استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: بررسی خاطرات ماه مبارک رمضان در شوش بیشتر از اینکه دقیق باشد دارای جنبه ی شخصی است.این بدان معناست که ابعاد تاریخی ماه رمضان فقط بر اساس تاثیراتی است که بر شخص گوینده داشته است.ماه رمضان در شوش از این نظر که شهری مذهبی بود متفاوت از سایر شهرهای ایران در نظر گرفته می شد.

شوش را می توان یکی از شهرهای متدین در نظر گرفت که دو ماه مهم شیعیان و مسلمانان مانند محرم و رمضان در آن جدی گرفته می شد.نمونه ی آن را باید در تغییرات درونی شهر در این ماه ها دانست.با تشکیل شوش جدید و بررسی هایی که انجام گرفت مشخص گردید که مردم درون کاروانسراها اولین افرادی بودند که این ماه را با تمام سختی های آن زمان درست برگزار می کردند.تفاوت ماه های قمری و شمسی باعث گردید که این ماه در فصول مختلف ایجاد شود.

در خاطرات قدیمی ها گفته شد که در تابستان گرفتن روزه بسیار طاقت فرسا بود.در این ماه به دلیل نبود برق و آب آشامیدنی مردم در سختی ها قرار داشتند.در یک مورد گفته شد که پناهگاه روزه داران رودخانه ی شاوور بود.در فعالیت هایی که برای فرار از گرما صورت می گرفت در درون رودخانه و مکان هایی که عمق آب کم بود مردم پناهگاهی می ساختند و بیشتر وقت خود را در آن می گذراندند.

ماه رمضان برای مردم شوش حالتی سنتی داشت.این بدان معنی است که یافتن ماه رمضان فقط با چشم معمولی پیگیری می شد.من به یاد دارم که خانواده می خواستند تا هنگام غروب به نقطه ای خیره شوم و شکل ناخنی را بیابم.در این ماه مردم در مسجد جامع جمع می شدند و شهادت می دادند و روحانی وقت که ابتدا آقای قاضی و سپس دانش بودند شروع این ماه را اعلام می نمودند.

من که از کودکی با این ماه آشنایی داشتم آن را متغییر از سایر ماه ها می یافتم.در دوران کودکی صبح زود بیدار شدن و افطار  به موقع خوردن را مهم می دانستم و خاطرات خوشی را از آن زمان ها به یاد دارم.خدا رحمت کند مرحوم ابوالقاسم پاپی نمدی را که از شب آماده ی فروش شیر برنج به ما بود.

به یاد ندارم که سحر بیدار شویم و چیزی به نام برنج یا خورشت داشته باشیم.البته بیشتر مردم این چنین بودند و خرید از ابوالقاسم را ترجیح می دادند.با اینکه شهر کوچک بود اما شور و هیجان زیادی داشت.ماه رمضان در شوش قدیم بسیار لذت بخش بود.

شاید باورهایی قدیمی می توانست نوعی فشار نیز بر مردم آورد اما تحمل مردم بسیار زیاد بود.بعضی از این باورها ارتباطی به دین نداشتند اما وضعیت آن زمان شوش باعث پذیرش می گشت.یکی از این موارد عدم قورت دادن آب دهان بود.گفته می شد که بیرون ریختن آب دهان باعث جلوگیری از ابطال روزه می شود.کاری که می توانست فشارهای تشنگی را زیاد نماید.

در فصولی که هوا خوب بود فشار بسیار کمتر بود.رعایت تمام جوانب از سوی مردم خاطره ای شیرین و به یادماندنی است.هیچ کس در حضور دیگران آب نمی نوشید حتی اگر بیمار بود نیز رعایت می کرد.تا جایی که من به یاد دارم شهید دانش تمام ماه رمضان را در شوش بود و برای ادامه ی تحصیل چند روزی بعد از این ماه به قم می رفت.

مسجد جامع محل گردهمایی ها بود.یادم نمی رود که در هنگام ظهر و بعد از نماز عصر کلاس قرآن شهید دانش برگزار بود و از این نظر، هم وقت را زودتر می گذراند و هم یادگیری صورت می گرفت.شاید مهم ترین بخش این برنامه تفاسیر آقای دانش برای من باشد.این توضیحات بیشتر جنبه ی سیاسی داشتند و ایشان موضوعات را مطرح می کردند.

با غروب آفتاب آماده ی صرف افطاری می شدیم اما این مهم مانند امروز نبود که با شنیدن اذان سفره ها پهن شوند.غذا ها بسیار ساده و معمولی و اگر خانه ای رادیو داشتند کمتر به آن اعتنا می کردند و فقط گوش ها به صدای اذان مسجد جامع بود.در آن زمان خانواده اعتقاد داشتند که چند دقیقه بعد از اتمام اذان باید افطار نمود.

شوش آن زمان هرگز مانند امروز نبود.با صرف افطار یک بار دیگر مسجد جامع اذان می گفت و آن زمانی بود که نماز جماعت به امامت شهید دانش برگزار می گردید.البته این را آقای دانش برنامه ریزی کرده بود و اعتقاد داشت که می توان فرصت بیشتری را صرف موضوعات مهم کرد.نمازهای جماعت ماه رمضان لذتی توصیف ناپذیر داشتند.

اتمام ماه رمضان هم  داستان ها دارد.گرچه روزشماری می شد و تمام گوش ها به مسجد جامع بود اما این امر به خود مردم واگذار شده بود.یادم نمی آید که کسی از طریق رادیو موضوع را تایید کرده باشد.باز مانند یافتن ناخن قبل از شروع ماه رمضان خانواده ها فرزندان خود را بالای بام ها می فرستادند تا شهادت دهند.شاید والدین کمتر توانایی دید داشتند و شاید هم فرزندان دقیق تر بودند.من که بارها مامور این کار شده بودم.تا مطمئن نمی شدم آن را اعلام نمی کردم.

با تمام این تفاسیر این مسجد جامع بود که فردا را عید فطر اعلام کند.مردم در مسجد می ماندند تا نظر آقای دانش را بشنوند.با اعلام اتمام ماه رمضان تبریکات رد و بدل می شد و فردا را روز عید فطر اعلام می کردند.رسم بر این بود که فردای آن روز مردم به خانه ی آقای دانش می رفتند و ضمن تبریک هدایایی را تقدیم می نمودند.آنچه من به یاد دارم معمولا در آن زمان قند یا روغن مورد استفاده قرار می گرفت.البته آقای دانش هرگز راضی به این کار نبودند اما مردم به وی علاقه داشتند و ایشان هم رد نمی کردند.چند روز بعد از ماه رمضان اقای دانش به قم می رفتند و مجددا برمی گشتند.