هر بار زلزله‌ای یا حادثه‌ای روی می‌دهد، این بحث رونق می‌گیرد که سازه‌های فلزی مقاوم‌تر هستند یا سازه‌های بتنی یا ترکیبی از این دو؟ یا فراتر از نوع مصالح به کار گرفته شده در سازه، این طراحی و استاندارد یک سازه است که در مقاومت ساختمان بیش از هر عامل دیگری می‌تواند نقش داشته باشد.

کارشناسان معتقدند، سازه‌های بتنی به دلیل افزایش وزن ساختمان در زلزله، نیروی بیشتری را متحمل می‌شوند. اما در مقابل آن، سازه فلزی با مشکل افت مقاومت با افزایش عمر روبه‌رو نیست که این یک مزیت برای اسکلت فلزی به‌شمار می‌رود. با فرو ریختن ساختمان‌های «مسکن مهر» در زلزله استان کرمانشاه که سرمایه هزاران خانوار ایرانی به‌شمار می‌رود ما را در برابر این پرسش جدی قرار می‌دهد که ویژگی‌های یک سازه محکم در برابر حوادثی چون زلزله چیست؟

سازه‌های یکپارچه مقاومت بیشتری دارند

سازه‌های بتنی دربرابر زلزله با استحکام بیشتری روبه‌رو هستند یا سازه‌های فلزی؟ رضا زائرحیدری کارشناس فولاد در پاسخ به این پرسش صمت عنوان کرد: در برابر زلزله سازه‌های فلزی که به‌صورت پیچ و مهره ساخته شده باشند، مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند. در کل اسکلت‌های جوشکاری‌شده برای زلزله مناسب نیستند، چراکه به‌طور معمول جوشکاری خوبی ندارند و اتصال آنها از جوش جدا می‌شود. زائرحیدری در ادامه توضیح داد: اسکلت یک ساختمان باید یکپارچه باشد، به عبارت دیگر زمانی که اجزای ساختمان با پیچ و مهره به هم متصل می‌شوند در هیچ نقطه‌ای از هم جدا نخواهند شد. در این صورت سازه ممکن است که حرکت کند اما از همدیگر جدا نشده و سبب ریزش و آوار نمی‌شود.

وی در ادامه با اشاره با خواص بتن عنوان کرد: بتن در برابر فشار مقاوم است، ولی در برابر کشش شکننده است، بنابراین در داخل بتن از میلگرد استفاده می‌کنند که در بتن پنهان است و دیده نمی‌شود، ولی میلگردی که در بتن به کار گرفته می‌شود باید تا زمانی که ساختمان وجود دارد، خواص خود را حفظ کند، یعنی نباید زنگ بزند. از این‌رو هنگام زلزله نقش میلگرد از نقش بتن مهم‌تر است، چراکه باید یکپارچگی ساختمان را حفظ کند. این کارشناس فولاد در ادامه توضیح داد: اگر میلگرد در یک نقطه بشکند، بتن دیگر تحمل امواج زلزله را نخواهد داشت. میلگردها باید برای ۶۰ یا ۷۰ سال و حتی بیشتر هم خواص خود را حفظ کنند، یعنی نباید زنگ بزنند. بنابراین میلگردها باید به‌طور کامل در برابر زنگ‌زدگی مقاوم باشند، برای مثال ساختمان‌های شهر فولادشهر در نزدیکی کارخانه ذوب آهن اصفهان در دهه ۴۰ شمسی ساخته شده‌اند، یعنی هم‌اکنون ۵۰ سال عمر دارند و شاید تا ۵۰ سال دیگر یا بیشتر باز هم مورد استفاده قرار گیرند.

اما اگر میلگردهای این ساختمان‌ها زنگ بزنند، بتن به‌طور کامل سالم به‌نظر می‌رسد، ولی هنگام زلزله مقاومت نخواهد داشت.زائر حیدری در پاسخ به این پرسش که فروش تیرآهن و میلگرد به صورت شاخه‌ای هم در داخل کشور انجام می‌شود آیا این موضوع سبب ساخت سبک و کم‌دوام‌تر آنها نخواهد شد، گفت: بله فروش شاخه‌ای هم سبب می‌شود این محصولات با وزن و دوام کمتری وارد بازار شوند.وی تاکید کرد: در زلزله هم بتن و هم میلگرد کارشده در آن مهم است، مسئله این است که بتن دیده می‌شود، اما میلگرد دیده نمی‌شود. منتهی در کل مهم‌ترین مسئله در ساختمان‌سازی تاکید بر این نکته است که سازه به‌صورت یکپارچه ساخته شود.

این کارشناس فولاد در پاسخ به این پرسش که در ایران تا چه اندازه به سمت ساخت ساختمان‌های یکپارچه پیش رفتیم، عنوان کرد: برخی سازنده‌ها ساختمان‌ها را مقاوم می‌سازند، ولی این موضع بستگی به معمار و کارفرما دارد، ساختمان‌های بساز و بفروشی که وضعیت‌شان مشخص است، چراکه بیشتر سازنده‌ها به‌دلیل کاهش هزینه‌ها ترجیح می‌دهند که از مصالح با کیفیت پایین استفاده کنند. زائرحیدری در پاسخ به این پرسش که مشکل مسکن مهر در چیست؟ عنوان کرد: نه‌تنها مسکن مهر، در کل صنعت ساختمان‌سازی در سال‌های گذشته در ایران رو به افول بوده است. اما واقعیت این است که من با برنامه مسکن مهر موافق نبودم و نیستم، چون معتقدم ایرانی‌ها لیاقت بیشتری از مسکن مهر دارند. با این حال در شرایط کنونی که مسکن مهر تنها سرمایه صدها هزار نفر از هموطنان ما است، بهتر است درباره مشکلات آن جدی اندیشیده شود.

مسکن مهر و نازک‌کاری‌های غیراصولی

همچنین درباره مقاومت سازه‌ها در برابر زلزله و مشکلات ساختمان‌های مسکن مهر که در برابر زلزله چند روز پیش مشخص شده است، خدارحم کرمی مهندس معماری در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: در مسکن مهر بتن‌ریزی به‌درستی انجام شده است، چون سازه ساختمان آسیب ندیده، اما متاسفانه کوچکترین دقتی در نازک‌کاری نشده و هیچ‌گونه اسکوپی (اسکوپ روشی است برای مقاوم‌سازی، به‌ویژه برای سنگ و سرامیک) برای مصالح فینیشینگ (فینیشینگ به معنای نازک‌کاری چه در نما و چه در داخل ساختمان) در نظر گرفته نشده، در ضمن اینکه به جای استفاده از بتن با مقدار سیمان بیشتر، برای پرکردن فضای پشت مصالح نهایی از آجر استفاده شده است. وی در ادامه عنوان کرد: در نظارت ساختمان‌سازی تمرکز زیادی روی سازه‌ها وجود داشته، اما به هیچ وجه به کیفیت فضاها یا نازک‌کاری و کیفیت آن توجهی نشده است. وی در پاسخ به این پرسش که سازه‌های بتنی و فلزی در برابر زلزله چگونه عمل می‌کنند، توضیح داد: بتن و فولاد اگر به درستی اجرا شوند در برابر زلزله به طور تقریبی هر دو مقاومت لازم را دارند و به‌طور معمول تا ۸ ریشتر زلزله هیچ‌گونه مشکلی نباید داشته باشند. البته بسته به نوع زلزله خسارت‌ها متفاوت خواهد بود.

بعضی زلزله‌ها در یک جهت (افقی یا عمودی) بعضی دیگر در دو جهت (افقی-عمودی) حرکت می‌کنند که در نوع دوم خسارت‌های بیشتری به بار می‌آورد. زلزله بم در هر دو جهت (افقی-عمودی) اتفاق افتاد. البته در زلزله بم بتن عملکرد بهتری از خود نشان داد. کرمی در ادامه افزود: زلزله بم تحول زیادی در نظارت‌های نظام مهندسی به وجود آورد و ثمره آن آسیب به نسبت کمتر (تاکید می‌کنم به نسبت) از زلزله چند روز پیش است و برعکس بیشترین خسارت جانی را نبود رعایت ایمن‌سازی در نازک‌کاری‌ها در نماها و فضاهای داخلی منجر شده است. این مهندس عمران خاطرنشان کرد: مهندس بتن‌ریزی ستون پیوسته انجام شده است. در حقیقت اگر نماها نبشی‌کشی می‌شد، هیچ نمایی نمی‌ریخت. چراکه نبشی‌کشی‌ها نما را به سازه ساختمان وصل می‌کند. این مهندس معماری در پایان تاکید کرد: در کشور ما هم بتن مرغوب موجود است و هم فولاد مرغوب به وفور یافت می‌شود و تنها در ساخت سازه‌ها باید نظارت بیشتری وجود داشته باشد.