به گزارش ایران انا، 'تیموتی لمپریز' استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه سنت لوئئیز آمریكا در گفت وگو با ایرنا به تحلیل تحولات و انقلاب‌ها در كشورهای خاورمیانه ای، رویكرد آمریكا و آینده كشورهای عربی منطقه پرداخت.

**پرسش: انقلاب ها و بهار عربی را چگونه ارزیابی می كنید؟

**پاسخ: به نظر من تحولاتی كه در كشورهای عربی رخ داد یكی از نقاط عطف بزرگ در تاریخ روابط بین الملل معاصر بوده است كه می توان اهمیتی همچون فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1989 و یا حملات 11 سپتامبر 2001 برای آن قائل شد. به نظر من این تحولات ناشی از فرایند مدرنیزاسیون در جهان عرب و در میان مسلمانان است كه با انقلاب در عرصه ارتباطات جهانی كه جهان را به دهكده ای واحد تبدیل كرده است همراه شد، اما عاملی كه قبل از همه در این موضوع تاثیرگذار بود نرخ بالای بیكاری در میان جمعیت جوانان رو به انفجار در كشورهای عربی و ناتوانی دولت های استبدادی در بهبود اوضاع بودند كه باعث شروع این تحولات شدند.

**پرسش: عوامل مهم تاثیرگذار در شروع این تحولات چیست؟

**پاسخ: از نظر من یكی از مهمترین عوامل دیرپا در بروز این شرایط پایان جنگ سرد بود، زیرا شوروی و آمریكا دیگر تعهدی برای حمایت از رژیم های عربی قائل نبودند. بعلاوه اهمیت ژئوپلیتیكی كه این منطقه در دوران جنگ سرد داشت برای دو دشمن پیشین كاهش یافته بود.

از نظر من این نوع سیستم حكومتی در كشورهای عربی، دیگر خسته و فرتوت شده اند كه نمونه بارز آن را در سوریه می بینیم.

**پرسش: تا چه میزان قدرت های جهانی در آغاز تحولات در خاورمیانه نقش آفرین بوده اند؟ آیا این یك نقشه برنامه ریزی شده از قبل بود؟

**پاسخ: به نظر من گرچه شكل گیری تحولات در كشورهای عربی در نوع خود تعجب آور بودند، اما این جنبش به صورت ناگهانی، خود به‌ خود و بدون دخالت قدرت‌های جهان آغاز شد. در واقع این انقلاب ها در تمام این كشورها از سطوح زیرین جامعه شروع و به سمت بالا حركت كرد و هیجانات مربوط به آن به همه بخش های جامعه سرایت كرد. من فكر نمی كنم كه این اتفاقات براساس یك برنامه ریزی از قبل آماده شده به وسیله قدرت های جهان اتفاق افتاده باشد. همانطور كه فروپاشی كمونیسم در سال 1989 نیز بدون برنامه ریزی كه از قبل آماده شده باشد اتفاق نیفتاد. همانطور كه اندیشمند بزرگ 'وندل فیلیپس' نوشت: 'انقلاب ها ساخته نمی شوند بلكه می آیند.'

**پرسش: آیا می توان این تحولات را نوعی بیداری اسلامی در فرآیندی دموكراتیك عنوان كرد؟

**پاسخ: به طور حتم بله. مشكل اینجاست كه این انقلاب ها هم بیداری دموكراتیك و هم بیداری اسلامی محسوب می شوند. این دو یكدیگر را به یدك می كشند، اما هر دوی آنها كاملا متفاوت عمل می كنند و در برخی مواقع برخوردهایی دارند. به نظر من وضعیت هر كشور با كشور دیگر فرق می كند ضمن اینكه هر دو موضوع حوزه های تعاملی جدید جالبی را ایجاد می كنند كه می تواند خالق هویت‌ها و نهادهای سیاسی جدید و یگانه‌ای باشند.

**پرسش: آیا این تحولات می تواند جایگاهی در طرح خاورمیانه بزرگ یا خاورمیانه جدید داشته باشد؟

**پاسخ: البته،‌ موضوع خاورمیانه بزرگ اكنون به واقعیتی در خاورمیانه تبدیل شده است هم برای شهروندان خاورمیانه و هم دیگر نقاط جهان، اما این موضوع فعلا به درستی اجرا نشد.

من اعتقاد دارم كه القاعده و اسلام رادیكال در مقابل این طرح كه به نوعی وزش باد سیاسی جدید به حساب می آید انعطاف ندارند. در نهایت هم این رویكردهای تند به زباله دان تاریخ خواهند پیوست.

**پرسش: چرا قدرت های جهان تحولات در سوریه و لیبی را برجسته می سازند، اما همین اعتراضات را در بحرین و عربستان سعودی نادیده می گیرد؟

**پاسخ: به موضوع بسیار خوبی اشاره كردید. در واقع، بهار عربی در نهایت همه كشورهای عربی را و خاورمیانه را با شدت هایی نسبتا برابر، در بر خواهد گرفت. پاسخ به این پرسش تاحدودی در شدت اعتراضات مردم این كشورها هم نهفته است، اما به صورت ویژه منافع ژئوپلیتیك آمریكا اهمیت ویژه ای دارند. رئالیسم سیاسی در این موضوع كاملا قابل مشاهده می شود. عربستان سعودی و بحرین متحد منطقه ای آمریكا در برابر ایران هستند به همین دلیل منافع استراتژیك آمریكا ایجاب می كند كه برخی ترتیبات مربوط به این دو كشور را در این منطقه حفظ كند. لیبی متحد آمریكا نبود و سرنگونی قذافی نكته مثبتی برای آمریكا محسوب می شود، اما موضوع مهم به سوریه مربوط است، زیرا تنها متحد روسیه است كه در خاورمیانه باقی مانده است. سوریه از سمت شرق با ایران هم روابط نزدیكی دارد و از جنوب هم روابط خوبی را با حزب الله لبنان دارد. سقوط اسد در سوریه این شرایط را عوض خواهد كرد و می تواند امتیازی برای موقعیت آمریكا در منطقه باشد. من مطمئن هستم كه این‌ها واقعیاتی ساده از شرایط منطقه هستند.

**پرسش:‌ آیا روندهای دموكراتیك در تحولات كشورهای عربی منجر به ایجاد حكومت‌های اسلامی می شود؟

**پاسخ: همانطور كه قبلا گفتم این كشورهای منطقه در تنش میان دموكراسی و اسلام به سر می برند. مصر و تونس به سوی اسلام گراها سوق پیدا كردند ولی لیبی راه لیبرال دموكراسی را در پیش گرفت. نكته دیگری كه باید در اینجا به آن اشاره كنم این است كه گروه‌هایی همچون اخوان المسلمین هنگامی كه در قدرت قرار می گیرند عملگراتر می شوند و در جوامع خود گفتمان و ترتیبات لیبرال دموكراتیك را راحت تر مورد بحث قرار می‌دهند. همه این موارد را در دوران ریاست جمهوری محمد مرسی در مصر شاهد هستیم.

**پرسش: چرا آمریكا نتوانست مبارك را در مصر حفظ كند؟

**پاسخ: علت اصلی در واقع این است كه آمریكا درك جدیدی را در مورد خاورمیانه به ویژه بعد از 11 سپتامبر در پیش گرفته است. در واقع جورج بوش قبول كرد كه ایالات متحده نمی بایست از رژیم های استبدادی خاورمیانه در دوران جنگ سرد حمایت می‌كرد. باراك اوباما نیز با سخنرانی در دانشگاه قاهره به این روند ادامه داد و ابراز داشت كه ایالات متحده در خاورمیانه با شركایش در شرایطی مساوی رفتار خواهد كرد. در واقع این اظهارات مقامات آمریكایی زیر پای رژیم‌هایی همچون مبارك را خالی كرد و به نوعی آمریكا اجازه داد كه با شروع انقلاب، مبارك در راس امور مصر باقی نماند. اكنون تحركاتی كه با عجله در عربستان سعودی و بحرین برای اصلاحات انجام می گیرد نیز این امر را القا می كند كه طناب حمایت های آمریكا بی انتها نیست و ممكن است روزی به پایان برسد.

**پرسش: آیا انتخابات در این كشورها می توانند بافت اجتماعی و سیاسی كشورهای عربی را تغییر دهند؟

**پاسخ: به طور قطع اینطور است، اما باید بگویم در هر كشور نتایج متفاوتی را به بار خواهد آورد. به طوركل ما نباید انتظار همان دموكراسی را در خاورمیانه داشته باشیم كه در كشورهای اروپایی اجرا می شود. هنوز نهادها و ساختارهای سنتی محكمی همچون ارتباطات پیچیده قومی و نژادی در منطقه وجود دارند ضمن اینكه برخلاف اینكه در غرب مسیحیت كم نمود شده است هنوز اسلام در جوامع عربی جایگاه محكمی دارد.(البته آمریكا در جوامع غربی نسبت به دین مسیحیت ساختاری شبیه به كشورهای عربی دارد.)

حق با میشائیل هودسون بود كه در سال 1976 نوشت كه كشورهای عربی با الگویی موزائیك گونه كه اجزاء آن شامل نهادها و مشروعیت سیاسی است، قابل بازشناسی هستند.

**پرسش: شما نقش نخبگان و زنان را در این كشورها چگونه ارزیابی می كنید؟

**پاسخ: البته نقش دارند. نخبگان می توانند این انقلاب ها -بهارها- را به شكلی متعادل و با تاثیراتی ادامه دار در بیاورند. حتی در دموكراسی ها نیز این یك قاعده در همه كارهای سیاسی است كه در نهایت قدرت در دست عده ای معدود باقی خواهد ماند. در مورد نقش زنان نیز باید گفت، از آنجا كه انقلاب اطلاعاتی در جهان در جریان است من فكر می كنم زنان نقش بسیار بزرگی را در بهار عربی ایفا كردند. به نظر من انتشار و تسری نقش زنان از جوامع غرب باعث تحرك زنان در این كشورها نیز شد. شاهد آن بودیم كه مبارك در معذرت خواهی عمومی در روزهای پایانی حكومتش به حضور زنان نیز اشاره داشت و از اقدامات جوخه‌های آدم كش علیه زنان معترض معذرت خواست. بازهم متذكر می شوم كه بیكاری گسترده یكی از دلایل بهار عربی بود، اما عامل مهمتر این واقعیت است كه زنان در جامعه عرب همیشه عقب نگه داشته شده اند (از نظر آموزش از مدارس بازمی مانند و شكاف جنسیتی شدیدی در میزان سواد به وجود آمد) و نقش بزرگی در عقب ماندن از رشد اقتصادی داشت. باید توجه داشت كه رابطه ای نزدیك میان رشد اقتصادی و میزان سواد زنان وجود دارد.