استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: شوش به دلیل در مسیر بودن جاده ی ترانزیتی اندیمشک به اهواز دارای جایگاهی خاص بود.طولانی بودن مسافرت و عدم وجود وسایل سرعت رو در کنار عدم وجود جاده ی پهن و مطمئن این مسیر را سخت تر می کرد.در ابتدای تشکیل شوش ناامنی نیز می توانست تاثیر گذار بر مسافت ها باشد لذا به همین دلیل تفکر ایجاد غذا خوری ها در شوش خارج از شهر و در ابتدای ورودی آن حاصل گردید.

در کنار چنین تفکری ورود گردشگران و زوار به شوش نیز می توانست بر ایجاد غذاخوری ها تاثیر گذار باشد.دولت نیز از این مسئله غافل نشد و برای گردشگران خارجی هتلی مجلل همراه با غذاخوری منظمی در ابتدای شهر ایجاد نمود که به مهمان سرای گردشگری معروف گشت و شخص سالور استاندار وقت خوزستان آن را افتتاح کرد.این مهمان سرا بعد به وسیله ی جهاد سازندگی به اداره تبدیل شد در حالی که در مالکیت آن نبود.شکل و قالب آن هنوز هم پا برجاست.

اولین و شاید قدیمی ترین غذاخوری ها را بتوان به خارج از شوش نسبت داد که شامل سه مورد معین است.گرچه از نظر وسعت شوش نتوان چنین ادعایی نمود اما به دلیل نزدیکی این سه می توان تاریخی معین را ذکر کرد.اولین آن از طرف عمله سیف به شوش بود که مرحوم گرگعلی سگوند آن را بنا نهاد و امروز اثری از آن باقی نمانده است.این غذا خوری مخصوص رانندگان ومسافرین بود اما مردم شوش نیز از آن استفاده می کردند.من شخصا در آن غذا خورده ام و آن را بسیار لذیذ یافتم.مردی خوش برخورد و زرنگ بود که تمیزی را در آن رعایت می کرد.

از همین مسیر می توان غذاخوری مرحوم علی قمی را ذکر کرد.وسعت این محل از قبلی بزرگ تر و دارای نظم بیشتری بود.مرحوم علی نوروزیان که مهاجری از اطراف قم و اراک بود به این مکان آمد و ایجاد آن را کمکی به مردم نمود.در این محل علاوه بر مسافرین، مردم نیز غذا تهیه می کردند.من از این محل نیز غذا تهیه کرده ام.مردی خوش برخورد و مدیری توانا بود.بیشتر غذاهای دولتی از این محل تهیه می شد.علاقه ی او به شوش چنان بود که امروز هم این غذاخوری به وسیله ی فرزندانش اداره می شود.

سومین غذا خوری در خارج شهر مربوط به روستای عمله ی تیمور بود.این غذا خوری ابتدا به وسیله ی ماشالله بهروی بنا نهاده شد و سپس فرزندانش حاج مرتضی آن را استمرار بخشید .این غذا خوری  در نهایت  به وسیله ی برادران عرب که اصالتا از طایفه ی هوری هستند اداره می شد.مردمانی خوش برخورد و بسیار مسلط بر آشپزی بودند.من شخصا چلو خورشت بادمجان آن را دوست داشتم.هنوز فراموش نمی کنم که به محض ورود غذا را آماده می کرد و دایی جان من را خطاب می کرد و حتی تعداد بادمجان ها را اضافه می گذاشت و به زور مبلغی دریافت می کرد.حوضچه ای در مقابل آن ایجاد کرده بودند که محیط را زیبا می کرد.

در درون شوش شاید اولین غذا خوری مربوط به نصرت باشد که دقیقا کنار درب اصلی حرم این مکان را اختصاص داد.او چندین دکان از حرم را اجاره کرد تا بدین سان بتواند فروشی قابل توجه داشته باشد.از این مکان هم چندان استقبالی نشد.دلیل آن را می توان شهر کارگری و عشایری آن دانست . بیشتر امید او به مسافرین و زواری بود که به شوش می آمدند

خدا رحمت کند همه ی زحمتکشان و خدمتگزاران به توسعه ی شوش را که فراموش شده اند و البته ما راضی به فراموشی آن ها نیستیم.هم مرحوم گرگعلی که بومی بود.هم مرحوم نوروزیان که مهاجر و نیز مرحوم عرب که از بومی ها روستا بودند همه زحمتکشان و خدمتگزاران صدیق شوش بوند.تاریخ شوش بدون آن ها تهی است.ایکاش به مناسبت هایی از آن ها یاد شود.تصاویر متعددی از آن ها برجاست.

از دیگران مواردی که می توان به آن اشاره نمود عدم توسعه ی غذاخوری در شوش باشد.علت آن را می توان در دو نکته خلاصه نمود.یکی استقبال از کبابی ها که قبل از این تشکیل شده بودند و عمده ترین آن نیز وجود نوعی برنج بومی و خوشمزه در خانه ها بود که باعث می شد تا مردم از غذاخوری ها تنها کباب آن را بیابند و دوم اینکه اصل تشکیل غذاخوری ها برای مسافرین بود و همین نیز باعث نوعی دوری از مسیر می گشت.تصور اینکه بدون وسیله بتوان از آخراسفالت تا غذاخوری علی قمی رفت بسیار معین است.

تاریخ غداخوری در شوش معین کننده نوعی نکات هشدار دهنده نیز هست و آن اینکه دولت وقت تفکر ایجاد مهمانسرایی شیک را نماید که امروز ما از آن غافل هستیم.مهمان سرای گردشگری شوش که در اواخر دهه ی چهل و اوایل پنجاه ایجاد شد بسیار شیک و معروف بود.شخص استاندار وقت خوزستان آقای سالور آن را افتتاح کرد و تحویل مقامات شوش داد.

بعد از پیروزی انقلاب ابتدا به وسیله ی سپاه و سپس جهاد کشاورزی به محلی جدید تبدیل گردید و از مالکیت خارج شد.من شخصا و همراه تیم منتخب فوتبال شوش و بنا به دعوت مهندس فیلی در آن غذا خوردم.ظرف های چینی و مارک دار گردشگری،محیط موکت بندی شده و بسیار شیک قابل توجه بود.خدا رحمت کند شهید کریم دیناروند را که در این مکان آشپزی می کرد.ماهر و توانا در خدمات بود.

تاریخ غذا خوری در شوش نوعی هشدار نیز هست و آن اینکه در آن زمان ها که شوش چندان وسعت نیافته بود تفکر ایجاد مهمان سرایی زیبا به نتیجه رسد اما امروز ضمن از بین بردن آن جانشینی نیز میسر نشود.

تاریخ شوش را می توان بار دیگر راهی برای بازنگری در افکار و تصمیمات خود گرفت و از آن برای رشد و توسعه استفاده کرد.نمونه ی بارز آن مهمان سرای گردشگری شوش در آن زمان است.تصاویری از آن ساختمان موجود است.جذاب در گردشگری و محلی امن برای گردشگران بود گرچه دولتی ها هم از آن استفاده می کردند.اتاق های خواب برای افراد بیگانه نیز تدارک دیده شده بود.