تلگرام پیام‌رسانی بسیار سهل الاستفاده و سریع است که کارکردهای مفید زیادی برای مردم داشته و دارد. کنار محاسن مذکور، دوام طولانی‌مدت و عدم فیلترینگ آن (در مقایسه با سَلف‌های خودش)‌ باعث رشد سریع آن میان کاربران ایرانی شده است، در این میان غالب مردم علاقه و توجه چندانی به مسایل پشت‌پرده آن و مخاطرات امنیتی و اقتصادی آن نداشته و همین که یک ابزار کاربردی و ساده و (ظاهراً)‌ رایگان در اختیار دارند، راضی بوده و طرح موضوعاتی مانند فیلتر کردن تلگرام باعث نارضایتی غالب مردم می‌گردد، در این رابطه با حسین طالبی طادی، کارشناس اقتصادی فضای مجازی و استاد دانشگاه اصفهان گفت‌وگو کردیم؛

وی با بیان اینکه هرچند کارشناسان متعددی به موضوع نگرانی‌های امنیتی و اقتصادی استفاده از تلگرام به‌شیوه حاضر، پرداخته‌اند گفت: اما مسئولان دولتی که از توانمندی این پیام‌رسان در رقابت‌های سیاسی بهره برده‌اند، غالباً طرح آن نگرانی‌ها را یک توهم توطئه و حتی تلاشی برای حذف این  ابزار و خالی کردن دست دولت در میدان رقابت‌های رسانه‌ای مقابل مخالفان می‌دانند.

این استاد دانشگاه گفت: کاربران عادی غالباً نگرانی‌های امنیتی تلگرام را تصور می‌کنند که به‌جهت عدم امکان پیگرد افرادی است که به‌وسیله این پیام‌رسان به انتقاد از دولت و حکومت بپردازند و از این روست که آن را تهدیدی برای امنیت کشور می‌دانند. در حالت دیگر نیز ممکن است تصور شود که اگر واقعاً تهدید خارجی هم وجود داشته باشد صرفاً برای مسئولان یا اشخاصی است که دارای پست‌های حساس هستند و موضوع عموم مردم نیست. اما واقعاً آیا ادامه روند کنونی تلگرام، باید مسئولین و مردم را نگران کند؟

وی با رد این تصور گفت: در پژوهشی که دانشگاه کمبریج انجام داد این موضوع را که آیا والدین یک کاربر پیش از 21سالگی او طلاق گرفته‌اند یا نه، در نزدیک به نیمی از موارد به‌درستی تشخیص داده شد.

طالبی طادی افزود: با داشتن چنین اطلاعات ارزشمندی در مقیاس یک ملت! می‌توان با تبلیغات هدفمند نتایج یک انتخابات را تغییر داد (به‌عنوان نمونه مهندسی انتخابات 2016 آمریکا توسط شرکت کمبریج آنالیتیکا با استفاده از اطلاعات کاربران فیس‌بوک که افشای آن در ماه مارس سال جاری منجر به سقوط 59 میلیارد دلاری ارزش سهام فیس‌بوک شد.)، این یعنی یک شمشیر برنده در عرصه سیاسی!

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه در حال حاضر دو تهدید از طرف تلگرام وجود دارد؛ امنیتی و اقتصادی، گفت: کاربر در فرآیند نصب تلگرام، دسترسی‌هایی را به نرم‌افزار می‌دهد که امکان ضبط و ارسال اطلاعات زیادی از وی را به سرور اصلی می‌دهد. این اطلاعات در فرآیندی به‌نام Data Mining (داده‌کاوی) بررسی و تحلیل شده و ویژگی‌های زیادی از جمله سن، جنسیت، گرایش سیاسی و تمایلات جنسی، طبقه اقتصادی اجتماعی و مشخصات شخصیتی، روانی کاربر با دقت‌های متفاوت استخراج می‌گردد.

* برای نابودی اقتصاد یک کشور سلاح تلگرام برنده‌تر از هر سلاح دیگر

طالبی با اشاره به تبعات اقتصادی تلگرام گفت: با در اختیار داشتن اطلاعات این‌چنینی به‌راحتی می‌توان در میدان رقابت تجاری شرکت‌ها و تولیدی‌های مختلف دستکاری و کفه ترازو را به‌سمت شرکتی خاص، سنگین‌تر کرد و این هم یعنی شمشیری برنده در عرصه نبرد اقتصادی (مثلاً رقابت کالاهای داخلی و خارجی!) که برای از پا درآوردن یک کشور، بسیار کارآمدتر از سلاح‌های متعارف است.

این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این موضوع که توانمندی‌های ذکرشده، اختصاصی به تلگرام نداشته و این ویژگی هر پیام‌رسانی است و با این حساب کلاً باید از تکنولوژی‌های جدید روی‌گردان شد گفت: خیر. این مشکل زمانی حادث خواهد شد که اولاً تمام قدرت جمع‌آوری اطلاعات و اثرگذاری در اختیار یک رسانه اجتماعی بوده و ثانیاً امکان کنترل بر این رسانه نه در دست دولت متبوع یک کشور بلکه در اختیار کشوری‌ است که خواه‌ناخواه با کشور هدف تضاد منافع و تمایل به استیلاجویی دارد، چرا که اکنون سرورهای تلگرام در بریتانیاست و موضوع انتقال CDNهای آن به داخل کشور، یک مغلطه بوده و به هیچ عنوان به‌معنای انتقال سرور‌های اصلی نیست که بحث فنی آن کمی طولانی است.

*  نیمی از پهنای باند بین‌المللی کشور در اختیار تلگرام برای ارتباطات داخلی!!

وی با بیان اینکه این موارد بخشی از تهدیدات غیرمستقیم اقتصادی تلگرام است، گفت: تلگرام  تهدید اقتصادی مستقیمی نیز دارد که آن را می‌توان در دو حوزه بررسی کرد؛ اول آنکه بنابر گفته وزیر محترم ارتباطات 45٪ از کل پهنای باند بین الملل کشور‌ در اختیار تلگرام است!

طالبی طادی با تصریح به اینکه یعنی تقریباً نیمی از ظرفیت پهنای باند بین الملل کشور برای ارتباطات تلگرامی هزینه می‌شود و آن یعنی ارتباطی که تقریباً تمام فرستنده‌ها و گیرند‌ه‌های آن در داخل کشور هستند، گفت: اگر این پیام‌رسان داخلی بود این عدد تقریباً به صفر می‌رسید. مسلماً هزینه‌ای که در این قسمت برای پهنای باند و نیز اجاره خطوط بین الملل برای این انتقال این پهنای باند به داخل کشور انجام می‌شود، جزء خسارات مستقیم اقتصادی تلگرام است.

* فراگیری  ارز دیجیتال گرام یعنی چاپ اسکناس جعلی و توزیع آزادنه آن در جامعه

طالبی طادی با تذکر اینکه تهدید عمده در این بخش نیست، گفت: بلکه با رونمایی از استراتژی جدید تلگرام برای راه‌اندازی ارز دیجیتالِ «گرام» کم‌کم تهدید جدی خودش را نمایان نمود به‌طوری که حتی دولت نیز به صرافت مقابله با این فرآیند در آمده است.

وی افزود: به‌زبان ساده می‌توان تأثیر حضور و فراگیر شدن ارز دیجیتال گرام را معادل چاپ اسکناس جعلی و توزیع آزادنه آن در جامعه داشت بدون آنکه دولت بتواند ممانعتی به‌عمل آورد.

* خطر کاهش ارزش ریال و افزایش تورم افسارگسیخته با خلق و گسترش گرام

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در زمانی که این پول در داخل کشور رایج شد و دولت نیز امکان فیلترینگ تلگرام را نداشته باشد، گرام که پولی بدون پشتوانه ملی خواهد بود و توسط تلگرام خلق می‌شود، می‌تواند به کاهش ارزش ریال یعنی کاهش پولی که در دست مردم است منجر بشود، گفت: اکنون میزان نقدینگی کشور (پول و شبه‌پول موجود) در حدود 1300 تریلیون تومان است. طبیعتاً این معادل ارزش کل دارایی‌های موجود در کشور است (کالاها، خدمات، ابنیه و...) اگر فرض کنیم بدون هیچ افزایشی در دارایی‌های کشور، به‌یک‌باره 1300 تریلیون پول دیگر توسط بانک مرکزی چاپ و روانه بازار شود، این باعث می‌شود که دولت کلی پول داشته باشد اما در واقع نتیجه آن کاهش 50٪ از ارزش هر یک تومان (یا به‌صورت عملی تورم 100٪) خواهد شد.

وی افزود: خلق ارز گرام، نیز شبیه به همان تولید پول بدون پشتوانه است. اما خلق گرام به‌خودی خود مشکل حادی نیست بلکه پذیرش آن توسط جامعه (به‌واسطه ضریب نفوذ خالق آن یعنی تلگرام) است که تهدیدکننده دارایی‌های خود مردم خواهد بود.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه یکی از ویژگیهای ارز دیجیتال این است که مثلاً در یک فروشگاه تلگرامی می‌توان به‌جای ریال از گرام استفاده نمود، گفت: چون تلگرام در واقع بانک مرکزی این پول است لذا می‌تواند با راه‌اندازی یک سامانه نظارت بر فروش، سازوکاری را وضع کند که به‌هنگام خرید آنلاین، پول (گرام) از حساب خریدار کم شده ولی تا زمان تحویل کالا و ثبت رضایت مشتری، این پول به حساب فروشنده واریز نشود.

وی افزود: این ویژگی برای خریدار بسیار ارزشمند خواهد بود زیرا اساساً یکی از موانع جدی در کسب و کارهای آنلاین، مشکل جلب اطمینان خریدار است چون باید اول پول را بدهد و بعد کالا را تحویل بگیرد اما با سازوکار مذکور، این مانع تا حد زیادی مرتفع و لذا ضریب نفوذ این ارز بسیار روزافزون خواهد بود. البته این امکان بسیار خوبی است مشروط بر آنکه کنترل‌کننده این ابزار قابل اعتماد باشد، در واقع حتی اگر تمام ایراداتی را که به کنترل کنندگان تلگرام وارد می‌کنند هم توهم توطئه بدانیم باز هم واضح است که دست‌کم یک سرمایه‌دار خصوصی است که منافعش الزاماً با منافع مردم کشور یکی نیست.

*هیچ کشوری حتی آمریکا اجازه دخل‌وتصرف در پولش را به احدی نمی‌دهد

وی با انتقاد از به‌وجود آمدن چنین شرایطی در بی‌توجهی مسئولان گفت: و این کاملاً بدیهی است که هیچ کشوری در دنیا حتی کاپیتالیست‌ترین آنها هم (آمریکا) که زندان‌ها و ساخت اسلحه و تولید نفت آن در دست بخش خصوصی است، اما در کنترل پول رایج کشور به احدی اجازه دخل‌وتصرف نمی‌دهد.

طالبی طادی با اشاره به اشکال دیگر این موضوع گفت: پس از جا افتادن ارز گرام در کشور و ایجاد وابستگی مردم بدان، این امکان برای تلگرام وجود دارد که به‌ازای تراکنش‌هایی که در این فضا انجام می‌گردد درصدی را به‌عنوان کارمزد بردارد، کاری که تمامی صرافی‌ها و بانک‌های دنیا انجام می‌دهند.

این استاد دانشگاه با اظهار اینکه کارمزدی که تلگرام برمی‌دارد می‌تواند به‌اندازه‌ای کم باشد که مشتریان را چندان آزار نداده و جذابیت تجارت با آن بیش از هزینه‌اش باشد، گفت: اما از طرف دیگر وقتی مجموع تجارت در این فضا، زیاد شود آنگاه همان درصد کم کارمزد هم می‌تواند عدد قابل توجهی برای کل کشور باشد، عددی که معادل آن از ارزش پول ملی کاسته و به‌صورت دلار ، یورو یا هر ارز معتبر دیگری از کشور خارج می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این موضوع زمانی حادتر خواهد شد که ارز گرام فقط محدود به تراکنش‌های فروشگاهی تلگرام نمانده و مثلاً مردم برای واریز پول به حساب یکدیگر نیز از این ارز استفاده کنند، گفت: هرچند در بدو امر با توجه به اینکه در کشور امکان مبادله الکترونیکی پول از طریق شبکه بانکی وجود دارد، تا حد زیادی دور از ذهن است اما کافی است به این نکته توجه داشته باشیم که با توجه به سابقه تلگرام، که یک شرکت خصوصی و البته بسیار خلاق در عرضه تکنولوژی‌های جدید (از جمله ابداع کانال‌ها و ربات‌ها در عرصه پیام‌رسان‌ها یا طراحی نسل سوم بلاک چِین برای راه‌اندازی پیام‌رسانی غیر قابل فیلتر در بستر آن) و تسهیل‌گر می‌باشد، لذا بسیار محتمل است که با طراحی سازو‌کارهای جذاب، در رقابت با شبکه بانکی کشور که یک نهاد عموماً دولتی و نه چندان به‌روز است، به‌سرعت گوی سبقت را ربوده و در این زمینه هم به انحصار دست یابد.

*امکان انتقال قدرت بانک مرکزی به تلگرامی در آینده‌ای نه‌چندان دور در صورت عدم‌توقف آن

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این سناریو حتی بسیار وسیعتر از این خواهد بود گفت: در واقع مالک و خالق این ارز دیجیتال در صورت رایج شدن پولش در داخل کشور در حالی که دولت نمی‌تواند آن را فیلتر کند، قادر به انجام تقریباً هر کاری است که یک بانک مرکزی می‌تواند انجام دهد، مثلاً خرید و فروش اقساطی و اعتباری، صدور دسته‌چک دیجیتال گرامی، پرداخت وام! و... .

حسین طالبی طادی با تأکید به اینکه متأسفانه این موضوع که تعامل سازنده با تلگرام می‌تواند مشکلات ناشی از آن را مرتفع کند، (در بهترین حالت) یک ساده‌انگاری بزرگ می‌باشد، گفت: زیرا سرعت رشد فن‌آوری‌های دیجیتال و ارتباطی بسیار سریع‌تر از رشد درک متولیان و قانون‌گذاران این عرصه است که تصور می‌کنند با وضع قوانین، می‌توانند مانع ایجاد زخم شمشیری شوند که دسته آن در دست دیگری است.

وی افزود: به‌واقع یکی از مسایلی که باید برای آن نگران بود، خریدن وقت توسط تلگرام است. مدیران تلگرام، هوشمندانه و تقریباً در هیچ مقطعی خود را مقابل نظام و دولت ایران قرار نداده‌اند و هرگاه هم که زمزمه فیلتر شدن آن مطرح شده است، با دادن امتیاز‌هایی مانند بستن چند کانال یا نهایتاً انتقال چند CDN به داخل کشور، مانع از حذف شدن از میدان ایران شده‌اند و به این ترتیب برای گسترش نفوذ تلگرام بین مردم و حتی سازمان‌ها و نیز اقتصاد کشور، زمان خریده‌اند.

این استاد دانشگاه با ابراز اینکه مخالفان فیلترینگ تلگرام، تصور می‌کنند که هر زمان که تلگرام پا را از خطوط قرمز‌ فراتر نهاد، می‌توانند با فیلتر کردن، از آسیب آن در امان بمانند، گفت: اما غافل از آن هستند که اولاً پیشرفت فن‌آوری بسیار سریع بوده و کم‌کم امکان سخت‌افزاری فیلترینگ تلگرام منتفی خواهد شد، کما اینکه تلگرام در حال کار به‌روی روش بلاک چِین بوده، تا با ابداع نسل سوم از این روش و انتشار محتوای تلگرام در بستر یادشده، اساساً امکان فیلترینگ تلگرام را از دولت ایران سلب نمایند (مگر آنکه کل اینترنت را قطع کنند!!)، ثانیاً حتی اگر به‌فرض بتوان به‌لحاظ سخت‌افزاری آن را فیلتر نمود، با توجه به وابستگی روزافزون مردم به آن به‌ویژه در عرصه اقتصادی، بسیار پرهزینه و شاید هم نشدنی گردد.

* تنها راهکار در شرایط فعلی جایگزینی تلگرام با یک پیام‌رسان داخلی

وی افزود: لذا به‌نظر می‌رسد جایگزین کردن این پیام‌رسان با یک پیام‌رسان بومی که به یک رشدیافتگی رسیده باشد به‌طوری که هم قابلیت‌های تلگرام را داشته باشد و هم از تهدیدات آن تهی باشد، نه یک راهکار بلکه تنها راهکار مؤثر در شرایط فعلی است که اجرای آن هر روز سخت‌تر از روز قبل می‌شود.