استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: اقتصاد شوش بدون شک مدیون بازاری است که در ابتدای تشکیل ایجاد شد.بررسی تاریخی تشکیل بازار را باید به ورود کاوشگران متصل نمود که تاثیر اصلی را بر سکنی گزینی داشتند.ابتدا به صورت فصلی ایجاد شد و حتی قبل از تشکیل کاروانسرا ها نوعی سیارکاری را ایجاد کرده بود.

اولین کسی که اقدام به ورود ارزاق به شوش نمود تا کارگران کاوشگر را خدمات رسانی کند مرحوم حاج عبدالحسن دانیالی بود.او که ابتدا به شکلی ساده اقدام به آوردن اجناس از دزفول می کرد ،در فعالیت های خود آن را گسترش داد به طوری که داروخانه ای معروف ساخت.

بازار شوش در ابتدای تشکیل به صورت منظم در کاروانسراها شکل گرفت.شکل این ساختمان ها به این صورت بود که ده کاروانسرا در جلوی خود مغازه هایی تشکیل می دادند و در درون آن خانواده ها سکنی می گزیدند.افرادی مانند مرعی قوماتی و عظیم پولادگر همراه با پدرش اولین های بازار بودند.

در تشکیل بازار شوش نقش اصلی را دزفولی های مهاجر ایفا نمودند.افرادی مانند خانواده ی زربخش وپورصفایی،افسری وعلامه،سرافراز و وفادار،کربول ،تعبیرزاده و ..در رونق بازار نقش بسزایی داشتند.حدود بازار شوش با برچیدن شدن کاروانسرا ها که اواخر دهه ی سی بود از میدان یازهرا آغاز می گشت.

شکل بازار دقیقا اطراف حرم بود و تا حسینیه ی اعظم به درازا می کشید.افرادی مانند حاج عبدالحسین دهان و حاج عباس قبطی نیز موثر در ادامه ی رونق بازار بودند.آن ها با کشاورزان رابطه ای درست داشتند و بیشتر، محصول خریدن را در دستور کار خویش قرار می دادند و البته اجناس و ارزاق در اختیار آن ها قرار می دادند.

هر مغازه ای ممکن بود انواعی از کالاها را داشته باشد.به طور مثال مرحوم قماشی علاوه بر نفت فروشی انواع وسایل بقالی را نیز در اختیار داشت.در پایین تر از بازار و حرم تنها یک عطاری وجود داشت که معروف به احمد نصیری بود و هنوز هم پابرجاست.در اطراف این عطاری انواع مغازه های پالان دوزی و مسگری نیز وجود داشت.

یخ فروشی مرحوم محمد ناسوتی هم مشتریان خاصی داشت.در آن زمان که یخچال در شوش وارد نشده بود کار یخ فروش ها سکه بود.در کنار آن نیز آهنگری مرحوم تقی سیاهی همیشه فعال بود و گاه برای ساخت داس و انواع وسایل کشاورزی مشتری داشت.در بالاتر از آن پارچه فروشی قنبر پور صفایی بود ، ضمن اینکه انواع چار پایان برای نعل زنی به دکان ی روبروی آن مراجعه می کردند.

مغازه های شوش و در واقع بازار شوش در ابتدای تشکیل تحت تاثیر کاوشگری و سپس کشاورزی روستایی قرار داشت اما با تشکیل شرکت های نیشکر و کاغذ پارس این شکل متغییر شد و رونقی بسیار سریع به خود گرفت.قرض دادن و نیز اعتماد به کارگران برای پرداخت اقساط بدون هیچ ضامنی انجام می شد.بازار شوش خصوصا در روزهای اول ماه که کاغذ پارس حقوق می داد یا هشتم که نیشکر به کارگران خود پول پرداخت می کرد بسیار شلوغ و هیجان انگیز بود.

برای اولین بار مرحوم جواد عطوان اجاق گازهایی برای پخت وارد شوش کرد و بغل مسجد جامع دکانی را باز نمود و همراه با سلیندر و البته قسطی در اختیار متقاضیان قرار می داد.گرچه در ابتدا استقبال زیاد نبود و نوعی دلخوری ایجاد کرده بود اما به مرور مردم از ترس فاصله گرفتند و از جمع کردن هیزم برای آتش ساختن کنار کشیدند.البته که بازار با این نوع وسایل زیاد تغییری نکرد و بیشتر مردم دنبال ارزاق و پارچه بودند.

قصابی ها هم رونق زیادی نداشتند.علت آن دو نکته بود.یکی اینکه شوش هنوز روستایی بود و مردم خود دارای دام و احشام بودند و البته با قصابی و ذبح آشنایی کافی داشتند و دوم اینکه یخچال و وسایل خنک کننده ای نبود تا مردم برای انبار کردن استفاده کنند.گوشت را برای همان ساعتی می خریدند که قرار بود غذا درست کنند.

قصابی های شمس آبادی و چوپان خلج معروف ترین آن ها بودند و در مقابل مغازه ی افسری ها قرار داشتند.حرف از خریدن کیلوها نبود و بر همین اساس اگر کسی یک کیلو گوشت می خرید یا مراسمی داشت و یا اینکه میهمان زیادی او را گرفته بود.

اولین میوه فروشی در بازار شوش را خانواده ی افسری بنا نهادند.مغازه ای بزرگ که البته یک بار سقف آن فروریخت . مردم با آزادی کامل نسبت به جداکردن میوه ها اقدام می کردند.اجناس بسیار ارزان بودند و هر کس به توانایی خویش خرید می کرد.بازار میوه فقط در اختیار این خانواده بود و سایر میوه فروش های خرد از این مکان خرید می کردند.در آن زمان بنگاه های میوه فروشی وجود نداشت.

بررسی خاطرات بازار شوش بسیار فراتر از این مطالب است و نویسندگان و علاقه مندان به تاریخ شوش می بایست چنین نوشته ای را تنها راهی برای آغازینی وسیع بدانند و نام افرادی که در توسعه ی بازار نقش داشتند را بنگارند و یادآوری کنند.تاریخ بازار شوش ،شکل های مختلف و مصالحی که در ساختن آن ها به کار می رفت را می توان نوعی بازنگری در نوشتن هایی دانست که نیاز مند به ماندن دارند.بازار شوش از نظرهای مختلفی قابل کنگاش و پژوهش است.