در خانواده‌ای سنتی و مذهبی به دنیا آمد و از دوران کودکی اشتیاق و انگیزه زیادی در انجام امور خیریه داشت. از سن پانزده سالگی به همراه پدر از هیئت‌های تهران در زمینه‌های فرهنگی و امور خیریه الگوبرداری کرد. پس از پایان تحصیلات خود، در سن بیست و چهار سالگی در مسیر علایق خود در حوزه امور فرهنگی و خیریه، کلاس‌هایی درباره مسائل تربیتی برای جوانان و نوجوانان منطقه سکونت خود تشکیل داد. پس از مدت کوتاهی فعالیت‌های فرهنگی خود را با رویکرد برگزاری کلاس‌های اخلاقی و اعتقاداتی در منطقه جنوب تهران گسترش داد و بدین ترتیب در سال 1354 مجموعه‌ای با عنوان «هیئت فاطمیه (س)» شکل گرفت. او سید محمد هاشمی‌تبار مداح و پیرغلام آستان اهل‌بیت (ع) است، اینک به مناسبت فرا رسیدن ایام فاطمیه گفتگویی را با وی ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

* با توجه به اینکه ایام فاطمیه اول فرارسیده است، می‌خواهیم از شما به عنوان یکی از پیرغلامان آستان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) از حال و هوای هیئات مذهبی در قدیم الایام و سلوک ذاکران در آن زمان‌ها بشنویم.

در روزگارهای قدیم شاید حدود پنجاه سال پیش، وقتی ایام فاطمیه (س) فرا می‌رسید، حاله‌‌ای از غم جامعه را فرا می‌گرفت و این مسأله روی هر یک از مردم اثر می‌گذاشت، طوری که این اثرپذیری از ایام فاطمیه (س) و نور آن ایام به وضوح در چهره مردم نمایان بود. یکی از برکات خاص ایام فاطمیه اثرگذاری معنویت آن ایام حتی در حل مشکلات و معضلات فردی و اجتماعی است. در آن زمان‌ها اینطور به ما می‌گفتند گره‌هایی که حتی در روز عاشورا و ایام عزای سیدالشهداء(ع) نیز باز نشده، در ایام فاطمیه و با یاد حضرت فاطمه (س) و توسل به آن حضرت گشایش می‌یابد. به راستی مجالسی که در ایام فاطمیه برپا می‌شود، حال و هوای خاصی دارد، اینکه امام صادق (ع) فرمود مردان شیعه ما در عزای مادرمان حضرت زهراء (س) همچون زنان گریه و زاری می‌کنند، واقعاً در گذشته‌ها به وضوح در مردم دیده می‌شد.

مداحان قدیمی پیش از حضور در مجالس، برای خود مجلس تزکیه می‌گرفتند

در آن دوران‌ها اخلاص و توجه مداحان و ذاکران به اشعار و سبک‌های مداحی و حتی روضه‌خوانی‌ها بسیار زیاد بود، گاهی اوقات حتی برخی ذاکران دلسوخته خودشان را به قرنطینه می‌بردند و با این رفتار روی اخلاق، اخلاص و تزکیه خود کار می‌کردند و وقتی در مجالس اهل بیت (ع) حاضر می‌شدند، احساس نورانیت و سبکی بسیاری می‌کردند و در نتیجه همین جلسات پله رشد معنوی مردم می‌شد. یکی از نکات جالب این بود که قدیمی‌ها بسیار مقید به حضور در اینگونه مجالس بودند، طوری که بسیاری از کارها و برنامه‌های خود را کنار می‌گذاشتند تا بتوانند سر وقت در این مجالس حاضر شوند.

ماجرای روضه‌خوانی در دوکوهه و حال و هوای عجیب رزمندگان

* شما از جمله مداحانی هستید که در دوران دفاع مقدس نیز حضور داشتید و به مداحی نیز می‌پرداختید، از آن ایام و خاطرات خود برایمان بگویید.

خداوند متعال با برپایی انقلاب اسلامی فضای خاصی را در عالم ایجاد کرد و انگار نسیم رحمت الهی بار دیگر اما اینبار با سرعت بیشتری شروع به وزیدن کرده بود. جریانی که خدا به وسیله امام خمینی (ره) در دوران انقلاب راه انداخت، برنامه بسیار عجیبی بود و به وسیلۀ آن حق و باطل در حال شناسایی بود. یادم هست که در دوران دفاع مقدس نیز در خیلی از قرارگاه‌ها حضور پیدا می‌کردم و به قرائت دعای کمیل و مداحی می‌پرداختم. شبی در منطقه دوکوهه مراسم دعای کمیل داشتیم که بیش از یک ساعت طول کشید، در آن زمان دوکوهه هنوز شکل بیابانی داشت و حتی خیابانی نداشت که بخواهد آسفالت شود. از همان ابتدای دعا جوانان صورتشان روی زمین بود و می‌دیدم که زمین از اشک آن جوانان خیس و گِل شده بود. بنده که حدود 20 سال بود دعای کمیل می‌خواندم، تا حالا چنین چیزی را ندیده بودم، وقتی دعا تمام شد، آن جوانان ریختم سرم و گفتند دعای ندبه فردا صبح را هم شما قرائت می‌کنی؟ گفتم بله. آن زمان در دوکوهه درمانگاهی وجود داشت و این جوانان هرطوری که بود رفتند و آنجا را برای برگزاری مراسم آماده کردند، همه آن جوانان شهید شدند.

بی‌تردید این خدا بود که جریان انقلاب اسلامی را راه انداخت و با بکارگیری حضرت امام خمینی (ره) در این مسیر، حجت را بر مردم تمام کرد. یادم هست که آن موقع‌ها گفته می‌شد یارانی که امام خمینی (ره) دارد حتی حضرت امیرالمومنین (ع) نیز در صدر اسلام نداشت، جوانانی پرشور و جهادی اما وقتی در مجالس اهل بیت (ع) حاضر می‌شدند، مانند طفلی در محضر ائمه (ع) بودند، چه توسلاتی می‌کردند، چه گریه‌هایی می‌کردند، گاهی از قرارگاه خارج می‌شدند و به بیابان‌ها می‌رفتند و تا ساعت‌ها اشک می‌ریختند، دعا و نماز می‌خواندند، همین‌ها بود که آنان را بسیار رشد داد و امروز به جایگاهی رسیدند که خونشان در جامعه در حال اثرگذاری است.

* با توجه به سلوک برخی مداحان قدیمی در گذشته، به نظر شما مداحان امروز کشور باید به چه نکاتی توجه بیشتری داشته باشند؟

باید به نکته‌ای اشاره کنم، ما به تدریج و پس از گذشت سال‌ها، اندکی از این حال و هوا و روحیه جهادی و انقلابی فاصله گرفتیم. امروز شاهد مجالس و محافل زیادی در سطح کشور هستیم که البته امیدواریم بتواند اثرگذاری زیادی هم در بُعد فردی و اجتماعی داشته باشد، این در حالی است که در دوران انقلاب هیئات کمتر بود اما اثرگذاری آنها غیر قابل توصیف بود. امروز مداحان و ذاکران باید با رفتار و سلوک خود درس اخلاق و اخلاص را به مستمعان بدهند. در این سال‌ها هر وقت به برنامه‌ای دعوت شدم یا در هیئت خودمان قرار بود مداحی کنم، پیش از مراسم مجلسی برای خودم می‌گرفتم، توسل می‌کردم و از خدا کمک می‌خواستم. اینکه مداح اشک چشم نداشته باشد و بخواهد اشک چشم دیگران را در بیاورد، خوب نیست، ذاکران باید به این مسأله توجه داشته باشند، این در حالی است که متأسفانه برخی از مداحان از این امر دور شده‌اند.

* به نظر شما هر جوانی که صدای خوبی دارد می‌تواند مداح موفقی هم باشد؟

ما همیشه این توصیه را به مداحان جوان داریم که اول کلاس اخلاق برای خود داشته باشید، مداحی نیازمند کلاس، اخلاق و اخلاص است. ما نباید از نورانیت و معنویت مجالس اهل بیت (ع) غافل شویم، بلکه باید این مجالس را مسیری بسیار سریع برای رشد معنوی خود بدانیم. در روایات داریم که وقتی مجالسی برای حضرات معصومین (ع) برپا می‌شود، اولین نفر که در مراسم حاضر می‌شود، خودِ حضرت فاطمه زهراء (س) است. وقتی مردم از مجالس خارج می‌شوند، اینبار نوبت ملائک است که می‌آیند و بال‌های خودشان را به در و دیوار آنجا متبرک می‌کنند، این نمای ملکوتی مجالس اهل بیت (ع) است.

موضوع مداحی و ذاکری اهل بیت (ع) سازماندهی، نظارت و مدیریت وجود ندارد، افرادی با گمان اینکه صدای خوبی دارند، سبکی را درنظر می‌گیرند و به عنوان مداح وارد مجالس می‌شوند، در حالیکه همه جوانانی که می‌خواهند به عرصه مداحی وارد شوند، ابتدا باید خود را مقید به حضور در کلاس‌های مداحی و به خصوص کلاس اخلاق و اخلاص کنند، آن هم کلاس‌هایی با حضور و تدریس بزرگان و پیرغلامان آستان اهل‌بیت (علیهم‌السلام). یکی از نکاتی که باید به آن توجه کرد این است که ابتدا باید ذوات مقدس اهل بیت (ع) را بشناسیم، نسبت به آنان معرفت پیدا کنیم تا بدانیم که می‌خواهیم در مدح و ستایش چه کسانی مداحی کنیم.

* عملکرد برخی مراکز مانند مجمع الذاکرین را در حوزۀ مداحی چطور ارزیابی می‌کنید؟

بله به نکتۀ مهمی اشاره کردید، در سال 61 بود که مجمع الذاکرین به همت استاد غلامرضا سازگار مداح و پیشکسوت مداحی کشور راه‌اندازی شد، تلاش مجمع از بدو تشکیل تربیت مداحان در مسیر سیره و سنت حضرات معصومین (ع) بود، از بنده نیز برای تشکیل هیئت مدیره این مجمع دعوت شد که به دلیل مشغولیت‌های مختلف توفیق حضور در این مجمع را پیدا نکردم. در این مجمع بزرگان مداحی کشور حضور دارند و آماده خدمت به مداحان بوده و هستند، پس باید مداحان ما به خصوص مداحان جوان ما از ظرفیت این مجمع و دانش بزرگان این امر بیش از پیش بهره‌مند بشوند. مجمع در این سال‌ها عملکرد خوبی داشته و علاوه بر کارهای فرهنگی و ترویجی، اقدامات شایسته‌ای در حوزه تجلیل از ذاکران و پیرغلامان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) انجام داده است.

مداح در لباس ستایشگری باید بیشتر مراقب رفتار خود باشد

یکی از مشکلات امروز جامعه ما این است که برخی از مردم دین‌گریز شدند و این بخاطر عمل ناشایست و قبیح برخی مسئولان و حتی برخی مداحان است. مداحان ما در لباس مداحی باید بسیار مراقب خود باشند، حتی در لباس پوشیدن، آنها زیر ذربّین و نگاه مردم هستند، اگر ببینند نوع لباس پوشیدن یک مداح شایسته او نیست، تفکر و ذهنیت او درباره خیلی موضوعات تغییر می‌کند، پس باید مداحان و ذاکران ما به کوچک‌ترین موضوعات نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند.

منبری‌ها جاذبۀ بیشتری داشته باشند

* به نظر می‌رسد امروز میل مستمعان بیشتر به سمت مداحی است تا به سخنرانی و نشستن پای منبر وعاظان، نظر شما در این باره چیست؟

اگر می‌خواهیم این سینه‌زنی‌ها و اشک ریختن‌ها ماندگار شود، لازمه‌اش معرفت به آن ذوات مقدس است، اگر این شناخت حاصل نشود، ممکن است امروز در مراسمی سینه‌زنی کنند، اشک بریزند و همان روز بعد از مراسم در ماشین خود موزیک بگذارند و صدای ضبط ماشین‌شان را زیاد کنند، طوری که باعث آزار مردم نیز می‌شود. باید واعظان ما جاذبه بیشتری داشته باشند، مسائلی که امروز مردم و به خصوص جوانان به آنها مبتلا هستند، مطرح و راهکار اصلاح آنها نیز ارائه شود. منبری که برای مردم قصه بگوید و مخاطب خود را نشناسد، اثرگذاری نمی‌تواند بکند، واعظان باید به این نکته توجه کنند که فقط دروس دینی در این مواقع کافی نیست، بلکه باید به مسائل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... احاطه کامل داشته باشند تا از این طریق بتوانند به تبیین وضع موجود جامعه بپردازند و سپس راهکارهای قرآنی و منطقی برای حل آنها ارائه کنند.

* از نظر شما ویژگی‌های یک مداح تراز انقلاب اسلامی چیست؟

مداح باید اعتقادی راسخ به ولایت و انقلاب و آرمان‌های آن داشته باشد، اگر این اعتقاد وجود داشته باشد، اطاعت از ولایت نیز در کنارش شکل می‌گیرد و سپس بر همین اساس در انتخاب اشعار و سبک توجه ویژه‌ای به خرج می‌دهد. آگاهی از زمانه یکی دیگر از ویژگی‌های مداح تراز انقلاب است، او باید وضیعت جامعه را رصد کند و نسبت به شیطنت‌های دشمنان علیه انقلاب و نظام، موضع‌گیری‌هایی درخور و شایسته علیه جبهه باطل داشته باشد، کاری که امروز برخی مداحان جوان ما در مداحی‌های خود انجام می‌دهند. وقتی او چنین رفتار کند، مستمعین نیز با مشاهده این رفتار، متوجه این پیام می‌شوند. امروز جامعه‌ی مدّاح کشور، فرصت بسیار بزرگی را در اختیار دارند؛ گاهی جمعیّت‌های هزاران نفری و غالباً هم جوان جمع می‌شوند پای منبر شما و پای خواندن آنان، این فرصت بسیاری مناسبی است. این دغدغه‌ای است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها و بارها در مناسبات مختلف به آن اشاره داشته‌اند.