گروه سیاست_ثمانه اکوان: «هیچ تضمینی در کار نخواهد بود اما اروپا به دنبال این است که برجام را زنده نگاه دارد.» فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی با همین جملات در روز ابتدایی دیدارش با محمدجواد ظریف در بروکسل آب پاکی را روی دست دیپلمات کشورمان ریخت و عملاً اعلام کرد تضمینی که ایران به دنبال آن است در مذاکرات با اروپا به دست نمی‌آید.

بااین‌حال ظرف هفته های گذشته روزهای بعد از اعلام خروج آمریکا از برجام، تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای حفظ جسم برجام، آن‌هم در شرایطی که روحش مدت‌هاست ازدست‌رفته ، در اتاق عمل کشورهای اروپایی همچنان ادامه داشته است اما اتحادیه اروپا به چه دلیل به دنبال حفظ این بیمار است و آیا این تلاش درنهایت منجر به بلند شدن این بیمار از تخت می‌شود یا قرار است به زندگی نباتی خود همچنان ادامه دهد؟

انگیزه اروپا از حفظ برجام

در طول مدتی که از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام گذشته است، برخی از تحلیل‌گران در داخل و یا خارج از کشور، بیان کرده‌اند که انگیزه اروپا از حفظ برجام، انگیزه‌های اقتصادی و تجاری است. این دیدگاه اما زمانی از دور تحلیل‌های درست در مورد نیات اروپا در این مسئله حذف می‌شود که نگاهی به صحبت‌های رئیس‌جمهور فرانسه در این خصوص داشته باشیم. امانوئل ماکرون در اجلاس سران اروپایی در بلغارستان اعلام کرد که منافع اروپا در برجام به مسائل اقتصادی مربوط نمی‌شود بلکه به مسئله امنیت مرتبط است.

او سپس با متهم کردن ایران به بی‌ثبات‌سازی منطقه، اعلام کرد که ثبات منطقه، از بین بردن نقش ایران در سوریه، یمن، عراق و لبنان و همچنین تضمین امنیت متحدان اروپا در منطقه ازجمله اسراییل، جزو منافع اتحادیه اروپا است و به همین دلیل این اتحادیه به فکر حفظ برجام است.

از طرف دیگر اهداف امنیتی این اتحادیه در منطقه به‌قدری اهمیت دارد که می‌توان بر روی منافع اقتصادی آن در ایران نیز چشم‌پوشی کرد. به همین دلیل درحالی‌که رئیس‌جمهور فرانسه در این اجلاس حرف از ارائه تضمین‌های لازم به ایران برای حفظ تجارت شرکت‌های اروپایی با ایران زد، در اظهارنظری صریحاً متناقض با این گفته‌ها اعلام کرد درنهایت نمی‌تواند مانع شرکت‌های بزرگ اروپایی برای ترک ایران شود!

انگیزه دیگر اروپا اما همان مسئله‌ای است که بهانه ترامپ برای خروج از برجام بود. برجام ازنظر کشورهای غربی ایرادات زیادی دارد و آن، مدت‌زمان اجرایی شدن این قرارداد است. از همان ابتدا نیز بسیاری از نمایندگان کنگره و البته متحدان آمریکا در منطقه ازجمله رژیم صهیونیستی معتقد بودند که دوره زمانی اجرای توافق هسته‌ای و ممانعت از غنی‌سازی هسته‌ای در ایران بسیار کوتاه است و بعد از ۱۵ سال ایران دوباره می‌تواند به فعالیت‌های قبلی خود بازگردد که این برای آمریکا و متحدانش قابل‌قبول نیست.

ماکرون نیز در این نشست به‌صراحت از این مسئله یادکرده و بیان کرد که درنهایت اتحادیه اروپایی به دنبال مذاکره بعدی با مسئولان جمهوری اسلامی در زمینه برنامه موشکی و همچنین نفوذ منطقه‌ای ایران است. او بیان کرد که اروپا نیز به دنبال «برجام ۲ و برجام ۳» است. زیرا تنها با این کار است که می‌توان آمریکا را وادار کرد دوباره به امضای توافق جدید با ایران بپردازد.»

برنامه‌های اروپا برای حفظ برجام

۱- ارسال مستقیم پول به ایران

پس از خروج آمریکا از برجام، اروپا از تعدادی از برنامه‌های خود برای چگونگی حفظ توافق هسته‌ای و ممانعت از تأثیرگذاری تحریم‌های آمریکایی رونمایی کرده است. یکی از این روش‌ها رساندن پول نقد مستقیماً به بانک مرکزی ایران است. مسئله‌ای که پیش‌ازاین در رابطه اقتصادی ایران و برخی از کشورها شاهد آن بوده‌ایم. بدین ترتیب ایران تنها می‌تواند با پول نقدی که سوار بر هواپیما شده و به ساختمان بانک مرکزی ایران می‌رسد، معاملات اقتصادی خود را انجام دهد. این اقدام به شرکت‌های اروپایی امکان می‌دهد با دور زدن سیستم مالی آمریکا، پول نفت وارداتی از ایران را پرداخت کنند.

این مسئله بااین‌حال پس‌از این می‌تواند ایران را با اتهامات دیگری ازجمله پول‌شویی و یا نقض کردن تعدادی از قوانین مالی بین‌المللی مواجه سازد. البته بازهم نباید در این خصوص بیش‌از حد امیدوار بود چراکه برخی از رهبران اروپایی اعلام کرده‌اند نمی‌توانند در این زمینه تضمینی به شرکت‌های اروپایی بدهند که فعالیتشان در ایران باعث جریمه شدن توسط آمریکا نمی‌شود. در همین خصوص آنگلا مرکل، صدراعظم گفته است نمی‌تواند خسارت شرکت‌هایی را که به خاطر همکاری با ایران از سوی آمریکا جریمه می‌شوند، پرداخت کند و نباید در این زمینه متوهم بود.

۲- اجرای مقررات مسدود کننده

در زمانی که اروپا اعلام کرد تجارت خود با ایران را با وجود تحریم‌های آمریکایی ادامه می‌دهد، برای برخی از تحلیل‌گران سیاسی این سؤال پیش‌آمده بود که آیا واقعاً اروپا می‌خواهد رو به روی ترامپ و وزارت خزانه‌داری آمریکا ایستاده و غیر از جنگ تعرفه‌ای که هم‌اکنون با آن سر در گریبان است، اقدامات دیگری برای حمایت از ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا انجام دهد؟

آنگلا مرکل و امانوئل ماکرون در اجلاس اخیر اروپایی به شدت این مسئله را رد کرده‌اند، اروپا به‌ظاهر با به‌ روز کردن مفاد قانون «مقررات مسدودکننده» قرار است این اقدام را انجام دهد اما باز هم به نظر می‌رسد توجه به جزییات مهم‌تر از تبلیغات رسانه‌ای در این خصوص باشد.

قانون موسوم به «مقررات مسدودکننده» یا «مقررات مقابله‌ای» اعلام می‌کند که اتحادیه اروپا برای حفظ منافعش می‌تواند تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا را دور بزند و بدین ترتیب رعایت تحریم‌های آمریکا علیه ایران را برای شرکت‌های اروپایی ممنوع می‌کند.

همچنین شرکت‌هایی که این قانون را رعایت نکنند می‌توانند مجازات شوند. از سوی دیگر این جنگ اقتصادی به‌احتمال‌زیاد بر روی شرکت‌هایی که در آمریکا نیز فعالیت دارند تأثیرگذار خواهد بود و مسلماً دولت ترامپ اجازه نمی‌دهد شرکت‌هایی که تحریم‌های آمریکایی را اجرا نمی‌کنند، دراین کشور به کار خود ادامه دهند و این بدین معنی است که شاید بر اساس قوانین اتحادیه اروپا، کار تجاری و اقتصادی در ایران آزاد باشد اما شرکت‌ها به دلیل منافع اقتصادی‌شان منفعتی در سرمایه‌گذاری در ایران نبینند و تحریم‌ها به‌صورت عملی توسط شرکت‌های اروپایی ادامه یابد. در واقع سؤال اصلی در این زمینه این است که آیا اروپا حاضر است تجارت خود با آمریکا را فدای تجارت بسیار کم و محدود با ایران کند؟

 آیا اروپا ظرفیت لازم برای مقابله با آمریکا را دارد؟ نگاهی به تاریخ فعالیت‌های اقتصادی و همکاری سیاسی اتحادیه اروپا و آمریکا نشان می‌دهد که نمی‌توان چشم‌انداز خوبی در این زمینه متصور شد چراکه از هم‌اینک دولت ترامپ و جان بولتون، مشاور ضد ایرانی او اعلام کرده‌اند کاخ سفید آماده اعمال تحریم‌های گسترده علیه شرکت‌های اروپایی است که سعی کنند با ایران مراودات تجاری داشته باشند، جان بولتون پا را فراتر از این نیز گذاشته و بیان کرده است که اتحادیه اروپا نیز درنهایت به تحریم‌های آمریکایی می‌پیوندد.

در طول مدتی که ترامپ خبر خروج آمریکا از برجام را اعلام کرده است، شرکت های زیادی اعلام کرده‌اند که به‌زودی به فعالیت‌های اقتصادی خود در ایران خاتمه خواهند داد.

از سوی دیگر از هم‌ اینک برای جبران کمبود نفت در بازار جهانی بعد از تحریم شدن صنعت نفت ایران نیز برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای بین آمریکا و عربستان صورت گرفته و یک روز بعد از زمانی که ترامپ اعلام کرد از برجام خارج می‌شود، محمد بن سلمان ولیعهد سعودی به‌صراحت اعلام کرد که عربستان سعودی غیبت ایران در بازار نفت را جبران خواهد کرد.

این اقدامات اما همه در شرایطی قرار است انجام شود که برخی از خبرها حکایت از این دارد همین اقدامات نیز قرار است به‌صورت پلکانی و به‌صورت مرحله‌به‌مرحله انجام‌شده و برای انجام شدن هرکدام از این اقدامات نیز یک پیش‌شرط وجود دارد: ایران باید آرام‌آرام از مواضع خود در خصوص مسائل منطقه‌ای کوتاه بیاید و مذاکرات برای برجام موشکی را نیز آغاز کند تا در نهایت بتواند مراحلی از این وعده‌های داده‌ شده را محقق ببیند! گرچه در ابتدای امر تلاش اروپاییان برای رسیدن به توافق با ایران بسیار جدی می‌آمد اما به نظر می‌رسد گلایه‌های وزیر امور خارجه از مسئولان اروپایی در تور برجامی‌اش ریشه در توجه به همین جزییات دارد.