تنظیم وصیت نامه به علایق دینی و حقوقی فرد بستگی دارد، در صورتی كه فرد مایل باشد برای امور شرعی، شخصی و مالی خود پس از فوت تعیین تكلیف كند، وصیت نامه تنظیم می نماید. نوشتن وصیت نامه در بین مسلمانان امری متداول به شمار می رود.

* تعریف وصیت:

وصیت از ریشه'وصی' و به معنای عهد، فرمان دادن و سفارش كردن است و در اصطلاح حقوق وصیت عملی حقوقی است كه به موجب آن، شخص به طور مستقیم یا در نتیجه تسلیط (گماشتن) دیگران در اموال یا حقوق خود برای بعد از فوت تصرف می كند.

هر فردی چنانچه بخواهد از اجرایی شدن وصیت نامه خود پس از مرگ مطمئن شود می بایست شرایط و تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه را رعایت نماید. اطلاع نداشتن از تشریفات قانونی و یا رعایت نكردن آن در تنظیم وصیت نامه، موجب تنش و اختلاف در خانواده وراث شده و بر حجم پرونده های دادگستری نیز می افزاید.

* انواع وصیت نامه مطابق قانون امورحسبي

مطابق قانون امورحسبي وصیت نامه سه نوع مي‌باشد: وصیتنامه خودنوشت، سري و رسمي

*وصیتنامه خودنوشت: وصیتي است كه وصیت كننده به خط خود مي‌نویسد و به همین دلیل آن را وصیتنامه خودنوشت گویند. مطابق ماده 278 قانون امور حسبي، وصیتنامه خودنوشت در صورتي معتبر است كه تمام آن به خط وصیت كننده نوشته شده و داراي تاریخ روز، ماه و سال به خط وصیت كننده بوده و به امضاي او رسیده باشد.

*وصیتنامه سري ممكن است به خط وصیت كننده و یا به خط دیگري باشد اما درهر صورت باید به امضاي وصیت كننده برسد و به ترتیبي كه براي امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه وصیت كننده یا محل دیگري كه در آیین نامه وزارت دادگستري تعیین مي‌گردد، امانت گذارده ‌شود.

بر اساس قانون امور حسبي كسي كه سواد نداشته باشد نمي‌تواند به طور سري وصیت نماید.

*وصیت نامه رسمي در دفاتر اسناد رسمي تنظیم می شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است و اعتبار و رسمیت آن از دو نوع دیگر بالاتر است و اگر كسي وصیت خود را به طور رسمي تنظیم نماید، دیگر هیچ خدشه‌اي به آن وارد نمي‌باشد و هیچ كدام از ورثه بعد از فوت وصیت كننده نمي‌تواند ایرادي به آن وارد نماید.

علاوه براین در موارد اضطراری از قبیل جنگ، زلزله كه شخص نمی تواند تشریفات تنظیم وصیت نامه رعایت كند، قانون امور حسبی، موصی را تحت شرایطی از انجام تشریفات مورد نظر معاف كرده است. در چنین حالتی شخص می تواند به طور شفاهی نزد دو شاهد وصیت كند به شرط آنكه یكی از شاهدان مفاد وصیتنامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم كند و به امضای حاضران برساند. اما چنانچه موصی تا عادی شدن شرایط نیز در قید حیات باشد، می بایست وصیت نامه خود را با تشریفات قانونی تنظیم نماید.

وصیتنامه ای كه تحت یكی از شرایط بالا تنظیم نشده باشد، وصیتنامه عادی تلقی شده و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نكنند معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود.

به شخص وصیت كننده 'موصی' می گویند. موصی نمی تواند نسبت به كل اموال خود به هر طریقی كه مایل است وصیت كند. مثلا به بعضی از وراث خود كمتر و به بعضی دیگر بیشتر ببخشد یا یك یا چند تن از وراث خود را از ارث محروم كند. اگر چنین وصیت نامه ای تنظیم شود، وصیت متوفی تنها نسبت به یك سوم اموالش نافذ و صحیح است و در صورتی كه سایر ورثه با مفاد وصیت نامه مخالفت كنند، مفاد وصیت نامه نسبت به دو سوم باقی مانده صحیح نیست.

براین اساس هر فرد تنها تا یك سوم اموال خود را به هر طریقی كه مایل باشد می تواند، وصیت نماید، در باره دوسوم دیگر اموال به وراث تعلق دارد و قانون ارث بر آن جاری است كه پس از فوت شخص مطابق آن اموال بین وراث قانونی تقسیم می شود.

* اقسام وصیت

وصیت به دو نوع عهدی و تملیكی تقسیم می شود:

الف) وصیت تملیكی

ماده 826 قانون مدنی در تعریف وصیت تملیكی می گوید: وصیت تملیكی عبارت است از اینكه كسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیك كند.با این نوع وصیت،شخص می‌تواند تا حدودی تكلیف اموال خود را معین كند مانند صرف آن در امور خیریه.

در وصیت تملیكی، شخصی كه وصیت می‌كند 'موصی' و كسی كه به نفع او وصیت تملیكی شده 'موصی‌له' و مورد وصیت را 'موصی به' می‌گویند.

در وصیت تملیكی، تملیك با قبول موصی له پس از فوت موصی محقق می‌شود؛ بنابرابن قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست.موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع كند حتی اگر موصی‌له، موصی به را قبض كرده باشد.

ب) وصیت عهدی: در ماده یاد شده همچنین در تعریف وصیت عهدی آمده است:

وصیت عهدی عبارت است از اینكه شخصی یك یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور نماید. مثل اینكه شخصی را وصی نماید تا بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت كند.

در وصیت عهدی شخصی را كه به موجب وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر كارهای دیگر انتخاب شده را وصی می‌گویند.

در وصیت عهدی، وصیت كننده فرد یا افرادی را برای اداره بخشی از اموال خود و نیز سرپرستی فرزندانش پس از مرگ تعیین می كند و مسوولیت را به آنها می سپارد. این در حالی است كه در وصیت تملیكی، شخص بخشی از اموال خود را پس از مرگ به فرد یا افرادی تملیك می كند كه این فرد یا افراد می توانند فردی از خانواده یا هر فرد دیگری باشد.

* شرایط وصیت نامه:

وصیت كننده باید هنگام تنظیم وصیت به نكات زیر توجه كند:

- آنچه وصیت می شود ارزش مالی و منفعت عقلایی داشته باشد و غیرمشروع نباشد بنابراین وصیت در موضوعاتی مانند مواد مخدر و مشروبات الكلی باطل است.

- مال مورد وصیت قابلیت معامله و نقل و انتقال داشته باشد، براین اساس اموال عمومی و موقوفه نمی توانند مورد وصیت قرار گیرند.

- آنچه وصیت می شود در مالكیت وصیت كننده باشد بنابراین وصیت بر مال غیر باطل است.

* آثار حقوقی وصیت نامه:

- آثار حقوقی وصیت نامه پس از فوت شخص ظاهر می شود یعنی تا وقتی كه شخص زنده است، خود او تصمیم گیرنده و عامل است. به همین جهت بین عامه مردم متداول است كه می گویند، آدم زنده وكیل و وصی نمی خواهد اما با فوت وصیت كننده همه مصمم می شوند كه به وصیت او عمل كنند.

- رجوع موصی از وصیت همواره جایز است و فرد می تواند بارها در وصیت نامه خود تجدید نظر نماید، بنابراین آخرین وصیت نامه متوفی كه مطابق تشریفات قانونی تنظیم شده باشد، معتبر خواهد بود. در ماده 838 قانون مدنی در این باره آمده است: موصی می تواند از وصیت خود رجوع كند.

به این ترتیب با اطلاع از تشریفات قانونی تنظیم وصیت نامه و رعابت آن، علاوه بر آنكه هدف فرد از وصیت و آخرین اراده وی در باره اموالش اجرایی می شود، مانع بروز اختلاف و تنش در خانواده ها شده و از حجم پرونده های دادگستری و هزینه های افراد و دولت در این باره كاسته می شود./ایرنا