی دیگر سرنوشت محیط بان هایی که به اعدام محکوم شده اند نیز مانع از آن می شود که در مبارزه با متخلفان از اسلحه استفاده کنیم و این مساله بیشتر باعث به خطر افتادن جان محیط بان ها می شود.
وی ویژگی شغل محیط بانی را 'صبوری' می داند و می گوید: هم محیط بان و هم خانواده اش باید با این شغل کنار بیایند و صبر زیادی داشته باشند زیرا محیط بان ها مجبور هستند وقت بیشتری را به کار اختصاص دهند، در اغلب روزهای تعطیل و یا وقوع حوادث به صورت آماده باش باشند.
این محیط بان نمونه کشور، یکی از مشکلات اصلی کار محیط بانی در خوزستان از جمله اهواز را دمای بالا هوا عنوان می کند و می افزاید: در اینجا گرما طاقت فرسا و فصل تابستان طولانی است، برخی ها تصور می کنند که محیط بان ها با خودروی کولردار تردد می کنند و هیچ مشکلی ندارند، اما اینطور نیست و محیط بان ها به کرات مجبور می شوند ساعت های متمادی یا حتی چند روز در کمین متخلفان در طبیعت بمانند تا بتوانند شکارچیان غیرمجاز را به دام بیندازند و یا به عنوان مثال جلوی سم ریزی برای صید ماهی را بگیرند.
وی خواستار حمایت بیشتر مردم و شهروندان از فعالیت حافظان محیط زیست می شود و اضافه می کند: بسیاری از شهروندان شناختی از محیط بان ها نداشته و به کار و وظایف آنها آگاهی ندارند و این مساله مشکلاتی را در زمان برخورد با تخلفات ایجاد می کند که به نظر می آید رسانه ها و انجمن ها می توانند این مساله را بیشتر مورد توجه قرار دهند.
میاور همچنین بیشترین مشکلات تالاب بامدژ را دخل و تصرف در زمین های تالاب برای کشاورزی کردن و شکار غیرمجاز عنوان می کند و می گوید: در منطقه تعدادی از محلی ها که گاومیشداری می کنند و به تالاب احتیاج دارند به عنوان 'همیار محیط زیست' به ما کمک می کنند و گزارش تخلف در بامدژ را به ما اطلاع می دهند.
وی تاکید می کند: تالاب ها به دلیل تاثیر مستقیم در کنترل ریزگردها اکنون بیشتر شناخته شده اند و این مساله امکان برخورد با متخلفان در تالاب را بیشتر کرده است.
میاور با اشاره به شرایط کار در تالاب بامدژ اظهار می کند: بامدژ یک تالاب استثنائی است که همه 154 گونه پرنده شناخته شده درکشور در آن یافت می شود که بعضی ها بومی و بعضی دیگر مهاجر هستند.
وی تاکید می کند: می توان در تالاب بامدژ سایت پرنده نگری راه اندازی کرد زیرا به دلیل تنوع پرندگان و نزدیکی به مرکز استان و سهولت دسترسی مزایای زیادی دارد.
میاور درباره حقوق و مزایای محیط بان ها نیز می گوید: با امتیازاتی که پارسال اختصاص یافت وضع دستمزد بهبود یافته است.

*حافظان زمین، بدون پشتیبان
موسی الهایی محیط بان نمونه کشور نیز 11 سال سابقه خدمت دارد. او دیپلمه و از اهالی شوش است که همه سال های کارش را در پارک ملی کرخه بوده است.
الهایی اردیبهشت امسال وقتی به همراه سه نفر از همکاران محیط بانش برای جلوگیری از قطع درختان به ماموریت رفته بود، مورد حمله و ضرب و شتم 15 متخلف قرار گرفت. این درگیری منجر به مصدومیت او از ناحیه دست شد اما با وجود تشکیل پرونده در دادگاه و طرح شکایت، متخلفان در نهایت تبرئه شدند.
الهایی یکی از مهمترین مشکلات را نبود حمایت اجتماعی و قضایی از محیط بان ها می داند و می گوید: وقتی در دادگاه حاضر می شویم با محیط بان مانند یک متهم رفتار می کنند، در حالی که اساسا محیط بان ها برای مسائل شخصی وارد دعوا نمی شوند و همه تلاش ها برای حفاظت از محیط زیست و انجام وظیفه است.
وی با تاکید بر ضرورت تصویب لایحه حمایت از محیط بان ها، تصریح می کند: اگر چه محیط بان ها مسلح هستند اما خلاءهای قانونی دست ما را بسته و متخلفان نیز به این مساله واقف هستند، بنابراین به سختی می توانیم از خودمان دفاع کنیم و بعضی مواقع ناچار می شویم کوتاه بیائیم چون پشتوانه ای نداریم؛ به طور مثال چهار سال پیش وقتی برای دستگیری تعدادی از شکارچی های غیرمجاز رفته بودیم، اهالی روستا به ما حمله کردند و چون تعدادشان زیاد بود به زور توانستند اسلحه های ما را هم بگیرند.
این محیط بان نمونه کشور می افزاید: با توجه به اینکه منطقه عشایری است، حتی اگر پرونده در دادگاه مختومه شود، باز هم با تهدید روستائیان روبه رو هستیم.
وی اظهار می کند: مشکل اصلی پارک ملی کرخه با چرای بی رویه احشام و قطع درختان توسط روستاهای اطراف است، رواج یافتن صید به وسیله برق در روخانه های کرخه و شاوور نیز موجب شده است که شب ها مجبور به کمین در منطقه برای دستگیری متخلفان شویم؛ در واقع اغلب ساکنان روستاها هنوز تصور می کنند می توانند به دلخواه با محیط اطرافشان که یک منطقه حفاظت شده است، برخورد کنند، در حالی که برخی از اقدامات آنها خلاف قوانین است و این مساله منجر به درگیری دائم بین محیط بان های منطقه و روستائیان و پیگیری های قضایی می شود.
الهایی همچنین از حقوق و دستمزد کم محیط بانی گله می کند و می گوید: حقوق یک محیط بان (قراردادی) از یک کارگر ساده هم کمتر است، در حالی که به دلیل کمبود نیرو، هر محیط بان مجبور است به اندازه چهار محیط بان کار کند و این مساله باعث تضعیف روحیه و استهلاک محیط بان ها شده است.
وی خواستار تبدیل وضعیت محیط بان های قراردادی می شود و تصریح می کند: وقتی فکر محیط بان متوجه شرایط شغلی خود است نمی تواند بر روی کار متمرکز شود و به تحقیق بپردازد.

*ضرورت تبدیل وضعیت محیط بان ها
محمدعلی عبداللهی با هشت سال سابقه کار محیط بانی یکی دیگر از محیط بان های نمونه امسال است. او کارشناس حسابداری و از اهالی و ساکن آبدانان استان ایلام است که سال های نخست خدمت خود را در اهواز گذرانده و اکنون در پارک ملی کرخه است. این محیط بان در سال 95 در درگیری فیزیکی با یک شکارچی غیرمجاز به وسیله پنجه بوکس از ناحیه پیشانی مصدوم می شود که هنوز درمان این جراحت ادامه دارد.
عبداللهی معتقد است اساس شغل محیط بانی، عشق و علاقه است و بدون داشتن این روحیه نمی شود کار کرد، زیرا محیط بانی بدنه و اساس حفاظت از محیط زیست است.
وی با اشاره به وسعت و تنوع گونه های جانوری و گیاهی پارک ملی کرخه یادآور می شود: این پارک محل زندگی 'گوزن زرد' است که اهمیت بسیاری برای استان و کشور دارد.
این محیط بان نمونه کشور، اظهار می کند: پارک ملی کرخه 15 محیط بان دارد که به صورت شیفتی، 6 شبانه روز کار و چهار شبانه روز استراحت می کنند به این ترتیب هر کدام از محیط بان ها سه برابر زمان تعیین شده در قانون کار (420 ساعت) کار می کنند اما حقوق ناچیزی دریافت می کنند.
وی خواستار تبدیل وضعیت نیروهای قراردادی می شود و می افزاید: افزایش حقوق پارسال فقط شامل نیروهای رسمی است و قراردادی ها مشمول این دستورالعمل نشده اند همچنین سختی کار نیز شامل حال محیط بان های قراردادی نشده است که این مساله می تواند باعث بی انگیزگی این افراد که در شرایط سختی مشغول هستند بشود، به طور مثال در پارک ملی کرخه هشت نفر از نیروها قراردادی و هفت نفر پیمانی هستند.
عبداللهی همچنین یکی دیگر از مشکلات را کمبود امکانات و تجهیزات می داند و می گوید: منطقه وسیع و با ساخت و ساز غیرمجاز و شکارچیان و صیادان غیرمجاز مواجه هستیم، از سوی دیگر موتورسیکلت های ما قدیمی و فرسوده هستند و کمبود خودرو داریم، گاهی حتی با کمبود بنزین روبه رو می شویم این در حالیست که پایش ها باید مستمر باشد.
وی از مهمترین مشکلات پارک ملی کرخه را حوادث آتش سوزی می داند و می افزاید: از فروردین ماه و همزمان با آغاز برداشت محصول، کشاورزان عادت به آتش زدن مزارع خود دارند که این مساله باعث سرایت آتش به جنگل می شود به طوری که پارسال 70 هکتار از جنگل دچار حریق شد؛ قابل تصور است که با این کمبود نیرو و تجهیزات، اطفای حریق با چه دشواری انجام می شود
عبداللهی تصریح می کند: گرمای بیش از اندازه هوا، خطر مارگزیدگی و عقرب گزیدگی نیز از دیگر مشکلاتی است که در این منطقه محیط بان ها دچار آن هستند.

*لزوم بهبود وضعیت شغلی
طبق استاندارد به ازای هر یک هزار هکتار و در برخی مناطق حداکثر سه هزار هکتار، باید یک نفر محیط بان وجود داشته باشد. به این ترتیب در خوزستان با بیش از یک میلیون هکتار منطقه حفاظت شده و تالاب، طبق استاندارد یک هزار نفر و در کمترین حالت 330 نفر محیط بان باید وجود داشته باشد.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان یکی از مشکلات استان را کمبود محیط بان می داند و می گوید: در خوزستان در حدود 150 محیط بان فعالیت می کنند، در حالی که با بیش از 15 منطقه تحت مدیریت در خوزستان، هنوز برخی از مناطق با 2 تا چهار محیط بان کنترل و حفاظت می شود.
سیدعادل مولا یکی از وظایف محیط بان را حفاظت از عرصه های طبیعی و انفال و حفظ گونه ها، تنوع زیستی جانوری و گیاهی و مبارزه با آلاینده های آب و هوا و خاک عنوان می کند و می افزاید: با توجه به فعالیت های گسترده یک محیط بان نباید تنها یک روز در سال از این قشر زحمتکش که با عشق و علاقه کار می کنند یاد شود.
وی خواستار بهبود وضعیت شغلی و دستمزد محیط بان ها و پرداخت پاداش آنها می شود و می گوید: بر اساس قانون 45 درصد جرایم متخلفان که به خزانه واریز می شود، باید به عنوان 'حق الکشف' و پاداش به محیط بان هایی که در ماموریت شرکت می کنند پرداخت شود اما چند سال است که به دلیل نبود اعتبار این مبلغ اختصاص داده نمی شود.
مولا با بیان اینکه از محیط بان هایی که در ماموریت ها آسیب می بینند حمایتی صورت نمی گیرد، تصریح می کند: چند محیط بان خوزستانی که در تعقیب و گریز متخلفان مصدوم شده اند اکنون مجبور شده اند که خودشان هزینه درمان را بپردازند و هیچ حمایتی از آنها نشده است.
وی با تاکید بر بیمه تکمیلی محیط بان ها، می افزاید: استفاده از بیمه تکمیلی هزینه گزافی را به محیط بان ها تحمیل می کند که تامین این هزینه برای آنها بسیار دشوار است و باید برای کمک به آنها چاره اندیشی شود.
مولا با اشاره به اینکه محیط بان ها از هر گونه امکانات رفاهی بی بهره هستند، اضافه می کند: در حال حاضر محیط بان ها بین 11 میلیون تا 24 میلیون ریال حقوق دریافت می کنند که در مقابل سختی و خطرات شغلی آنها بسیار ناچیز است و حل مساله امور رفاهی و تبدیل وضعیت و بیمه می تواند مشوق هایی برای این قشر زحمتکش باشد.
معاون حفاظت محیط زیست خوزستان در ادامه کمبود امکانات را یکی دیگر از مشکلات محیط بانان خوزستانی عنوان می کند و می گوید: حدود چهار سال است که اعتبار ملی برای خرید تجهیزات فردی محیط بان ها اختصاص داده نشده و ما از اعتبار ناچیز استانی سعی کردیم مقداری را فراهم کنیم اما این مساله کافی نیست و به ویژه از نظر خودرو و موتورسیکلت هنوز در تنگنا هستیم؛ در حالی که خودروها و موتورهای محیط بان ها فرسوده و قدیمی است، شکارچیان به خودروهای پلاک اروندی (خارجی) مجهز شده اند که این مساله امکان تعقیب و گریز را دشوار می کند.
وی تاکید می کند: در خوزستان علاوه بر این مشکلات در سال های اخیر با دمای بالا، ریزگرد، انواع آلاینده ها و آتش سوزی جنگل ها مواجه بوده ایم که کار را برای محیط بان ها دشوارتر کرده، با وجودی که اطفای حریق جزو وظایف محیط بان ها نیست اما آنها با جان و دل برای خاموش کردن آتش پیشقدم می شوند.
مولا همچنین با اشاره به تنوع اقلیمی خوزستان و وجود زیستگاه زاگرسی، آبی و جنگل های نیمه گرمسیری، یکی دیگر از مشکلات را روش انتخاب و آموزش محیط بان ها می داند و اضافه می کند: این تنوع اقلیمی می طلبد که در انتخاب محیط بان ها دقت کافی شده و تحت آموزش های ویژه و مناسب قرار گیرند اما متاسفانه یکی از ضعف های سازمان محیط زیست در دهه های اخیر همین مساله بوده است.
وی ادامه می دهد: حداقل مدرک تحصیلی برای محیط بان ها فوق دیپلم درنظر گرفته شده در حالی که تعداد زیادی محیط بان باسابقه، توانمند، علاقمند و با تجربه داریم که به دلیل داشتن مدرک تحصیلی پایین تر هنوز قراردادی هستند.

*سکوت طولانی
روز 'محیط بان' امسال هم در خوزستان در سکوت گذشت. حتی یک مراسم و جلسه نمادین نیز به نام محیط بان ها برگزار نشد.
حدود 2 هزار و 800 محیط بان در کشور مشغول خدمت هستند؛ اما شاید ایران تنها کشوری باشد که بیش از 100 نفر از محیط بان هایش در درگیری مستقیم و مسلحانه با متخلفان کشته شده اند. در خوزستان بارها اخباری از مجروح شدن مصدوم شدن محیط بان ها منتشر شده است. هشت سال پیش در یک تعقیب و گریز، خودروی محیط بانان خوزستانی دچار سانحه شد؛ 2 نفر جان باختند و یک نفر قطع نخاع شد اما این حافظان زمین حتی در زمره شهدا و جانبازان قرار نگرفتند.
البته سه سال پیش، برای نخستین بار یک محیط بان خوزستانی به عنوان کارمند نمونه کشور معرفی شد. جلالی محیط بان تالاب بین المللی شادگان در درگیری با شکارچیان مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود.
با این حال آیا می توان به لایحه حمایت از محیط بان ها امید بست؟