کاهش قدرت خرید کارگران در کنار افزایش هزینه های زندگی از یک سو ، مشکلات و تعدیل کارگران در واحدهای تولیدی از سوی دیگر باعث شده تا زندگی کارگران با دشواری همراه باشد، اما برخی از کارگران برای فرار از بیکاری مجبور هستند دستفروشی کنند.

بدون شک جوانانی که دستفروشی می کنند افرادی است که از سر ناچاری و به دور از رضایت به دنبال کسب روزی حلال هستند.اما افزایش تعداد دستفروشان در جامعه نشانه خوبی برای بازار کار نیست.

در شرایطی که اقتصاد توان تولید اشتغال و فرصت های کاری را ندارد،این مسئله باعث انباشت تقاضا برای کار شده و طبق آمارهای رسمی 3میلیون و 300 هزار نفر و غیررسمی 5میلیون بیکار متقاضی شغل در کشور وجود دارد.  بنابر این بازار کار در شرایط نامناسبی قرار دارد و سالیانه ده ها هزار کارجوی جدید به آن اضافه می شود.

دولت ها در دوره های مختلف  اقداماتی را برای حل مشکل اشتغالزایی  در نظر می  گیرند اما برخی حرکت ها و اقدامات مقطعی را برای اشتغالزایی ترتیب دادند که هیچ اثری نداشته است، همین موضوع باعث شده است که معضل بیکاری حل نشود.در این میان هستند، جوانانی که به دنبال دستفروشی هستند، یعنی دستفروشی را به خانه نشینی ترجیح می دهند. 

در شرایط فعلی، اشتغال و یافتن کاری مناسب که بتوان روی آینده آن شغل حساب کرد برای بسیاری از جوانان یک معضل جدی و چه بسا به آرزویی تبدیل شده است و تقریباً بیش از 90 درصد کل افرادی که به سن کار می رسند را با خود درگیر می کند. مسائل مرتبط با بیکاری جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی، علاوه بر خود جوانان جویای کار خانواده ها را نیز با خود درگیر کرده است.

یافتن شغل یکی از دغدغه های خانواده ها است که در سفرهای استانی و ملاقات های مردمی نمایندگان مجلس درخواست کار و شغل دارند.  از اینرو می توان گفت بیکاری به معنای واقعی برای قشر جوان ایران به بحران واقعی تبدیل شده و آنگونه که برخی مقامات دولتی به سادگی درباره حل آن سخن می گویند و وعده می دهند قابل حل نیست.

کارشناسان می گویند از نشانه های بحران بیکاری و افزایش موانع مرتبط با اشتغال جوانان، رشد تصاعدی تعداد افرادی است که در بازار غیررسمی اقتصاد فعالیت دارند. طی سال های اخیر، افزایش تعداد جوانان دستفروش در مراکز خرید، شهرهای بزرگ، مراکز عمومی مانند مترو، خطوط اتوبوس رانی و ... به آسانی قابل لمس است و جوانان بسیار زیادی را می توان مشاهده کرد که مشغول فعالیت در این بخش هستند.برخی از شهرستان ها به پایتخت می روند و تلاش می کنند تا در سایه نبود فرصت های شغلی مناسب، از طریق اشتغال موقتی و دستفروشی کسب و کاری برای خود داشته باشند.

بررسی بازار کار نشان می ‌دهد در 14 ماه منتهی به زمستان 96حدود یک‌میلیون نفر به جمعیت بیکار اضافه شده است و حدود 3میلیون نفر به جمعیت فعال افزوده شده است. شغل‌های ایجادشده در این مدت در زمینه خدماتی مانند خرده‌فروشی، واسطه‌گری و تعمیرات بوده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی طی یک مطالعه به بررسی تحولات مهم بازار کار ایران در دوره پاییز سال 1393 تا زمستان سال 1396 پرداخته است.  بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد افزایش جمعیت فعال و نرخ مشارکت طی 3.5سال منتهی به زمستان سال 1396، تحولی است که زنان، جمعیت دارای تحصیلات دانشگاهی و متولدان دهه 1370 نقش پررنگی در ایجاد آن داشته‌اند، همچنین تحول یادشده پدیده‌ای عمدتاً شهری است که با وجود فراگیر بودن آن در کل کشور، در برخی استانها ازجمله یزد، تهران، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و خراسان رضوی و کرمان شدت این افزایش به‌مراتب بیش از استان‌های دیگر بوده است.

    از پاییز سال 1393 تا زمستان سال 1396 تغییرات بنیادی در برخی روندهای بازار کار کشور رخ داده است که از آن جمله به افزایش نرخ مشارکت و جمعیت فعال اشاره شد. اما تحول ویژه‌تر طی این دوره آن است که بیش از 70 درصد جمعیت اضافه‌شده به جمعیت فعال، شاغل شده‌اند .بررسی آمارهای بازار کار نشان می‌دهد طی 3.5 سال منتهی به زمستان 1396 همواره جمعیت شاغل افزایش یافته است. به‌طور متوسط در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل 706 هزار نفر به جمعیت شاغل اضافه شده است. اضافه شدن بیش از 2 میلیون نفر طی 3 سال به جمعیت حدوداً 21 میلیون نفری شاغلان کشور رخداد بسیار مهمی است، به‌خصوص آنکه در شرایطی این اتفاق رخ داده است که انتظار چنین عملکردی برای افزایش اشتغال غیرممکن به‌نظر می‌رسید.

بدین معنا که افزایش جمعیت در چه گروه‌هایی (جنسیت، سکونت، استان، تحصیلات و سن) رخ داده و ویژگی‌های شغلی شاغلان جدید از منظر دارا بودن بیمه، بخش اقتصادی، اشتغال ناقص، اندازه بنگاه و وضعیت شغلی (کارفرما، کارکن مستقل، حقوق‌بگیر و...) در مقایسه با ساختار بازار کار کشور در سالهای گذشته چگونه است.

بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد افزایش اشتغال طی 14 فصل منتهی به زمستان 1396 عمدتاً در بخش خدمات و بنگاههای بسیار کوچک (دارای کمتر از 4 نفر کارکن و با وضعیت شغلی «کارکن مستقل» بوده است که سهم کمتری از این اشتغال ایجادشده) نسبت به گذشته (دارای پوشش بیمه به‌واسطه شغل خود بوده‌اند و سهم بیشتری) نسبت به گذشته دارای اشتغال ناقص هستند و تمایل دارند شغل تمام‌وقتی داشته باشند.

*رواج دستفروشی در کلانشهرها

هادی ابوی، دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگری  با بیان اینکه انفجار دستفروشی در اقتصاد ایران نشان می دهد که ناتوانی در جذب افراد برای مشاغل واقعی رو به افزایش است گفت: در بخش دستفروشی و مشاغل غیررسمی مانند آن، گردش مالی بالایی نیز وجود دارد که می تواند نشان دهنده وجود یک رسته از مشاغل قابل اعتنا در این بخش است.

دبیرکل کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگری اظهارداشت: قوانین متعدد مالیاتی و اخذ مالیات های گوناگون باعث ناتوانی بسیاری از کسبه و فروشندگان خرد شده است. علاوه بر این، می توان یک دلیل رواج دستفروشی را افزایش شدید هزینه های معیشت خانوار دانست که دیگر با اشتغال یکنفر با حقوق های معمولی و پایین امروز قابل تامین نیست؛ از اینرو در برخی خانواده ها چند نفری در بازار کار فعالیت دارند.

*جوانانی که از بیکاری بادکنک می‌فروشند

به گفته ابوی، ممکن است فردی در یک شغل رسمی فعالیت داشته باشد و در برخی مواقع نیز اقدام به دستفروشی کند تا بتواند به نحوی هزینه ها و مخارج خانواده را تامین کند. در عین حال، به دلیل اینکه دستفروشان برخی هزینه های جانبی مانند مالیات و هزینه دریافت پروانه کسب و ... را ندارند، می توانند با قیمت مناسب تری اجناس خود را در اختیار مردم قرار دهند و مردم نیز استقبال کرده و از آنها خرید می کنند.

وی بیان کرد: شواهد نشان می دهد که عزم جدی از سوی دولت برای ساماندهی اشتغال و همچنین مشاغل غیررسمی وجود ندارد. از سویی ممکن است برخی اقدامات مقطعی آن هم از نوع سلبی توسط شهرداری ها صورت گیرد که آن هم درست نیست و بهتر است به جای جمع آوری وسایل دستفروشان، مراکزی برای فعالیت آنها فراهم شود.

وی  بخش دیگر رواج دستفروشی در بازار کار ایران را ناچاری از بیکاری دانست و افزود:فردی لیسانسیه می گفت به دلیل اینکه ماه ها به دنبال کار بوده و نتوانسته تا شغلی را به دست آورد ناچار شده در مقابل یک پیتزافروشی بایستد و به بچه ها بادکنک بفروشد.