تاریخ پرفراز و نشیب جهان نقاط عطف فراوانی را تجربه كرده است كه هر یك از آنها نقش به سزایی در دگرگون سازی تعاملات بین المللی و حتی امور داخلی كشورها داشته است.

برخی از این نقاط عطف ناشی از تحولات در عرصه بین الملل بوده اند و گاه از تعارضات و درگیری های دو یا چند كشور حاصل شده اند نمونه بارز این تحولات را می توان در دو جنگ جهانی دید. البته جنگ سرد كه درونمایه اصلی آن تقابل دو ابرقدرت شرق و غرب بود نیز چندین دهه تعاملات جهانی را تحت تاثیر خود قرار داد و رویه های بازی در عرصه بین الملل را تعیین كرد، اما در پاره ای اوقات تحولات داخلی كشورها نیز توانسته است جهان پیرامون خود و یا حتی همه كشورها را تحت الشعاع قرار دهد. برخی انقلاب ها در درون كشورها و یا حتی بحران های داخلی نیز توانسته اند قواعد بازی در عرصه بین الملل را تعیین كنند. یكی از تاثیرگذارترین پدیده ها و یا تحولات داخلی كه به سرعت توانست نقش تعیین كننده ای در عرصه بین الملل ایفا كند حادثه 11 سپتامبر 2001 و حمله به برج های دوقلوی تجارت جهانی در نیویورك كه به عنوان نمادی از نظام سرمایه داری شناخته می شدند بود كه در آن بنا بر اظهارات مقامات آمریكایی گروه القاعده با ربودن چند فروند هواپیمای خطوط داخلی آمریكا حملاتی را علیه برخی مناطق حساس سیاسی، اقتصادی و نظامی تدارك دید. برخی از این هواپیماها یا در انجام عملیات خود ناموفق بودند و یا اینكه تاثیر چندانی نداشتند، اما دو هواپیمایی كه با برج های تجارت جهانی برخورد كردند هسته اصلی این اقدام تروریستی بودند كه در نتیجه رویكرد تهاجمی خط مشی های سیاسی و نظامی آمریكا را تاكنون كه بیش از یك دهه از آن می گذرد تعیین كردند و باعث حمله و لشگركشی ارتش آمریكا به دو كشور افغانستان و عراق و تثبیت حضور در خاورمیانه و توجیه بسیاری از سیاست های مداخله جویانه این ابرقدرت را به همراه داشت.

**بازیگران واقعی سیاست های آمریكا

-------------------------------------------

كتاب 'اقتصاد سیاسی نظامی گری آمریكا' نوشته اسماعیل حسین زاده استاد ایرانی دانشگاه 'دریك' ایالت آیووا در آمریكا به تحلیل سیاست های تهاجمی و میلیتاریستی آمریكا از گذشته تا حدود 5 سال پیش پرداخت و به نحو بسیار روشنی سیاست خارجی آمریكا را بازیچه دست های پشت پرده ای می داند كه كسب سود و ثروت اندوزی از طریق تنش آلود كردن اوضاع جهان و به ویژه تهدیدی مبهم برای آمریكا را دنبال كرده اند. وی این گروه های بسیار پرقدرت را با عنوان مجتمع های نظامی صنعتی آمریكا و سیاستمداران وابسته به آنها كه نقش مهمی در دولت آمریكا به ویژه در دوره های بوش پدر و پسر داشته اند معرفی می كند.

این گروه از افراد و مقامات و گاه افراد پشت پرده تا آن حد در تصمیم سازی ها نقش داشتند كه توانسند سیاست های تنش زدایی در دوران جنگ سرد را در دوره ریاست جمهوری آمریكا به دوره ای در جنگ سردی تبدیل كنند كه جنگ ستارگان و طرح های تخیلی آن دوره به همراه افزایش هزینه های نظامی از دستاوردهای آن بود. همین افراد بودند كه خواست جهانی و حتی داخلی در آمریكا برای صلح را در زمان بیل كلینتون نادیده گرفتند و با دسیسه ها و طرح ها و ابتكارات متعدد خود از كاهش چشمگیر و واقعی نیروها جلوگیری كردند و برخی ماموریت ها نظامی و مداخله جویانه دهه 1990 آمریكا را بدون دستاورد مهمی بر دوش مردم و مالیات دهندگان تحمیل كردند.

**نیروهای آمریكایی در هزاران پایگاه داخلی و خارجی

-----------------------------------------------------------

به نظر این استاد دانشگاه درحالیكه در آستانه جنگ جهانی دوم نیروهای مسلح آمریكا كمتر از 140 هزار نفر بود اكنون و بعد از 11سپتامبر این عدد بیش از 10 برابر شده و حدود 1.5 میلیون نیرو در 6000 هزار پایگاه درون مرزی و 702 پایگاه برون مرزی در بیش از 130 كشور جهان مستقر ساخت، اما بسیاری بر این اعتقادند كه تعداد پایگاه های برون مرزی آمریكا به مراتب بیشتر از این تعداد است، زیرا تنها پایگاه هایی در این آمار ذكر شده اند كه بودجه ای بالاتر از 10 میلیون دلار دارند.

سیاست های دولتی نیز به سمت توسعه این موضوع حركت داشت و آنرا تحكیم كرد به گونه ای كه سال ها قبل سناتور 'ویلیام فولبرایت' كه تلاش برای مدیریت در هزینه های مالیاتی در هزینه های نظامی را پیگیری می كرد عنوان كرد كه میلیون ها آمریكایی برای امرار معاش آبرومندانه امروز منافع خود را تنها در جنگ می بینند.

**نیاز همیشگی به سایه تهدید

----------------------------------

نشانه بارز دیگر برای گسترش ارتش سالاری آمریكا، نیاز دائم به بهانه تراشی برای تهدیدهای برون مرزی نسبت به امنیت و منافع آمریكاست تا از این طریق بتوان افزایش هزینه های نظامی به نفع مجتمع های نظامی صنعتی و اختصاص بخش اعظم خزانه و مالیات ملت آمریكا به این موضوع را توجیه كرد.

افزایش بودجه پنتاگون در دوران جنگ سرد چندان مشكل نبود، زیرا تهدید كمونیسم در خدمت این هدف بود، اما افزایش بودجه پنتاگون بعد از جنگ سرد نیازمند منابع جدید تهدید منافع آمریكا بود كه بایست با دقت و خلاقیت تدبیر می شد تا نیاز دائم به درگیری بین المللی، همان چیزی كه امپریالیسم آمریكا به آن محتاج است برآورده شود.

سیاست خارجی آمریكا مانند همه دیگر كشورها بازتابی از سیاست داخلی این كشور است. تمایل شدید آمریكا به جنگ و ستیز نیز بازتابی از مناقشه داخلی بر سر تخصیص منابع ملی است. وزارت دفاع به تدریج به دنبال آن است تا آهسته، اما پیوسته وزارت امور خارجه را كه نهاد اصلی ایجاد و كنترل سیاست خارجی است تحت الشعاع خود قرار دهد.

**بعد از كمونیسم، جهان سوم تهدید آمریكا اعلام شد

-----------------------------------------------------------

در اواخر دهه 1940 و ابتدای دهه 1950 جنگ كره و تهدید كمونیسم دستاویزی شد برای هواداران توسعه نظامی علیه كسانی كه خواستار كاهش و محدودیت هزینه های نظامی بعد از جنگ جهانی بودند. در دهه 1970 نیز كه سیاست تنش زدایی می رفت تا نتیجه دهد و از میزان دشمنی آمریكا و شوروی بكاهد، نمایندگان مجتمع های نظامی صنعتی و لابی ها و دلال های هوادار جنگ در كنار 'كمیته مبارزه با خطر كنونی' با همه توانشان این روند را به شكست كشاندند و به تنش های میان آمریكا و شوروی شدت بخشیدند تا اینكه پس از آغاز جنگ سرد دوم در اوایل دهه 1980 رونالد ریگان رییس جمهور آمریكا با پروژه هایی همچون جنگ ستارگان، تسلیح مجدد آمریكا و افزایش هزینه های نظامی را در دستور كار قرار داد.

بعد از فروپاشی نظام شوروی همه در آمریكا منتظر بودند تا به تدریج از سهام صلح بهره مند شوند و از سودهای كلان صنایع نظامی كاسته شود، اما نمایندگان این صنایع به دنبال تهدیدات برون مرزی جدید بودند تا آن را جایگزین تهدید كمونیسم كنند. این جنگ افروزان مدعی شدند كه منابع جدید خطر از سوی قدرت های غیرقابل اعتماد و غیرقابل پیش بینی جهان سوم و از سوی دولت های خودسر و در نهایت بعد از 11 سپتامبر از سوی تروریسم بین المللی و بنیاد گرایی اسلامی متوجه آمریكا و منافعش خواهد بود. این گرایش بهره برداران از منافع جنگ افروزی برای توجیه افزایش بودجه پنتاگون بود كه دولت جورج بوش را به بهره برداری از حادثه 11 سپتامبر برای اوج بخشیدن ارتش سالاری متمایل ساخت.

**كافیست بگویید به آمریكا حمله می شود

------------------------------------------------

'هرمان گورینگ' از مقامات ارشد نازی كه رابطه نزدیكی با هیتلر داشت در محاكمات نورنبرگ تاكید كرد كه وادار كردن مردم به دنباله روی همیشه ساده است و فرقی نمی كند كه چه حكومتی در راس كار باشد همیشه می توان مردم را به اجرای دستورات وادار كرد، كافیست به آنها گفته شود كه به كشورشان حمله شده است.

آماده سازی افكار عمومی مردم آمریكا در پروژه تهدیدسازی نیز مقوله ای مهم است. به عنوان نمونه هنگامی كه روزولت می خواست در جنگ جهانی دوم شركت كند باید ابتدا مردم آمریكا را آماده چینین اقدامی می كرد زیرا حمله به اروپا و یا مستعمرات انگلیس در اقیانوس آرام برای مردم آمریكا چندان مهم نبود.

به همین دلیل بود كه روزولت رییس جمهور آمریكا به كنگره اطلاع داد كه اگر ژاپن به سنگاپور یا هند شرقی حمله كند امنیت آمریكا به می افتد و راهی به جز جنگ باقی نمی ماند. وی در پیام خود، آمریكا را متعهد به حفظ فیلیپین عنوان كرد و ابراز داشت كه ژاپن در صورت موفقیت، كنترل منابع لاستیك، صمغ و تنگستن دنیا را در دست می گیرد كه این برای آمریكا قابل تحمل نیست.

**تلاش آمریكا برای برتری نظامی در سطح جهان

-----------------------------------------------------

در دهه پایانی قرن بیستم و بعد از فروپاشی شوروی یافتن راهی برای ادامه سیاست های نظامی آمریكا به چالشی بزرگ برای فرماندهان نظامی آمریكا تبدیل شد. ژنرال كالین پاول رییس ستاد مشترك وقت آمریكا در كمیته ای در سنا استدلال كرد كه آمریكا به رغم فروپاشی شوروی به دلیل برخی دیگر از تعهدات خود نیازمند به ادامه توسعه نظامی است.

همین به ظاهر تعهدات و یا تهدیدات بودند كه جنگ در السالوادر، كودتا در فیلیپین، شرایط پاناما و حضور و تقویت یك نیروی دریایی نیرومند را از دید مجتمع های نظامی صنعتی و دلالان جنگ و دولت آمریكا ضروری می ساخت. در دهه 1990 نیز كاخ سفید در كنگره 'استراتژی جدید امنیت ملی آمریكا' را اعلام كرد كه در آن بر اهمیت نقاط پرتلاطم در جهان سوم تاكید داشت.

این استراتژی تاكید دارد كه در عصر كنونی قدرت نظامی آمریكا باید اساس تعادل در جهان عمل كند. به همین دلیل استفاده از نیروی نظامی نه علیه شوروی كه علیه جهان سوم ضرورت پیدا می كند. آمریكا باید تنش های جهان سوم را كه به صورت برق آسا ممكن است از كنترل خارج شوند فرو بنشاند.

**11 سپتامبر؛ هدیه ای برای جنگ طلبان

----------------------------------------------

11 سپتامبر باعث شد كه خطر صلح برای نظامیان تبدیل به فرصتی با نام تهدید از جانب تروریسم تبدیل شود. در صفحه 64 كتاب 'مصائب امپراتوری' نوشته چالمرز جانسون آمده است: برای دولتی كه مصمم بود بودجه نظامی را به طور فاحش افزایش دهد تراژدی 11 سپتامبر مائده ای آسمانی بود.

خبرنگار مجله نیویوركر نیز به وضوح عنوان داشت كه پس از وقوع این حملات كاندولیزا رایس مشاور امنیت ملی آمریكا، كاركنان ارشد شورای امنیت ملی را فرا خواند و از آنها پرسید كه چگونه می توان این فرصت ها را برای تغییر بنیادین دكترین آمریكا مورد استفاده قرار داد؟

رایس این دوره را با سال های 1945 تا 1947 مقایسه كرد و ابراز داشت كه تهدید عظیم جهانی، ژرف ترین بنیان های سیاست بین الملل را جابه جا می كند.

نكته حائز اهمیت در این اتهام زنی های دولت آمریكا در حادثه 11 سپتامبری كه بعدها شواهدی از دخالت این كشور در آن به دست آمد این است كه بعد از این حملات آمریكا بلادرنگ وارد جنگ شد بدون اینكه تلاشی برای ریشه كنی و یا كاهش اصولی تروریسم انجام دهد.

اسوشیتدپرس در 5 سپتامبر 2002 نوشت، هنوز 12 ساعت از حملات و سخنرانی جورج بوش نگذشته بود كه وی به گروه امنیت ملی اش گفت: ارتشی ها را آماده كنید.... زمان دفاع از خود است ... زمان زمان ماست. در واقع برانگیخته شدن عواطف جهانی نسبت به قربانیان حملات 11 سپتامبر فرصتی بی همتا را برای آمریكا به وجود آورد تا از این پشتوانه جهانی به قول بوش برای مقابله با جنگ علیه آمریكا و جنگ علیه آزادی و دموكراسی استفاده كرده و بهانه ای بتراشد برای نبرد بین خیر و شر.

**همراهی اندیشمندان و نظریه پردازان با جنگ طلبان

-----------------------------------------------------------

دلیل دیگری كه نشان می دهد بعد از فروپاشی شوروی آمریكا به دنبال دشمن تراشی بود تلاش تئوریك دانشمندان عرصه بین الملل آمریكا بود. افرادی همچون فرانسیس فوكویاما و ساموئل هانتیگتون با ارائه نظراتی همچون پایان تاریخ و برخورد تمدن ها زمینه های فكری و علمی این پدیده را در ذهن اندیشمندان، سیاستمداران، جنگ طلبان و در نهایت مردم آمریكا ایجاد كرده و اذهان را برای جنگ در آینده نزدیك آماده ساختند.

بسیاری نظریه برخورد تمدن ها را روایتی زیركانه از استراتژی 'زمینه زدایی' ریچارد پرل صهیونیست می دانند. وی در این نظریه خود، زمینه زدایی تروریسم را اقدام از سر ناچاری گروه های اسلامی به ویژه در فلسطین دانست كه به جای توجه به علل تاریخی و ژئوپلیتیكی تروریسم باید در عرصه های فرهنگ و مذهب و تفكر اسلامی به دنبال پاسخ به تروریسم بود./ایرنا

ادامه دارد