اختلالات گوارشی کارکردی، گروهی از بیماری‌های پزشکی هستند که با علت نامشخص، ملاک‌های تشخیصی سوال برانگیز، دوره‌های طولانی مدت و غیر قابل پیش‌بینی بیماری و تاثیرات دارویی اندک مشخص می شوند.

بیماران مبتلا به اختلالات گوارشی ساختاری، درد بیشتر و ۴۰ درصد استرس بیشتر را گزارش کرده اند. در بین ۲۵ اختلال گوارش کارکردی، نشانگان روده تحریک پذیر شایع‌ترین، پرهزینه‌ترین و ناتوان کننده‌ترین نوع آنها است. نشانگان روده تحریک پذیر یک بیماری شایع پزشکی است که با درد و ناراحتی مزمن، مکرر و شکمی مشخص می‌شود که منجر به عادات روده‌ای تغییر یافته در غیاب بیماری‌های گوارشی دیگر می‌شود.

در پژوهشی که درخصوص "اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی گروهی بر علائم جسمی بیماران مبتلا به نشانگان روده تحریک پذیر" توسط تیم پژوهشگران متشکل از علیرضا پیرخائفی (دانشیار عصب روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار)، مرتضی روزبهانی (کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی دانشگاه علامه طباطبایی) و سارا راستگو (کارشناس روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار) انجام شده، آمده است:« آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی گروهی به بهبود میزان و شدت علائم بیماران مبتلا به نشانگان روده تحریک پذیر کمک می‌کند. نشانگان روده تحریک پذیر یک اختلال رایج گوارشی است که با درد شکمی، اسهال یا یبوست همراه است و علت واضح جسمی ندارد.»

در این پژوهش که جامعه آماری آن شامل تمامی بیماران زن مبتلا به اختلال عملکردی گوارش در شهر رشت هستند، آمده است:« از ۴۱ درصد بیماران مبتلا به اختلال عملکرد گوارشی، ۲۵ درصد را بیماران نشانگان روده تحریک پذیر و ۱۳ درصد را بقیه بیماران عملکردی تشکیل می‌دهند. همچنین، مبتلایان به نشانگان روده تحریک پذیر بیش از یک چهارم کل بیماران مختص گوارش را تشکیل می‌دهند. این بیماری که با بیش حساسیتی احشایی غیر معمول شناخته می‌شود با هیجانات منفی و استرس رابطه دارد.»

محققان می‌گویند:« رفتارهای اجتنابی با علائم گوارشی افراد مبتلا به نشانگان روده تحریک پذیر رابطه دارد و کاهش یافتن رفتار های اجتنابی علت بخش بزرگی از اثرات درمانی بر این بیماران است. مداخلات استفاده شده نیز عموما شامل مواردی مانند آرام‌سازی برای کاهش استرس یا کاهش علائم ناشی از استرس، فعال‌سازی رفتاری با وجود درد، بوده است. بنابر این یکی از درمان‌های روان‌شناختی احتمالا سودمند برای این بیماران، ذهن آگاهی است. ذهن‌آگاهی به عنوان یک احساس بدون قضاوت و متعادل از آگاهی تعریف شده است که به واضح دیدن و پذیرش هیجانات و پدیده‌های فیزیکی، همان طور که اتفاق می‌افتند، کمک می‌کند.»

یافته‌ها نشان می‌دهند:« نحوه عملکرد مغز افراد بر روی محرک‌ها و تعبیر و تفسیرهای این بیماران دچار تحریفات و سوگیری‌های شناختی و الگوهای تفکر ناسالم در مورد جهان اطراف و بیماری خود هستند، که این الگوی ناسالم باعث ایجاد نوعی بی نظمی و بی تعادلی بین مراکز شناختی و هیجانی سیستم عصبی مرکزی با سیستم عصبی روده ای می‌شود که این نابهنجاری‌ها موجب ایجاد علائم بیماری مانند درد شکمی و اسهال و یبوست می‌شوند.»

در این پژوهش آمده است:« در بین انواع شیوه‌های روان درمانی، درمان بر اساس ذهن آگاهی بر روی این بیماران کمتر صورت گرفته است. روش ذهن‌آگاهی را نوعی روش زیستی_شناختی_رفتاری می‌دانند که متفاوت از روش‌های آرام‌بخش سنتی است. آموزش‌های ذهنی برای بیماران مبتلا به نشانگان روده‌ی تحریک پذیر با برگزاری دوره‌های بالینی عملی به آنان کمک می‌کند که اندیشه‌ها و احساساتشان را مشاهده کنند. همچنین آگاهی بیماران را قادر به دیدن حرکات منفی و ژرف اندیشی می‌کند و به آنان اجازه می دهد که از الگوهای افکار منفی تمرکز زدایی کنند.»

پژوهشگران می‌گویند:« آموزش ذهن‌آگاهی مبتنی بر کاهش استرس موجب کاهش علائم جسمی و افزایش کیفیت زندگی بیماران نشانگان روده تحریک پذیر می‌شود. همچنین اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی در میان جانبازان شیمیایی نیز در مرحله پیگیری بر علائم جسمانی و در مراحل پس‌آزمون و پیگیری بر سلامت روان آنان اثر بخش بود. همچنین درمان مبتنی بر آرام سازی موجب کاهش اضطراب و شدت علائم نشانگان روده تحریک پذیر شده است و استفاده از یوگا در درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر روی بیماران مبتلا به نشانگان روده تحریک پذیر موجب کاهش علائم روده‌ای، شدت علائم و اضطراب،‌ بهبود کیفیت زندگی و کارکرد فیزیکی شده است.»

در نتایج این پژوهش آمده است:« تکنیک‌های ذهن‌آگاهی باعث کاهش علائم جسمی در بیماران نشانگان روده تحریک پذیر شده است. این بیماری با هیجانات منفی و استرس رابطه دارد. بنابراین، تعدیل و اصلاح تجربه‌ استرس و هیجانات منفی مانند اضطراب در این بیماران می‌تواند به آنان کمک کند و این همان چیزی است که درمان ذهن آگاهی به آن کمک می‌کند. افزون بر این برای کمک به تغییر علائم نشانگان روده تحریک پذیر در این بیماران ضروری است که ابتدا اضطراب آنان کاهش داده شود.

ممکن است علت اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی در بهبود میزان و شدت علائم بیماران پژوهش حاضر نیز به دلیل کمک رساندن این درمان به کاهش اضطراب آنان باشد، زیرا درمان‌های مرتبط با ذهن‌آگاهی از جمله تکنیک یوگا در فرآیند ذهن آگاهی و درمان آرام‌سازی، موجب کاهش اضطراب و در نتیجه باعث کاهش علائم نشانگان روده تحریک‌پذیر می‌شوند.»

 این پژوهش در شماره چهارم فصلنامه علمی_پژوهشی روانشناسی سلامت منتشر شده است.