استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: شوش شهری که تحصیل در آن را باید به دهه ی سی مربوط دانست.زمانی که اولین آموزشگاه آن تاسیس گردید .ساختمان آن تا چند سال پیش هنوز پا برجا بود.مدرسه ای که بیشتر قدیمی های شهر در آن درس خواندند و سواد آموختند.بهترین زمان ها برای خاطرات مردانی است که امروز سنینی بالا دارند و از آن به خوبی یاد می کنند.

نیاز مردم به مدارس دخترانه نیز باعث گردید تا در سال چهل و دو این مدرسه به دو آموزشگاه مختلف یکی پسرانه و دیگری دخترانه تبدیل شود.دبستان آپادانا که مخصوص پسران و جنب اداره ی آموزش و پرورش امروزی بود و مدرسه ی ماندانا نیز کمی دور تر از آن قرار داشت.

در سال پنجاه نیز مدارس راهنمایی تشکیل گردید که نوعی نظام جدید محسوب می شد اما قبل از آن نظام آموزش و پرورش در شوش دبیرستانی بود و نماد این تحصیل دبیرستان کورش بود.مکانی که امروز روبروی امور تربیتی است و دخترانه شده است.

تصاویری که از آن زمان باقی مانده است نشان دهنده ی مسائل بسیاری است.مرور خاطرات نشان می دهد که جدیت های فراونی در آن زمان اجرا می شد و افرادی که از مدارس فارغ التحصیل می شدند با سواد و اهل علم بودند و به راحتی مدرک نمی گرفتند.

نظام آموزشی آن زمان بر معلم محوری استوار بود و او همه کاره ی تحصیل محسوب می شد.تنبیه جزئی جدا ناپذیر بود و مردمی که فرزندان خویش را به مدارس می فرستادند به مسئولین نظام تعلیم و تربیت اعتماد داشتند.معلمینی دلسوز و اهل کار و تلاش موجود بودند.

برای من دبستان آپادانا که دوره ی ابتدایی را برگزار می کرد دارای خاطرات فراوانی است.نظم و قانون همراه با کار و تلاش برای یادگیری کاملا مشخص بود.نظام آموزشی خواستار نظافت و توجه به درس بود و کسی نمی توانست از این راه خطا رود.خروج از مدرسه همراه با صف بود و گاه این کار تا فاصله های بسیاری بعد از مدرسه ادامه می یافت.

احترام معلم کاری قابل قبول بود و حتی دانش آموز به خود اجازه نمی داد که با دوچرخه از مقابل معلم خود رد شود بلکه پیاده شدن و سلام کردن و سپس مجوز دادن معلم امری کاملا عادی بود.این امر را حتی خانواده ها از فرزندان خود می خواستند.

کافی بود که اهل درس و مشق باشی آنگاه نه از کلاس های خصوصی و پول گرفتن ها خبری بود و نه معلمی حاضر بود برای تدریس اضافی پول بگیرد.امتحانات در کمال نظم و قانون برگزار می شد و فقط امتحان نهایی کلاس های ششم ابتدایی در شوش قابل اجرا بودند و امتحانات سال ششم دبیرستان در دزفول برگزار می شدند و ما مجبور بودیم که به دزفول برویم.

باید از زحمتکشان آموزش و پرورش شوش نیز یادها شود.کسانی که شوش را از حالت روستایی و عقب مانده شده به شهری که دارای دبیرستان شد تبدیل نمودند.تاریخ شوش مملو از کسانی است که در آموزش و تحصیل فرزندان شوش زحمت ها کشیدند.

در آن زمان که تحصیل دختران هم کار سختی بود اولین گروه از دختران در سال های قبل از چهل به مدرسه می رفتند و درس می خواندند.کاری که تنها در شهرهای بزرگ صورت می گرفت.تحصیل این نوع افراد با توجه به تفکرات روستایی چندان آسان هم نبود.

نماد آپادانا و ماندانا را باید به صورت کتابی مجزا معرفی نمود.در کنار تحصیل در این دو مدرسه باید کورش را نوعی پیشرفت در تحصیل دانست که اولین دیپلمه های بومی شوش در سال پنجاه و سه موفق به خروج شدند که البته از انگشتان دست خارج نبودند.

تحصیل در شوش را می توان به دو بخش سختی ها و سهلی ها تقسیم نمود.شاید استفاده از این دو واژه کمی بحث برانگیز باشد اما مقایسه ی آن با امروز قابل قبول می گردد.در آن زمان مدرسه مسئول یاددادن ها بود و این وظیفه را به خوبی انجام می داد . از این نظر سختی محسوب می گردید که دانش آموزان مجبور بودند تا هر روز با آمادگی در کلاس ها حاضر شوند.

سختی دیگر استفاده از انواع تنبیهات بود.شاید معمولی ترین آن ها در گوشه ای از کلاس روی یک پا ایستادن و در نوع بعدی آن سطل زباله را بر روی دستان گرفتن بود.البته که بدون دلیل هم این کار انجام نمی گرفت.بیشترین تنبیهات مربوط به عدم آمادگی درسی بود.البته با چوب بر کف دست زدن و در نهایت فلکه کردن هم معمول بود اما میزان آن چندان فراوان نبود.

ورود دانش آموزان در فعالیت های مدرسه هم معمول بود.انواع تلاش ها برای ساختن باغچه ی مدرسه، رنگ آمیزی کردن میز و نیمکت، کارهای بنایی در روزهای جمعه که البته نوعی داوطلبانه بود ،با ذکر این نکته که دانش آموزان احساس جبر می کردند.

خروج دانش آموزان از نظام آموزش و پرورش شوش همراه با سواد  و بلافاصله شغل و کار آماده بود.کافی بود که خواندن و نوشتن را بدانید تا جذب بازار کار شوید.تحصیل در شوش گفته های بسیار  دارد اما نمی توان آن را به کلی مثبت یا منفی دانست .باید مقایسه ای موضوع را بررسی کرد.شاید فردگرایی برای بیان خاطرات بتواند کمک دهنده باشد.