بیست و نهم تیرماه 'عبدالله بن عبدالعزیز' شاه عربستان، طی حكمی شاهزاده 'مقرن بن عبدالعزیز' را از سمت ریاست سازمان امنیت بركنار و او را به عنوان مشاور و نماینده ویژه خود تعیین كرد.

شاه عربستان شاهزاده 'بندر بن سلطان' سفیر سابق این كشور در آ‌مریكا، را به جای مقرن بن عبدالعزیز به عنوان رییس جدید سازمان اطلاعات و امنیت عربستان منصوب كرد.

به این ترتیب، پسر ولیعهد پیشین عربستان كه هشت ماه پیش به سبب بیماری درگذشت، در راس سازمانی قرار گرفت كه طی ماه های اخیر با معضلات بزرگی روبرو بوده است.

البته شاهزاده 63 ساله سعودی، كه از سال 1362 به مدت 22 سال سفیر عربستان در آمریكا بود، از سال 1384 تاكنون نیز به عنوان دبیر كل شورای امنیت ملی سعودی مشغول به كار بوده و از این منظر، چندان با اوضاع امنیتی اخیر كشور بیگانه نیست.

پیشینه طولانی حضور او در واشنگتن و همراهی با برنامه های آمریكا در منطقه سبب شد رییس جدید سازمان اطلاعات و امنیت عربستان به 'بندر بن بوش' نیز معروف شود.

اخباری درباره دیدار محرمانه او با 'ایهود اولمرت' نخست وزیر پیشین صهیونیستی، در سال 1385 و همچنین اقدام های اخیر او در حمایت مالی و نظامی از مخالفان مسلح سوری منتشر شده كه نشان دهنده دامنه گسترده فعالیت های او در عرصه سیاست منطقه ای است.

** اوضاع در هم ریخته عربستان

-----------------------------------------

اوضاع عربستان طی ماه های اخیر بارها به هم ریخت كه منجر به اعتراض های مردمی در برخی بخش های این كشور شد.

نخستین جرقه ناآرامی ها پس از به نتیجه رسیدن خیزش مردمی در تونس و مصر زده شد؛ در آن زمان، عربستان به عنوان یكی از اعضای اصلی شورای همكاری خلیج فارس نظامیان خود را در قالب نیروهای سپر دفاع جزیره به بحرین فرستاد تا در سركوب مردم آن كشور مشاركت كنند.

در آن زمان، شیعیان مناطق شرقی عربستان كه دارای قرابت های فكری و پیوندهای خانوادگی با شیعیان بحرین بودند، دست به اعتراض هایی نسبت به مداخله نیروهای سعودی در كشتار مردم بحرین زدند.

سركوب خشونت آمیز اعتراض های مردمی در منطقه شیعه نشین 'قطیف' بارها و بارها در زمان ولیعهدی سلطان و حضور بندر در شورای امنیت ملی تكرار شد.

حمله به یك واحد دانشگاهی دخترانه و كشته شدن یك دانشجو كه منجر به ناآرامی در شهرهای مختلف از جمله 'ابها' شد، بر میزان نارضایتی های مردمی افزود به طوری كه بیست و پنجم خردادماه یعنی دو روز پیش از مرگ 'نایف بن عبدالعزیز' جانشین سلطان به عنوان ولیعهد، مردم در برخی شهرهای عربستان بویژه قطیف، عكس های ولیعهد را زیر پا گذاشته و به آتش كشیده بودند.

گسترش دامنه اعتراض ها از شهرهای مرزی و حاشیه ای به ریاض و مدینه منوره در حالی رخ داد كه آل سعود درگیر جنگ های مرسوم قدرت بود كه به دنبال مرگ دومین ولیعهد این كشور طی كمتر از هشت ماه ایجاد شد.

در این میان، دو چهره بندر بن سلطان، 'عبدالرحمان بن عبدالعزیز' و 'طلال بن عبدالعزیز' بیشترین نقش را در بازی های سیاسی داخل دربار بر عهده داشتند.

به نوشته هفتم آبان ماه 1390 تارنمای نشریه فرامنطقه ای 'میدل ایست آنلاین'، 'فهد القحطانی' رییس كمیته دفاع از حقوق مدنی و سیاسی مردم عربستان كه مقر آن در ریاض است، ضمن تندرو خواندن نایف، تاكید كرده بود وی با سه جریان اصلاح طلب عمده عربستانی به رهبری بندر بن سلطان، طلال بن عبدالعزیز و ملك عبدالله، اختلافات عمیقی داشت.

اختلافات عبدالرحمان و طلال با ملك عبدالله برادر بزرگ خود از قانون جانشینی و ولایتعهدی نشات می گیرد.

بر اساس بند (ب) ماده 5 قانون پادشاهی عربستان سعودی، حكومت و پادشاهی صرفا از آن فرزندان و نوادگان 'ملك عبد العزیز' پایه‌گذار عربستان سعودی است.

عبدالعزیز بن سعود مقرر كرده بود در صورت زنده بودن پسر‌هایش هیچكدام از نوه‌هایش نمی‌توانند به حكومت برسند.

با این حال، در سال تشكیل شورای بیعت در سال 1385 راهكاری بود كه ملك عبدالله برای مشاركت دادن فرزندان و نوادگان ملك عبدالعزیز اندیشیده بود.

براساس ماده 7 بند (الف) شورای بیعت پس از به دست گرفتن قدرت و پس از رایزنی و مشورت با اعضا، یك تا سه نفر از افرادی را كه برای احراز پست ولیعهدی مناسب به نظر می‌رسند، معرفی می‌كند تا یك نفر از آنان به عنوان ولیعهد انتخاب شود.

در صورت نرسیدن به توافق بر سر گزینه‌های ارایه شده، شورای بیعت اقدام به رای گیری می‌كند و كسی كه در این میان بالا‌ترین آرا را به دست آورد، ولیعهد می‌شود.

بر همین اساس به ترتیب سن، عبدالرحمان، طلال، تركی و سپس نایف قرار داشتند كه همین امر، هنگام تشكیل جلسه شورای بیعت برای ولایتعهدی نایف، سبب اعتراض عبدالرحمان و طلال و اقدام آنان برای ترك كردن نشست شد.

در این میان، گفته ها و فعالیت های 'ساره بنت طلال بن عبدالعزیز آل سعود' دختر شاهزاده طلال، نیز بر پیچیدگی وزن كشی های سیاسی كشور افزوده است.

شانزدهم تیرماه وكیل ساره بنت طلال، تقاضای پناهندگی وی را رسما به وزارت كشور انگلیس تحویل داد.

به نوشته هجدهم تیرماه روزنامه انگلیسی 'دیلی تلگراف'، شاهزاده ساره كه از سال 1386 با پدر خود قطع رابطه كرده است، تحت سرپرستی عموی خود، نایف بن عبدالعزیز (ولیعهد فوت شده سعودی) بود.

پس از مرگ نایف در ماه گذشته، شاهزاده سعودی یكی از حامیان اصلی خود در دربار را از دست داد و ظاهرا فشار ناشی از رقابت بر سر قدرت در دربار سبب شد كه وی به انگلستان پناه ببرد.

به نوشته این روزنامه، وی درباره دلیل ارایه تقاضای پناهندگی گفته بود: من می ترسم. من مورد سوء استفاده فیزیكی و روحی قرار گرفته ام. دارایی هایم توقیف شده است. آنها مرا متهم كرده اند كه از ایران دفاع می كنم و مخالفشان هستم.

بیست و هشتم تیرماه نیز شاهزاده ساره به روزنامه لبنانی الاخبار گفت: من خواستار مبارزه با فساد موجود در دستگاه دیپلماسی و قضایی عربستان هستم و تصمیم خود را در مبارزه علیه فساد در عربستان گرفته ام و از این تصمیم نیز باز نمی گردم.

وی ادامه داد: مبارزه من علیه وجود فساد در موسسه های دولتی عربستان به مساله درخواست پناهنگی من به انگلستان یا مسائله میراث خانوادگی ربطی ندارد و من در فكر ایجاد یك جریان یا سازمان برای مدیریت مبارزه علیه فساد در عربستان هستم.

این شاهزاده عربستانی افزود: من فقط به دلیل انتقادهایی كوچك از وضع موجود بارها مورد آزار و اذیت قرار گرفتم؛ پس وای به حال آن شهروند عربستانی كه صدای ناله و درد وی از مسایل غیراخلاقی و غیرانسانی بلند است و كسی به آن توجه نمی كند.

** نقش بندر بن سلطان در آرام كردن اوضاع عربستان

-------------------------------------------------------------

سركوب اعتراض های مردمی طی هفته های اخیر در مناطق شیعه نشین كه منجر به كشته شدن 2 نفر و مجروح شدن ده ها نفر دیگر شد، اعتراض بسیاری از كشورها را به دنبال داشت.

روسیه طی بیانیه ای شدیداللحن برخوردهای خشونت بار با مردم را محكوم كرد.

'كنستانتین دولگوف' نماینده تام الاختیار روسیه در امور حقوق بشر، بیست و دوم تیرماه در بیانیه ای نسبت به سركوبی شیعیان در شرق عربستان سعودی ابراز نگرانی كرد.

دولگوف اظهار داشت: نهم جولای (نوزدهم تیرماه) در شهر قطیف زد و خوردهایی میان نیروهای امنیتی و مردمی كه در اعتراض به تبعیض علیه شیعیان تجمع كرده بودند، رخ داد كه در آن دو نفر كشته و بیش از 20 تن از جمله یك روحانی برجسته مجروح شدند.

نماینده تام الاختیار روسیه در امور حقوق بشر در بیانیه خود تاكید كرد: وقوع اینگونه حوادث می تواند بر ثبات و سازش عمومی در جامعه مدنی عربستان سعودی تاثیر منفی بگذارد.

دولگوف ابراز امیدواری كرد مقام های ریاض تدابیر لازم برای بهبودی اوضاع در استان های شرقی را اتخاذ كنند تا از بروز رویارویی ها جلوگیری كرده و حقوق بشر در این مناطق برای آزادی ابراز عقاید و برگزاری اجتماعات آرام نیز تضمین شود.

البته وزارت امورخارجه عربستان، بیانیه اعتراض آمیز كنستانتین دولگوف را در ارتباط با سركوبی شیعیان توسط ریاض، غیردوستانه و مداخله آشكار در امور داخلی عنوان كرد.

اعتراض های مردمی پس از آن شدت گرفت كه نیروهای سعودی هجدهم تیرماه هنگام تعقیب خودرو 'شیخ نمر باقر النمر'به سوی او تیراندازی كردند كه در نهایت پس از برخورد خودرو وی به دیوار یكی از منازل، او را بازداشت كردند.

پس از حمله نیروهای امنیتی عربستان به شیخ نمر اطلاعی از وضعیت جسمانی او منتشر نشده با این حال، تصاویر منتشر شده از حمله نیروهای امنیتی سعودی به خودرو شیخ نمر بیانگر اصابت چند گلوله به وی است.

بیست و دوم تیرماه روزنامه رسمی روسیه 'راسیسكایا گازتا' با اشاره به پیشینه مبارزات روحانی عربستانی نوشت: وی ‌در ‌سال های ‌2004 و ‌2006 میلادی (1383 و 1385 خورشیدی) مدتی را در ‌زندان ‌گذراند ‌‌و ‌در ‌سال ‌2009 میلادی (1388 خورشیدی) ‌اعلام ‌كرد ‌اگر ‌دولت ‌به ‌شیعیان ‌حقوق ‌برابر ‌با ‌سنی‌ها ‌‌ندهد، ‌زندانیان ‌سیاسی ‌را ‌آزاد ‌نكند ‌و ‌به ‌مبارزه ‌با ‌فساد ‌مالی ‌دست ‌نزند، ‌جنبشی برای ‌سرنگونی ‌حكومت ‌تشكیل ‌خواهد ‌داد.

'راسیسكایا گازتا' نوشت: سال گذشته این اظهارات ‌نمر ‌النمر موجب قیام گسترده شیعیان در عربستان سعودی شد كه سركوب شدید معترضان را به دنبال داشت و در جریان آن شماری از معترضان كشته و مجروح شدند.

در چنین شرایطی كه حضور شیخ نمر در زندان با واكنش تند داخلی و همچنین اعتراض گروه های مردمی و سیاسی منطقه ای (در بحرین، لبنان، تركیه و ...) و همچنین دولت های خارجی مانند روسیه مواجه شده است، ملك عبدالله می كوشد با عوض كردن برخی مهره های امنیتی و كلیدی خود، بار دیگر آرامش را با عربستان باز گرداند.

به همین دلیل بسیاری از تحلیلگران بر این باورند جابجایی بندر بن سلطان به جای مقرن بن عبدالعزیز، آغازی بر تحولات بیشتر در دربار سعودی خواهد بود.

حتی انتظار می رود با توجه به بیماری پیش رونده 'سعود الفیصل' وزیر امور خارجه عربستان، مقرن (با فرد دیگری) در آینده ای نه چندان دور جایگزین او شود.

همزمان با این جابجایی كه بیشتر با اندیشه بهبود فضای انتقاد از عملكرد سازمان اطلاعات و امنیت عربستان در داخل و خارج شكل گرفت، تارنمای مركز حقوق بشر 'الشرق' عربستان از اعتصاب غذای شیخ نمر در بیمارستان خبر داد.

به نوشته این مركز، بستگان شیخ نمر می‌گویند وی از زمان بازداشت دست به اعتصاب غذا زده و از خوردن هرگونه غذا امتناع می‌كند و مسوولان از طریق سرم به وی غذا می‌دهند و با وجود حال نامساعد شیخ و جراحت شدید، دست و پای او را به تخت بیمارستان بسته‌ اند.

این مركز حقوق بشر عربستانی با ابراز نگرانی شدید از شكنجه شدید شیخ نمر، بویژه پس از تاكید ملاقات‌كنندگان بر وجود آثار كبودی در چهره وی و شكستگی دندان‌هایش، سازمان‌های بین المللی حقوق بشر را فراخواند تا آزادی شیخ را از دولت عربستان خواستار شوند.

در همین رابطه ، سازمان پزشكان بدون مرز از مسوولان سعودی خواسته است برای حصول اطمینان از وضعیت جسمانی شیخ نمر به نمایندگان این سازمان اجازه ملاقات با این روحانی دربند را بدهند.

به هر روی، به نظر می رسد، بندر در نخستین توقفگاه خود با امواج خروشان مردمی خشمگین روبروست كه خواستار آزادی زندانیان سیاسی و اعطای حقوق برابر اجتماعی و سیاسی به شیعیان عربستانی هستند.

چگونگی تعامل او در این موضوع آینده نظام امنیتی سعودی را رقم خواهد زد.

اگر او بتواند با اندیشیدن تمهیداتی كه البته باید با چراغ سبز پادشاه و دیگر مقام های ذی نفوذ صورت گیرد، بر بحران شكل گرفته، مهار بزند جایگاه خود را در دربار بسیار بالا خواهد برد.

وی همچنین به دلیل سال ها كسب تجربه در كاخ سفید، می داند برای واشنگتن در زمان حاضر بازگشت آرامش به داخل مرزهای عربستان سود بیشتری دارد یا اینكه آنان ترجیح می دهند موضوع اعتراض شیعیان مناطق جنوبی با الگوگیری از برخوردهای خشونت بار در بحرین بشدت سركوب شود.

اما چنانچه او با بی توجهی به جریان اعتراضی رخ داده طی ماه های اخیر، راه سلفیان خود را در پیش گرفته و مشت آهنین را بر بدن خواستاران آزادی و عدالت بزند، خواسته یا ناخواسته مشكلات پیش روی آل سعود را دوچندان خواهد كرد./ایرنا