استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: شوش به دلیل مذهبی بودن همیشه با بخشش و رفع مشکلات مردم روبرو بود.بررسی تاریخی نشان می دهد که اصولا در قدیم چیزی به نام متکدیان به شکل امروزی وجود نداشت.هر کس که نیازمند بود غرور و ابهت خود را حفظ می کرد و این مردم بودند که به سمت آن ها می رفتند.خاطرات شهر از این نوع افراد موید نکات بسیاری است.من به عنوان شاهد در بسیاری از مشاهدات آن ها را ذکر می کنم.

افرادی که نیاز داشتند معمولا درب دانیال می نشستند و مردم با دادن سکه یا غذا از آن ها استقبال می کردند.دادن صدقه نزد مردم جاری بود و کسی برای گرفتن پول وارد عمل نمی شد.هنوز فراموش نمی کنم که تنها پمب بنزین شوش هرگز چنین افرادی را در آن زمان به خود ندید.تنها موردی که می توان به عنوان داستان گدایان نام برد همانی است که مربوط به فصولی از سال می شد.

در هنگام سرما و برای فرار از فشارهای جوی در مناطقی از ایران به دلیل معتدل بودن هوای شوش افرادی به نام دراویش وارد شوش می شدند.این ها معمولا همراه با الاغ بودند و آن ها را با قیمت های متفاوتی به مردم می فروختند.تقریبا برای مردم شوش خرید و فروش الاغ از این طریق عادی شده بود.این افراد که عمدتا از شهرهایی مانند قم،مشهد،اطراف اراک و حتی شمال ایران بودند تا زمان گرما در شوش می ماندند و سپس مهاجرت می کردند.

محل اسکان این ها ابتدا در حرم بود و سپس خانه هایی را اجاره می کردند و کمتر به گدایی می پرداختند.زندگی آن ها برای بسیاری از قدیمی ها عجیب و غریب بود.شاید پرداختن به آن ها لازم آید اما بدون شک تکمیل بودن را به همراه ندارد.تعدادی از این ها نزد ما و در خانه ی ما زندگی می کردند.هرسال چار پایی را می آوردند که بسیار قوی و بار بر بود و مرحوم پدرم آن ها را می خرید و مورد استفاده قرار می داد.

من نام آن ها را هنوز به یاد دارم.درویش علی که مردی بلند قد بود.درویش محمد که کوتاهی او هنوز در ذهنم قرار دارد.مشهدی محمد که نشان می داد گدا نیست و برای خود داستانی دارد که در ادامه خواهم آورد.سید رشتی که همیشه همراه با کتاب دعا بود و به ماهیگیری هم می پرداخت.درویش گلشن که بعد از چند سال در شوش ماند و به ماهیگیری پرداخت و در همین مکان فوت کرد و دفن شد.

درویش محمد دیگری بود که همراه با مادرش سفر می کرد و مجرد بود.هنوز یادم نمی رود که همیشه تبرزینی در دست داشت و یک روز هم که هوا تاریک بود و من مشغول وضو گرفتن در حیاط خانه بعد از اذان صبح و در ماه مبارک رمضان بودم نزدیک بود از پشت مورد ضرب قرار دهد و البته گفت که فکر کردم دزد هستید.

کار این ها گشت زنی همراه با کشکول و تبر در روز پنجشنبه بود و معمولا از مولا علی می خواندند و کسی را هم مورد خطاب قرار نمی دادند.هر کس به فراخور توانایی خویش سکه هایی را در کشکول می گذاشت.شاید نتوان آن ها را گدا نامید اما مردم فقط با همین نام از آن ها یاد می کردند.

در یک روز عجیب که مخصوص کوچ آن ها به شهرهای خود بود مشاهده کردم که یکی از این ها در خانه است.من به آن ها علاقه داشتم و گاه می نشستم و به  داستان های آن ها گوش می دادم.اگر کمکی می خواستند هم می کردم.آن روز با تعجب وارد خانه شدم و دیدم که مشهدی محمد در خانه نشسته است.لبخندی زد و گفت من دیگر به سفر نمی روم.

خوشحال شدم.گفتم می مانید؟گفت آری و این باعث شادی من شد.تعجب من هم این بود که مانند گدایان رفتار نمی کردند.داستان این مرد بسیار طولانی است اما سال ها پیش ما ماند و به نوعی با ما درآمیخت.بعد متوجه شدم که او هرگز گدا نبوده و دکان داری در قم بود که به دلایلی از خانه و کاشانه خویش رها شده است.

فکر می کنم حدود ده سال نزد ما بود و روزی که برای من هرگز فراموش شدنی نیست با چشمانی گریان نزد پدر و مادر آمد و گفت که موقع خداحافظی است.تعجب همه ی ما را فرا گرفت.گفتیم چه شده است؟گفتم می خواهم نزد خانواده بروم.من سال هاست که خانه را ترک کرده ام و اینک هوس بازگشت دارم اما قول می دهم که سر بزنم.تا زمانی که زنده بود هر سال سری به ما می زد و احوالی می پرسید.خدا رحمتش کند.

فرد دیگری که از نظر شخصیتی هرگز به گدایان نمی آمد نیز همراه ما زندگی می کرد.او که مشتی علی نام داشت تصمیم گرفت تا اسباب بازی بفروشد.به همین دلیل مقداری پول از پدر گرفت و شروع به فروش کرد و من هم کمکش می کردم تا خسته نشود.سال ها نزد ما بود اما مرحوم مادرم روزی نکته ای عجیب را به ما گفت و آن اینکه من متوجه ی اشک های این مرد در روزهایی هستم.

شک مادر درست بود.او دارای خانواده و فرزندان بود.یک روز که در خانه بودیم و دقیقا هم یادم است که مادر برای ناهار بادمجان درست کرده بود زیرا بسیار دوست داشتم.ناگهان ماشینی شورلیت درب خانه ی ما ایستاد و گفت این منزل فلانی است.در آن زمان ماشین زیاد نبود گفتم بله با کسی کار دارید گفت پسر جان نزد شما پیرمردی زندگی می کند که از خانواده ی شما نیست گفتم بله.

گفت اسمش را می دانی گفتم بله عمو علی مرد خوبی است.ناگاه مادرم متوجه شد و قضیه را پرسید.هنوز در بهت و فکر بودیم که ناگاه چند نفر خانم و یک آقا وارد خانه شدند و به سمت مشتی علی رفتند و با چشمانی گریان کلمه ی بابا را گفتند.

من که شاهد قضیه بودم فقط نگاه می کردم.آنقدر این گریه ها طول کشید که ما نمی دانستیم چه کنیم.بالاخره گریه ها تمام شد و مشتی علی معرفی کرد.این دخترم دکتر فلانی است اما این مرد را الان شناختم و همسر اوست.او هم پزشک است.بچه های کوچک را هم در بغل گرفت و گفت گویا این ها نوه های من هستند.

داستان عجیبی بود.روز خداحافظی فرا رسید در حالی که خانواده ی مشتی علی خوشحال و شاد بودند ما ناراحت و افسرده فقط نگاه می کردیم.مشتی علی ضمن خوشحالی از جدایی از ما هم ناراحت و گریان بود.اشک در چشمانش جمع شده بود.

همه را در بغل گرفت و برای همیشه از پیش ما رفت.سال های بعد مرتب برای ما نامه می نوشت و ما را برای اقامت در قم دعوت می کرد.وهنوز نشانی او را در ذهن دارم دکان سوهان فروشی قره گوزلو نزدیک درب حرم.

گدایان در شوش دارای داستان های متفاوتی هستند من در خاطرات خود که هرگز فراموش نمی کنم از آن ها یاد خواهم کرد.شوش با تمام کوچکی قلبی بزرگ و مهربان داشت و همه ی ایرانی ها در آن ارامش داشتند.این به برکت حضرت دانیال پیامبر است که من از ته قلب به او اعتقاد دارم.خدا رحمت کند مرحوم پدرم را که با آن ها مهربان بود و پناهگاه مطمئنی محسوب می شد.