در حالی که منتقدان سدسازی، عدم پر شدن سد کرخه در سالهای خشک و کم‌آب را دلیلی بر انتقادات گسترده خود و محاسبات اشتباه در ساخت این سد اعلام می‌کردند، امروز سد کرخه پر شده و نقش حیاتی خود در مهار سیلاب‌های مخرب را بهمن ماه به‌رخ کشیده است.

سد کرخه به‌عنوان بزرگترین سد تاریخ ایران با ظرفیت ذخیره‌سازی 7 میلیارد و 300 میلیون مترمکعب در 21کیلومتری شمال غرب اندیمشک در استان خوزستان (در جنوب غربی ایران) احداث شده است.

هدف از احداث این سد، تأمین آب جهت آبیاری 340 هزار هکتار از اراضی پایین‌دست، کنترل سیلاب‌های مخرب و جلوگیری از خسارت‌های ناشی از آن، تولید انرژی برق‌آبی و کاهش گرادیان هیدرولیکی بوده که در این بین، نقش سد کرخه با توجه به عدم احداث سدهای بالادستی که قرار بود به‌روی رودخانه‌های غربی کشور احداث شود، در کنترل سیلاب‌های مخرب و جلوگیری از خسارت‌های ناشی از آن‌ها بسیار مهم و اثرگذار است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان گفت برای نجات خوزستان از سیلاب‌های مخرب حوضه آبریز کرخه، این سد یک سازه حیاتی است.

سیلاب‌ها عموماً در ماه‌های مرطوب سال یعنی آبان تا اردیبهشت به‌وقوع می‌پیوندد. سیل‌های بزرگ اکثراً در ماه‌های اسفند، فروردین و اردیبهشت اتفاق می‌افتد چرا که این ماهها در ایران ماههای پربارانی است و همزمان با بارش نزولات جوی، با گرم شدن زمین، برف‌ها نیز شروع به آب شدن کرده و آب ناشی از ذوب برف‌ها به روان‌آبهایی تبدیل می‌شود که در دامنه کوهستان‌ها جاری می‌شوند.

حوضه آبریز کرخه یکی از پرآب‌ترین حوضه‌های آبریز ایران است، اگرچه در برخی سالها، همچون سالهای گذشته، وجود دوره‌های خشکسالی و کم‌بارشی، به افت قابل توجه آورد سالانه این حوضه آبریز منجر شده و حتی مخزن سد بزرگ کرخه را تا مرز خشک‌شدن پیش برده، اما دوره‌های پرآبی این حوضه آبریز و حتی سیلابی شدن آن، به‌گونه‌ای بازمی‌گردد که حتی شاید مخزن 7.3 میلیارد مترمکعبی کرخه نیز جوابگوی جمع‌آوری تمامی روان‌آبها و سیلاب‌های این حوضه نباشد.

مطالعات کارشناسان در خصوص ظرفیت‌های سیل‌خیزی حوضه آبریز کرخه و دوره‌های بازگشت سیلاب‌های مخرب در این حوضه، به این نتیجه رسیده بود که در زمان مطالعات تکمیلی این سد در سال 1367 از سوی مشاوران این طرح پیشنهاد ساخت آن با مخزنی 9 میلیارد مترمکعبی ارائه شده بود تا در سیلاب‌هایی با دوره بازگشت بیش از 10 سال، این سد بتواند ظرفیت مناسب را برای مهار و ذخیره سیلاب روان‌شده داشته باشد.

بهمن ماه سال جاری، سیلابی با دبی 6800 مترمکعب در ثانیه در حوضه آبریز کرخه رخ داد که اگر این سد بزرگ نبود، بخشی از خوزستان زیر آب می‌رفت. این سیلاب که یکی از بزرگترین سیلاب‌های خوزستان بوده به‌گونه‌ای در مخزن سد کرخه آرام گرفت که هیچ خسارت جانی و دامی به مردم شهرها و روستاهای پایین‌دست وارد نشد، فقط با شکستن سیل‌بندهای مسیر رودخانه، خساراتی به زمین‌های کشاورزی مردم وارد شد.

با وجود این، در سالهای اخیر، خشکسالی حاکم بر کشور و به‌تبع آن کاهش آوردهای رودخانه‌ای در تمامی حوضه‌های آبریز و به‌خصوص حوضه آبریز کرخه منجر به کم‌آبی و رو به خشکی قرار گرفتن مخزن سد کرخه شده بود. برخی منتقدان سدسازی با اشاره به خشکی و کم‌آبی مخزن کرخه در سالهای اخیر، این سد را نمونه‌ای از سدسازی‌های بی‌رویه و بدون توجیه اعلام کردند و از هدردادن منابع مالی برای سدهایی که حتی پر نمی‌شوند انتقاد کردند.

بارها منتقدان، ساخت سد کرخه را اشتباه دانسته و یا عنوان کرده‌اند که این سد با ظرفیت 7 میلیارد مترمکعبی هیچ‌وقت پر نمی‌شود. از این نمونه می‌توان به اظهارات "محمد درویش" و "عباس پاپی‌زاده" اشاره کرد.

عباس پاپی‌زاده نماینده وقت مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی در سال 94، در اظهارنظری اعلام کرد: "سد کرخه برای ذخیره 7.5 میلیارد مترمکعب آب طراحی شده بود اما حجم آب پشت آن فقط 1.5 میلیارد مترمکعب است و در شرایطی که برای کشاورزی به آب نیاز داریم، آبی پشت سد نیست و ساخت این سد اشتباه بوده است". 

محمد درویش مدیرکل وقت دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در سال 95 در مصاحبه‌ای اعلام کرد: "هیچ جای دنیا سد نمی‌سازند برای این‌که سیلاب را کنترل کنند. هزینه‌های میلیاردی که برای احداث سد می‌شود به‌خاطر این نیست که سازه‌هایی بسازیم که باعث شود تا سیلی خسارت‌بار در پایین‌دست اتفاق نیفتد".

این فعال محیط زیستی در قالب یادداشتی در آبان‌ماه سال 94 اظهار کرد: "هموطنان عرب‌زبان ما از این سد (سد کرخه) با عنوان «سد عرب‌کُش» یاد می‌کنند".

نگاهی به این اظهارات عجیب منتقدان سدسازی کنار واقعیت‌های امروز، ناآگاهی آنها را از نقش سدهای بزرگی چون کرخه در مهار سیلاب‌های بزرگ بیش از پیش نشان می‌دهد، چرا که در واقع باید سد کرخه را با توجه به نقش مؤثرش در مهار روان‌آبها و تنظیم آن برای مصارف پایین‌دست و همچنین مهار سیلاب‌های مخرب، "سد زندگی" نامید.

این روزها سد کرخه تقریباً پر شده و در صورت توقف رهاسازی آب از دریچه‌های آن، امکان سرریز شدن آن وجود دارد و برای آنکه جایی برای مهار و ذخیره سیلاب‌های احتمالی در این سد بزرگ وجود داشته باشد، به‌ناچار انتقال آب از این سد و رهاسازی آب با رشد چندبرابری در دستور کار قرار گرفته است.

در واقع منتقدانی که محاسبات مجموعه وزارت نیرو را برای ساخت سد کرخه با استنباط عدم پر شدن مخزن این سد در سالهای کم‌آبی اشتباه می‌دانستند، به بازگشت دوره‌های پرآبی و سیلابی رودخانه کرخه آگاهی نداشتند.

طبق مطالعات صورت‌گرفته به‌روی این حوضه آبریز، دوره بازگشت سیلاب‌هایی با دبی بیش از 6000 مترمکعب در ثانیه 50ساله و دوره وقوع سیلاب‌هایی با دبی بیش از 11 هزار مترمکعب در ثانیه 1000ساله است و نمی‌توان زمان دقیقی برای وقوع این سیلاب‌های مخرب از سالها قبل مشخص کرد.