استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی خبرگزاری ایران اُنا: نگاه به موضوع کاوشگران می تواند دارای دو شکل باشد.اول اینکه تاریخ آن را بررسی نماییم و اینکه ابتدایی ترین کاوشگر چه کسی بود و چه خدماتی انجام داد و دوم اینکه آن را تنها در محدوده ی خاطرات قرار دهیم.بدون شک تاریخ نویسی در این نوشته مد نظر نیست زیرا کسانی هستند که می توانند در این حدود وارد شوند و بنگارند.

کاوشگری از زاویه ی خاطرات دارای ابعاد مختلفی است.از خاطرات قدیمی هایی که در آن فعال بودند تا کسانی که به طور مستقیم با انواع باستان شناسان در ارتباط قرار داشتند.البته در این میان کسانی مانند کودکان آن زمان نیز وجود داشتند که تنها از طریق فروش سکه های یافته شده به کسب درآمد ناچیز اقدام می کردند.

شاید نام هایی مانند مکنان که البته نام حقیقی آن دومکنم فرانسوی است قبل از هر چیز نمایان نماید.آنچه شنیده ام حاکی از آن است که این فرد تلاش های فراوانی برای یافتن اشیا نمود و منظم و قاطع بود.او هرگز در کارهای شهری و ساخت شوش جدید دخالت نمی کرد و تنها هدف او یافتن و بردن اشیا طبق قرار دادها با دولت مرکزی بود.

کاوشگری با نام قلعه ی شوش نیز در هم آمیخته است و تا قبل از انقلاب هیچ کس نمی دانست که این قلعه نوعی ساخت جدید است که دمورگان انجام داده است.من یادم هست که فردی خارجی از من پرسید که می دانید این قلعه را چه کسی و چند سال پیش ساخته اند؟ که گفتم خیر.دوباره پرسید آیا آثار تاریخی است که من گفتم بلی.در حالی که نبود.

با کاوشگری شکل های دیگری از فعالیت ها در شوش نیز تداعی می کرد و آن فعالیت های کارگران و صدای ناقوس برای شروع و پایان کار بود.انواع گاری های آهنی که خاک ها را جابه جا می کردند و ریل هایی که زیر آن ها کار گذاشته بودند.هنوز فراموش نمی کنم که در زمستان این فعالیت ها آغاز می شد و با شروع فصل گرما پایان می یافت.

کارگرانی از شوش نیز در این فعالیت ها شرکت داشتند اما دیگرانی نیز بودند که از دیگر استان ها خصوصا لرستان فعالیت می کردند.افرادی مانند یزدان فرها به طور ثابت همراه با فرانسوی ها بودند و حتی به آن کشور سفر کردند.مرحوم جعفر خوش اخلاق که به جعفر فرنگی معروف بود نیز از جمله ی این افراد بود.کار او آشپزی برای تلاشگران فرانسوی بود.

من نام بسیاری از این افراد را به یاد دارم که وظایف مختلفی داشتند.البته که بعضی از دانش آموزان هم سعی می کردند درآمدزایی کنند و نزد فرانسوی ها کار می کردند.کلمه ی مشهور و به کارگیر همان موسیو بود که دز زبان فرانسوی یعنی آقا و مترادف با مستر انگلیسی است.

مرحوم احمد قهرودی نیز از افراد مشهور در این فعالیت بود که گویا کار آشپزی را انجام می داد.او اصالتا از مهاجرین بود اما نسل های بعدی او در شوش ماندند و هنوز هم ادامه دارد.نوه هایی از او هم اکنون در شوش زندگی می کنند.تصاویری از او برجا باقی مانده است.

شاید نام هایی مانند چنانی، عزیز و کویت ملایین را نیز بتوان ذکر کرد.آن ها کار نگهبانی را انجام می دادند و به طور مرتب در روی تپه ها گشت می زدند.من بارها آن ها را دیدم و وقتی مواجهه می شدیم ابتدا دست هایمان را جستجو می کردند  تا اگر سکه ای برداشته ایم پس بگیرد.

شاید خاطرات شهر در مورد کاوشگران بدون ذکر نامی مانند گیرشمن بی محتوا باشد.او نه تنها علاقه مند به کاوشگری بلکه برای توسعه ی شهر نیز فعال بود.من او را به همراه خانمش دیدم.فردی پیر اما فعال بود که همیشه کلاهی پهن بر سر داشت.بسیاری از تصاویر او پا برجا هستند .او اصلی ترین فرد برای ایجاد موزه در شوش بود.فعال به طوری که در کوتاه ترین زمان آن را ساخت و از مسئولین بالای مملکت دعوت کرد تا آن را افتتاح کنند.شخص فرح زن شاه به شوش آمد و فکر کنم در سال چهل و شش بود که آن را افتتاح کرد.

او در ساخت مسجد جامع نیز دخالت کرد و در خیابان کشی همراه با شهرداری بود.او از مرکز قدرت می گرفت اما هرگز راهی به جز خدمت نیافت.او با ورود هر مسئولی حاضر بود و به شکایات مردم رسیدگی می کرد.بعد ها که من تصویری از جوانی او را در یکی از کتاب ها دیدم متوجه شدم که کنار درخت کناری ایستاده است که پایین قلعه است.درخت تازه سبز شده بود و بسیار کوچک به نظر می آمد.این درخت هنوز موجود است اما بسیار قدیمی و قوی است.

با مطالعاتی که داشتم او را فرانسوی یافتم اما در یک مورد متوجه شدم که او اصالتا اوکراینی است و نوعی نژاد آریایی دارد.اگر این مطلب درست باشد که احتمال آن هست می توان علاقه مندی او را به سرزمین ایران توجیه کرد.علت نفوذ او در ایران به این دلیل بود که وی استاد فرح همسر شاه در دانشگاه بود.

خاطرات کاوشگری در شوش هرگز به این نوشته ختم نمی شود.باید کارها کرد و دفتر ها سیاه نمود.صفحاتی از تاریخ درخشان شوش جدید به این خاطرات وابسته است.نوشته های من تنها جرقه ای برای آغازینی است که فرهنگ شوش را آنطور که شایسته است معرفی می کند.گرچه تلاش کردم و می کنم تا با هر کتابی که می نگارم،کتابی در مورد شهرم هم نوشته باشم اما به نظر نمی رسد که انتشار این کتاب ها پایان یافتن عظمت شوش باشد.