روز گذشته توليت آستان قدس رضوي از تأسيس بانك قرض‌الحسنه بدون ربا خبر داد. حجت‌الاسلام سیدابراهیم رئیسی، رقيب حسن روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري، اكنون مي‌خواهد وعده بانكداري اسلامي را تحقق ببخشد و درحالي‌كه در جمع نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی و بخشی از مدیران و ائمه جمعه استان خراسان جنوبی حضور پيدا كرده، به وعده‌هاي انتخاباتي رقيبش نيز طعنه مي‌زند.رئيسي ديروز گفته «مردم در عرصه‌های مختلف با وجود مشکلات پای کار آمدند و امروز نوبت مدیران است تا گره مشکلات را باز کنند» و به همين دليل هم از ديدار خود با ولي‌اله سيف، رئيس كل بانك مركزي خبر مي‌دهد.     

اشاره به اين ديدار در كنار وعده تأسيس بانك قرض‌الحسنه، نشان از جدي‌بودن اين نهاد براي حضور در عرصه نظام بانكي ايران دارد. البته تأسيس بانك قرض‌الحسنه بدون ربا، نخستين‌ بانك در اين قامت نيست و دو رقيب دولتي و خصوصي هم دارد. اين در حالي است كه رقبايش يعني دو بانك قرض‌الحسنه دولتي مهر ايران و بانك قرص‌الحسنه خصوصي رسالت، اكنون از لحاظ مالي اوضاع مساعدي ندارند و با ترفندهايي سر پا هستند. شايد يكي از علت‌هاي آن هم خدمات سپرده و تسهيلات قرض‌الحسنه در ساير بانك‌ها باشد كه جذابيت اين دو بانك را زير سؤال برده است. كارشناسان مي‌گويند بانك قرض‌الحسنه در شرايط كنوني اقتصاد و سيستم بانكداري كشور، براي جذب سپرده و منابع به مشكل برخواهد خورد، مگر آنكه آستان قدس رضوي خود از مؤسسات زيرمجموعه‌اش منابع رايگان در اختيار اين بانك قرض‌الحسنه قرار دهد كه در اين صورت احتمال موفقيت آن وجود خواهد داشت، البته موفقيتي با شرط و شروط.

رئیسی همچنين در كنار طرح اين موضوع باز هم بازگشت به عقب داشت و در طعنه به رقباي انتخاباتي خود دو موضوع را به رخ دولت كشيد و گفت: «در انتخابات گفتیم باید سالانه یک میلیون شغل ایجاد شود که به ما گفتند چگونه این رقم ایجاد می‌شود و گفتند این سخنان پوپولیستی است، اما الان گفتند باید ٩٥٥ هزار شغل ایجاد کنیم». «در انتخابات گفتیم باید به دهک پایین جامعه توجه شود که دو روز بعد از انتخابات گفتند کمک به نیازمندان تحت حمایت را پنج برابر می‌کنیم و خوب است که رقم بخورد».
‌
بانك‌هاي قرض‌الحسنه زيان‌ده هستند

بهاءالدين حسيني‌هاشمي، كارشناس بانكي، تأسيس بانك قرض‌الحسنه را در اقتصاد ايران ناموفق مي‌داند. او در بيان چرايي اين ديدگاه مي‌گويد: اكنون دو بانك قرض‌الحسنه دولتي مهر ايران و بانك قرض‌الحسنه خصوصي رسالت وجود دارند كه اوضاع مناسبي ندارند و تأسيس بانك تك‌بعدي ديگري با محور قرض‌الحسنه به نظر منطقي نمي‌آيد. اين كارشناس بانكي با بيان اينكه تأسيس يك بانك‌ قرض‌الحسنه در يك اقتصاد تورمي، توجيه اقتصادي ندارد، ادامه مي‌دهد: در يك بانك قرض‌الحسنه، سپرده‌گذاران بايد منابع قرض‌الحسنه در اختيار بانك‌ها بگذارند و بانك‌ها بتوانند با آنها وام‌هاي قرض‌الحسنه بدهند، يعني بانك بايد منابع مجاني داشته باشد تا تسهيلات ارزان‌قيمت بدهد. اين مسئله در شرايط كنوني سيستم بانكداري كه خود را تابع سيستم بانكداري اسلامي مي‌دانند و سودهاي بالا مي‌دهند، جواب‌گو نيست و مردم ترجيح مي‌دهند در بانك‌هاي ديگر با شرايط بهتر سپرده‌گذاري كنند.

طرح چنين ديدگاه‌هايي، ايده‌آل‌هايي است كه به حقيقت نمي‌پيوندد. مگر اينكه مؤسساتي خود بخشي از منابع را به‌عنوان قرض‌الحسنه در اختيار بانك قرار دهند، وگرنه خود آن بانك نمي‌تواند منابع كافي قرض‌الحسنه جمع‌آوري كند و براي اعطاي تسهيلات قرض‌الحسنه، اختصاص دهد.

او با بيان اينكه بانك‌ها با دو هزينه عملياتي و غيرعملياتي پول روبه‌رو هستند، توضيح مي‌دهد: هزينه عملياتي مربوط به كارمزد و سود براي تجهيز سپرده است. اين هزينه در بانك قرض‌الحسنه وجود ندارد، اما هزينه غيرعملياتي پول در بانك‌ها، مشترك است. اين هزينه در سيستم بانكداري ايران چيزي حدود هفت تا هشت درصد است كه شامل حقوق و دستمزد، اجاره و در واقع كل هزينه‌هاي اداره بانك مي‌شود كه در هزينه تمام‌شده پول اثر دارد. اگر اين بانك بخواهد منابع مجاني در اختيار بگيرد و سود چهار درصد براي تسهيلات اختصاص دهد، باز هم حداقل سه درصد كم مي‌آورد و در بياني ديگر زيان‌ده خواهد بود.

‌ ايده بانك‌هاي قرض‌الحسنه براي جلوگيري از زيان

اين كارشناس بانكي به ترفندهايي كه بانك‌هاي قرض‌الحسنه براي جلوگيري از زيان به كار مي‌گيرند، اشاره كرده و مي‌‌‌گويد: يكي از ترفندها آن است كه بانك، منابع مردم را نگه دارد و با بالاترين نرخ‌ سود در بانك‌هاي ديگر سپرده‌گذاري و سود دريافت كند يا با منابع مردم، دارايي‌‌هاي مالي با بازده بالاتر بخرد تا منافعي ايجاد كند تا بتواند بانك را اداره كند، وگرنه اگر بخواهد از اين دست منابع بگيرد و از آن دست وام بدهد، زيان‌ده خواهد بود. به همين خاطر ممكن است بانك به خريد اوراق خزانه و مشاركت دست بزند يا از بازار سرمايه، سهام بخرد. به گفته او، هرچند اين اقدام با بانكداري اسلامي منافات ندارد، اما با رسالت و امتداد اهداف بانكداري قرض‌الحسنه كه بايد همان آن، وام قرض‌الحسنه در اختيار مردم قرار دهد، در تضاد است.

‌ سپرده‌گذاري قرض‌الحسنه جذابيت ندارد

حسيني‌هاشمي چنين رخدادي را موجب عدم جذابيت سپرده‌گذاري در بانك‌ قرض‌الحسنه برمي‌شمرد و مي‌افزايد:‌ يك بانك بايد تمام خدمات و محصولات بانكي را ارائه دهد نه اينكه فقط وام قرض‌الحسنه در اختيار قرار دهد، زيرا در اين صورت صرفا مشتري خاص و اندك پيدا مي‌كند، درحالي‌كه عموم مردم نيازهاي بانكي ديگري هم دارند و خواهان سپرده‌گذاري در انواع ديگر يا دريافت تسهيلاتي ديگر هم هستند يا ممكن است بخواهند اعتبار اسنادي باز كنند و مسائلي از اين دست كه در يك بانك صرفا قرض‌الحسنه ميسر نيست. او مي‌افزايد: اكنون بانك‌هاي معمولي در كشور هم، حساب قرض‌الحسنه دارند و وام قرض‌الحسنه هم در اختيار عموم قرار مي‌دهند، اما نزد مردم صرفا وام قرض‌الحسنه جذابيت دارد و به همين دليل براي وام‌هاي ازدواج و درمان و ... عموما با كمبود منابع روبه‌رو مي‌شود.

به گفته او، چنين تفكري و طرح چنين موضوعاتي، صرفا به دليل عدم آگاهي نسبت به صنعت بانكداري است.