به عنوان معمار بزرگ اين انقلاب قرار داشت به گونه‌اي كه حضرت امام(ره) در ماه‌هاي نخستين پيروزي انقلاب، اصل نظام "جمهوري اسلامي" را به رفراندوم گذاشت.

بازخواني شرح انتخاباتي كه در طول 33 سال از عمر پرفراز و نشيب اين انقلاب برگزار شده، حاوي درس‌ها و نكات تلخ و شيريني است كه مي‌تواند چراغي براي ادامه مسير توده‌هاي مردمي و البته احزاب، تشكل‌ها و مسئولان باشد؛ بر اين اساس در قالب سلسه گزارشاتي به صورت مجزا به بررسي انتخابات رياست‌‌جمهوري در ادوار مختلف انقلاب از سال 58 تا به امروز مي‌پردازيم و به شيوه‌اي جذاب برخي از گوشه‌هاي پنهان اين رويداد‌ها را بازگو خواهيم كرد و نيم‌نگاهي نيز به نوع نگاه برخي رسانه‌هاي خارجي به برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در هر دوره خواهيم داشت.

برگزاري دومين انتخابات رياست جمهوري؛ ثبت‌نام 71 نامزد

انتخابات دومين دوره رياست جمهوري در تاريخ دوم مرداد 1360 پس از گذشت يکسال از آغاز جنگ تحميلي برگزار شد؛ براساس قانون مورخ 13/4/1360 مصوب مجلس شوراي ملي (اسلامي) تائيد صلاحيت داوطلبان رياست جمهوري به عهده شوراي نگهبان گذاشته شد.

در اين دوره 71 نفر ثبت‌نام کردند‌ که فقط صلاحيت 4 نفر را شوراي نگهبان تائيد کرد؛ در اين انتخابات 22 ميليون و 684 هزار و 453 ميليون نفر واجد شرايط شرکت در اين انتخابات بودند که از اين تعداد 14 ميليون و 572 هزار و 493 نفر يعني 64.24 درصد مردم شرکت کردند.

چهار چهره شاخصي که در اين رقابت شرکت نمودند، به ترتيب آراء ماخوذه عبارت بودند از: محمدعلي رجايي (نخست وزير) با 12 ميليون و 770 هزار و 50 راي (90 درصد)، عباس شيباني (پزشک) با 658 هزار و 498 راي (4.53 درصد)، سيد اکبر پرورش (نماينده مجلس خبرگان قانون اساسي) با 339 هزار و 646 راي (2.67 درصد) و حبيب الله عسگر اولادي مسلمان (نماينده مجلس در تهارن) با 249 هزار و 457 را‌ي(1.72 درصد).

رجايي پيروز انتخابات با كسب 90 درصد آرا

منتخب اين دوره محمدعلي رجايي بود كه واقعا از قشر محروم و مستضعف جامعه محسوب مي‌شد به گونه‌اي كه در دوران كودكي دست‌فروشي را نيز تجربه كرده بود از ميان 14 ميليون و 573 هزار و 803 نفر شرکت‌کننده، 12 ميليون و 770 هزار و 50 راي (90%) را به دست آورد؛ شهيد محمدعلي رجايي از چهره هاي فرهنگي و از متدينين با سابقه آموزش و پرورش تهران بود. ايشان در ابتدا مسئوليت وزارت آموزش و پرورش را عهده دار بود و در سال 1359 به نمايندگي مردم تهران وارد مجلس شوراي اسلامي شد.

وي در 18 شهريور 1359 به نخست وزيري رسيد؛ انتخاب نخست وزير، شهيد رجايي و کابينه وي در دوران رياست جمهوري بني صدر، با توجه به اختلافات بنيادين ميان مشيء سياسي و عملکرد بني صدر و فضاي سياسي حاکم بر کشور، باعث شد که اين مسئله به عنوان يکي از عوامل تنش آفرين در فضاي سياسي کشور تبديل شود، زيرا گرايش فکري بني صدر و شهيد رجايي يکي نبود.

بني صدر تفکرات ليبرالي داشت‌ اما تفکرات محمدعلي رجايي انقلابي بود. در واقع مي توان گفت که يکي از مسائل مهم که در دوران رياست جمهوري بني صدر و نخست وزيري رجايي اتفاق افتاد، همين اختلاف بني صدر با کابينه نخست وزيري محمدعلي رجايي و حزب جمهوري اسلامي ايشان بود که مخصوصا پس از انتخابات مجلس اول توانسته بود اکثريت مجلس را نيز به دست آورد.

بني صدر در دوران رياست جمهوري دوساله اش، دائما به صورت تلويحي و بدون اينکه به صورت مستقيم نامي از اين حزب ببرد، به سران آن حمله کرد و به گونه‌هاي مختلف در مسير ضديت با اين حزب حرکت مي‌کرد و با اينکه تلاش بسياري هم خصوصا به هنگام انتخاب نخست وزير و کابينه براي ايجاد تفاهم ميان حزب جمهوري اسلامي و بني صدر صورت گرفت، اما به نتيجه نرسيد و هربار بني صدر با سخنان خود راه را بر اين تفاهم مي بست.

بعد از فرار بني صدر و عزل وي از سمت رياست جمهوري، شهيد محمدعلي رجايي نامزد رياست جمهوري شد و در مرداد 1360 توانست از رقباي خود پيشي بگيرد و به عنوان دومين رئيس جمهور پس از پيروزي انقلاب اسلامي معرفي شود.

محمدعلي رجايي در دوران تبليغات انتخابات رياست جمهوري، اعتقادي به نحوه انتخابات مرسوم در جامعه نداشت و حتي در دوران تبليغات نامزدهاي رياست جمهوري دست به چنين کاري نزد؛ وي مي‌گفت: "من معتقدم اين گونه تبليغاتي که براي نامزدها مي‌شود، تبليغات ناشي از نظام سرمايه‌داري است".

شهيد محمدعلي‌ رجايي هميشه آرزو داشت روزي فرا برسد که تبليغات انتخاباتي نيز مردمي شود. با اين تفکر و عقيده مردمي که داشت، با شروع زمان تبليغات انتخاباتي، احزاب، جمعيت‌ها، گروه‌ها و کلا نيروهاي خط امام يکپارچه و با تمام امکانات به حمايت از وي پرداختند.

در سايه حمايت‌هاي يکپارچه نيروهاي خط امام از رجايي، وي در انتخابات پيروز شد. حکم تنفيذ رياست جمهوري شهيد رجايي در 11 مرداد 1360 همزمان با عيد سعيد فطر در حسينيه جماران به دست رهبر فقيد انقلاب، امام خميني (ره) صادر شد.

اما دومين دوره انتخابات رياست جمهوري ايران در اوضاع بسيار بحراني و حاد برگزار شد. زماني که بني صدر به همراه گروهک هاي منافق فاجعه ششم و هفتم تير را به وجود آورد که به شهادت آيت الله بهشتي و 72 تن و مجروح شدن حضرت آيت الله خامنه اي منجر شد.

طبق قانون اساسي، شوراي رياست جمهوري تشکيل جلسه داد و در کوتاه ترين زمان تصدي امور را در اختيار گرفت. اين شورا دوم مرداد 1360 مهياي برگزاري دومين انتخابات رياست جمهوري شد. با اصرار و تاکيد جناح هاي پيرو خط امام، محمدعلي رجايي در اين انتخابات که دوم مرداد 1360 برگزار شد، شرکت کرد و پيروز شد. دوران رياست جمهوري شهيد رجايي فقط 29 روز طول کشيد.

اما مهم‌ترين رويدادها در آستانه برگزاري دومين دوره انتخابات رياست جمهوري در عرصه داخلي و بين المللي به اين صورت بود: در عرصه داخلي که شاهد حملات عراق به کشورمان بوديم و يک سال از شروع جنگ تحميلي عراق با ايران مي گذشت و بخش هايي از غرب و جنوب تحت اشغال عراق بود، اما ايران اسلامي توانست در چند روز مانده به برگزاري انتخابات رياست جمهوري، تصرف دومين شهر مرزي عراق (بصره) را به دست بگيرد و فاجعه ششم و هفتم تير که به شهادت آيت الله بهشتي و 72 تن به دست گروهک هاي ضد انقلاب منجر شد.

در عرصه بين‌الملل هم، بحران عمومي در انگليس در پي ضعف اقتصادي دولت تاچر، حمله صهيونيست‌ها به چند شهر بيروت و لبنان و گردهمايي سران 7 کشور صنعتي به منظور رونق بخشيدن به سياست هاي اقتصادي کشورهاي غربي و کاهش بحران از ديگر رويدادهاي آن برهه زماني بود.

در کل اگر بخواهيم فضاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي حاکم بر کشورمان را جدا از اوضاع منطقه اي و بين المللي بررسي کنيم، مي‌توانيم به اين موارد اشاره کنيم:

1. تثبيت کل نظام 2. جنگ تحميلي 3. آشکار شدن ماهيت برخي از گروه ها و شخصيت ها 4. خروج برخي نيروها از قدرت 5. افشاي تلاش دولت آمريکا براي حل مشکل گروگان ها از طريق فعاليت بني صدر.

انتخابات دوم رياست جمهوري در آن برهه زماني موضوعي بود که مورد بحث راديوهاي بيگانه قرار گرفته بود و آنها به کمک تحليل ها و نوشته هاي زيرکانه سعي در تخريب افکار عمومي در جهت خواسته ها و منافع نامشروع خود داشتند.

موضوع و محور تبليغات راديوها در زمينه موضوع انتخابات رياست جمهوري در اين دوره دو چيز بود: کل انتخابات را زير سوال ببرند و مردم را از شرکت در آن دلسرد کنند.
آنها براي اين کار اولا درباره اصل مشروعيت انتخابات و آزاد بودن آن ايجاد ترديد کردند و ثانيا اوضاع و احوال و فضاي سياسي ايران را طوري دستخوش ناامني و بي ثباتي تصوير کردند که مردم تمايلي به شرکت در تعيين سرنوشت سياسي کشور نداشته باشند.

محور ديگر تبليغات راديوهاي بيگانه که روزهاي بعد شدت و اوج بيشتري گرفت، اين بود که نامزد يا نامزدهاي مورد نفرت خود و آنهايي را که جهتي خلاف منافع آنها در پيش داشتند، به شدت تخطئه کردند و صلاحيت و لياقت آنها را در نظر مردم مخدوش ساختند.

در اين ميان شهيد رجايي آماج حملات آنان بود. در اينجا سعي راديوها بر اين بود که يا مشروعيت نهادها و ارگان هاي معرفي کننده و حمايت کننده ايشان و يا لياقت و شايستگي خود وي را مشکوک جلوه دهند و يا اينکه جناح هاي مختلف سياسي موجود در ايران به ويژه طرفداران انقلاب را در زمينه انتخابات، دستخوش اختلاف نظر و تشتت آراء و مبارزه براي کسب قدرت معرفي کنند.

رويكرد روزنامه‌هاي کيهان، جمهوري و اطلاعات در دومين انتخابات رياست جمهوري

روزنامه "تايمز مالي" چاپ انگليس: پيروزي محمدعلي رجايي، نخست وزير ايران در انتخابات رياست جمهوري تقريبا قطعي است، اين انتخابات در حالي برگزار مي شود که اين ترس وجود دارد که از سوي گروه هاي مخالف زيرزميني مجاهدين آشوب و اخلالي گسترده صورت گيرد. اين امر با ترور يکي از بستگان آيت الله بهشتي که خود نامزد مجلس شوراي اسلامي بود، بيشتر شد. اين انتخابات از سوي همه احزاب سياسي بجز حزب توده تحريم شده است. (منبع: جمهوري 3/4/1360)

راديو اسرائيل: مهندس بازرگان، نخست وزير و نورالدين کيانوري دبيرکل حزب توده ايران، در مبارزه انتخاباتي براي احراز مقام رياست جمهوري شرکت خواهند کرد. قرار است اين انتخابات 20 روز ديگر انجام گيرد. (منبع: جمهوري 14/4/1360)

روزنامه "گاردين" چاپ انگليس: آيت الله بهشتي از نقطه نظر ايرانيان کسي است که در جريان گرفتن تدريجي قدرت از آقاي بني صدر دست داشته است و بعد از پيروزي درخشان بني صدر در انتخابات رياست جمهوري، موجبات برکناري وي را فراهم ساخته است.
قدرت آيت الله بهشتي از سمت مهمي که برعهده دارد، سرچشمه مي گيرد؛ يعني رياست ديوان عالي کشور و رهبري حزب جمهوري اسلامي که تسلط بر دولت، دادگاه هاي کشور و مجلس است.

برکنار شدن بني صدر باعث مي شود که آيت الله بهشتي به مقام ديگري نيز دست پيدا کند که همان عضويت در شوراي رياست جمهوري است که وظايف رئيس جمهور را برعهده گرفته و موظف است که در ظرف 5 روز انتخابات جديدي برگزار کند. (منبع: اطلاعات 3/4/1360)
روزنامه "گاردين" چاپ انگليس: مدعي نخستين رياست جمهوري، نخست وزير کنوني آقاي محمدعلي رجايي است که خود نيز گفته است که اگر مردم او را بخواهند، آماده است نامزد شود. (منبع: اطلاعات 6/4/1360)

راديو بي بي سي: بنابر قانون اساسي ايران رئيس جمهور کشور بايد ايراني الاصل، مدبر، معتبر، متقي و متدين بوده و نسبت به اسلام و جمهوري اسلامي متعهد باشد. بنابراين دست تندروهاي مذهبي در اعلام عدم صلاحيت بسياري از نامزدهايي که مورد توجه آنها نباشند، باز خواهد بود.
در انتخابات رياست جمهوري سال گذشته آيت الله خميني (ره) عدم صلاحيت مسعود رجوي، رهبر سازمان اسلامي مجاهدين خلق را عنوان کرد و در حال حاضر طرفداران رجوي خود در معرض موج اخير دستگيري ها و اعدام ها هستند. (منبع: اطلاعات 20/4/1360)

راديو لندن: رجايي همچنان مورد حمايت ده سازمان مشابه و متشکل از متعصبين مذهبي واقع شده، مانند: حوزه علميه قم، مجاهدين انقلاب اسلامي و انجمن هاي اسلامي استادان و دانشجويان که از زمان بسته شدن دانشگاه از بيش از يک سال پيش تاکنون صرفا با مسائل سياسي سر و کار داشتند. (منبع: اطلاعات 20/4/1360)
راديو لندن: اگرچه آقاي رجايي خود از اعضاي حزب جمهوري اسلامي نيست، اما در دوره تصدي مقام نخست وزيري از رويه حزب پيروي کرده و از خود هيچ خط مشي سياسي مستقلي نشان نداده است و تصميمات سياسي اساسي دولت توسط کادر رهبري حزب جمهوري اسلامي و مخصوصا توسط رهبر حزب يعني آيت الله بهشتي که در حادثه انفجار اخير در دفتر مرکزي حزب درگذشت، تعيين شده است. (منبع: اطلاعات 20/4/1360)

راديو لندن: نشانه هايي در دست است که نشان مي دهد خود حزب جمهوري اسلامي نيز در حمايت از وي کاملا وحدت نظر ندارد. يکي ديگر از نامزدهاي رياست جمهوري، آقاي علي اکبر پرورش، نايب رئيس مجلس است که در شوراي مرکزي حزب جمهوري اسلامي  عضويت دارد. پس بنابراين چنين بر مي آيد که آقاي سيد اکبر پرورش به صورت کانديداي آزاد در انتخابات شرکت خواهد کرد. اما از اينکه در خود حزب چقدر طرفدار دارد، اطلاع دقيقي در دست نيست. (منبع: اطلاعات 20/4/1360)
روزنامه "واشنگتن پست" چاپ آمريکا: موج فعلي اعدام ها در ايران سايه شومي از ياس و دلهره و وحشت بر انتخابات رياست جمهوري که قرار است اوايل مرداد انجام گيرد، افکنده است. (منبع: اطلاعات 25/4/1360)

خبرگزاري انگليسي رويترز در گزارشي درباره انتخابات ايران ضمن اعلام اين مطلب که براساس گزارش راديو ايران به علت استقبال بي سابقه راي دهندگان، برگزاري انتخابات دو ساعت تمديد شده است، خبر داد در تماس تلفني که با بعضي از ساکنان تهران گرفته شد، گفتند آنها براي آن راي داده اند که در شناسنامه هايشان مهر انتخابات حک شود. آنها گفتند کساني که چنين مهري در انتخابات قبلي در شناسنامه هايشان نخورده بود، مورد اذيت قرار گرفتند. (منبع: جمهوري 3/5/1360)

خبرگزاري آسوشيتدپرس: اين خبرگزاري در گزارشي درباره انتخابات در ايران نوشت: منابعي در تهران که نخواستند نامشان را فاش کنند، گفتند چند ساعت پس از گشايش حوزه هاي انتخابيه دو بمب در تهران منفجر شد.
در اين گزارش آمده است، به گفته يک شاهد بر اثر انفجار بمبي که زير يک پل در مقابل دفتر فرمانداري در شهرري کار گذاشته شده بود، يک نفر کشته شد و تعداد ديگري مجروح شدند و دو خانه نزديک محل انفجار منهدم شد.
اين منابع گفتند؛ دومين بمب در محل شلوغ ميدان دربند شميران منفجر شد، اما هنوز گزارشي در مورد تلفات يا خسارات احتمالي آن نرسيده است.
آسوشيتدپرس، يادآور شد که گروه زيرزميني چپ گراي مجاهدين خلق قول داده اند در اين انتخابات که انتظار مي رود محمدعلي رجايي نخست وزير، به عنوان رئيس جمهور جديد انتخاب شود، اخلال به وجود آورند؛ اين خبرگزاري سپس به هشدار وزارت کشور به کساني که قصد اخلال دارند، اشاره کرده و يادآور شده است که رقباي رجايي در انتخابات رياست جمهوري سه نفر هستند که همگي اعلام کرده اند به زودي راي خواهند داد.

اين خبرگزاري افزود: همه کانديداهاي رياست جمهوري از طرفداران حزب حاکم جمهوري اسلامي هستند که رسما فقط از رجايي حمايت کرده اند. (منبع: جمهوري 3/5/1360)
راديو فرانسه: انتخاب آقاي رجايي قاطعيت کامل دارد. البه سه نفر نامزد ديگر از صحنه بيرون نرفته اند و منظور آن است که نشان داده شود انتخابات جنبه دمکراتيک دارد. آقاي رجايي مشخص است که درست از خط مشي امام پيروي مي کند و انتخاب او نشان خواهد داد که از اين پس اراده امام خميني (ره) بر کشور حاکم خواهد بود.
رژيم ايران از اين پس حالت استبداد مطلق خواهد گرفت، ولي در برابر مخالفين روزافزون، مسئله دوم رژيم بيش از هر چيز ديگر مطرح است. (منبع: جمهوري 3/5/1360)
خبرگزاري فرانسه: محمدعلي رجايي، نخست وزير ايران امروز به احتمال زياد به عنوان دومين رئيس جمهوري اسلامي انتخاب خواهد شد. وي يک مسلمان (مکتبي) است که عملا از ايران خارج نشده بود. به نظر مي رسد هيچ چيز نمي تواند از رئيس جمهور شدن اين معلم پيشين اسلامي 48 ساله در خط کامل امام خميني (ره) که در رژيم شاه سابق زنداني و شکنجه شده است، جلوگيري کند. (منبع: جمهوري 3/5/1360)

خبرگزاري فرانسه: بسيج نيروهاي انتظامي براي مقابله با هرگونه کوشش در راه مختلف کردن انتخابات رياست جمهوري ايران، بامداد ديروز در تهران از هجوم راي دهندگان تماشايي تر بود.

تدابير امنيتي شديد که با خشونت مخالفان در دو هفته اخير قابل توجيه است، پيرامون حوزه هاي انتخاباتي به عمل آمده است. عبور و مرور اتومبيل اطراف حوزه هاي راي گيري با ايجاد موانع و يا به کلي ممنوع شده است. حول و حوش 1964 صندوق اخذ راي را تعدادي مرد مسلح حفاظت مي کنند. تا پيش از ظهر صف هاي دهها متري در برخي صندوق هاي راي گيري ديده مي شد. در حاليکه در شمال چنين نبود و صف در مراکز شهر به ندرت ديده مي شد. (منبع: جمهوري 3/5/1360)

راديو آمريکا: در ايران درپي برگزاري انتخابات رياست جمهوري رژيم اسلامي نخستين نتايج شمارش آراء حکايت از پيروزي محمدعلي رجايي، نخست وزير دارد. وي تقريبا نامزد بلامنازع انتخاباتي بود که با خشونت هايي همراه بود. (منبع: اطلاعات 4/5/1360)
راديو بي بي سي: انتخابات روز جمعه گذشته را تحت هيچ عنوان نمي توان انتخابات آزاد دانست و پيروزي آقاي رجايي در آن از پيش محرز شناخته شده بود.
بيش از 70 تقاضا که براي نامزدي احراز مقام رياست جمهوري تقديم شده بود، تنها نامزدي 4 نفر پذيرفته شد که به غير از آقاي رجايي، سه نفر ديگر از حزب حاکم جمهوري اسلامي بود و اين سه کانديدا نيز عملا از طرفداران خود خواستند تا به نامزدي انتخابي حزب جمهوري اسلامي يعني آقاي رجايي راي دهند. (منبع: اطلاعات 6/5/1360)

راديو بي بي سي: از چند هفته پيش از برگزاري انتخابات تمام دستگاه هاي تبليغاتي تحت کنترل دولت به علاوه جلسات ديني در مساجد سراسر ايران، مردم را براي شرکت در انتخابات به شدت تشويق مي کردند. حتي تعدادي از آيت الله هاي مخالف سياست حزب جمهوري اسلامي ترغيب شدند تا به پشتيباني خود توصيه اي صادر کنند. اگرچه بعضي از روحانيون برجسته با وظايف ديني شناختن شرکت در انتخابات صراحتا مخالفت ورزيدند. مقامات دولتي همچنين حداقل سن مجاز براي راي دادن را به 15 سال تقليل دادند و در روز انتخابات نيز ساعات مقرر براي راي گيري را دوبار تمديد کردند تا آراء بيشتري کسب شود. (منبع: اطلاعات 6/5/1360)
راديو صداي آمريکا: با اينکه آخوندها زير بال رجايي را گرفته و براي انتخابش به رياست جمهوري حکومت اسلامي به تبليغ پرداخته اند، ولي اين نامزد مکتبي فاقد حمايت و پشتيباني عمومي است.

در چند روز اخير راديوهاي مخفي مخالفان پيش بيني کردند که در صورتي که در انتخابات تقلب و دستکاري نشود، رجايي خيلي همت کند، در سراسر ايران بيشتر از ده درصد راي عمومي را نمي تواند جمع کند، يعني راي در حدود يک ميليونو نيم.
اين روزنامه مي نويسد: رجايي که فاقد هرگونه جاذبه سياسي است، از طرف حزب جمهوري اسلامي دست چين شده و به عنوان نامزد برگزيده رياست جمهوري اسلامي معرفي گرديد. البته رجايي عضو اين حزب نيست ولي يک صفت عمده اي که او را مطلوب نظر آخوندها ساخته است و آن مکتبي بودن اوست. (منبع: اطلاعات 30/5/1360)

راديو لندن: آقاي بني صدر، رئيس جمهور سابق و معزول ايران که گفته مي شود در داخل ايران مخفي است، اينک با سازمان مجاهدين ائتلاف کرده و هم صدا با آنان، انتخابات امروز را تحريم کرده است؛ به وضوح پيداست که تحريم انتخابات نگراني دولت و حزب جمهوري اسلامي را فراهم آورده است که به شدت به شرکت وسيع مردم در انتخابات اميد بسته اند تا نشان دهند آقاي رجايي موفق به کسب آراء بيشتر مردم نسبت به انتخابات قبلي در سال گذشته شده است. (منبع: اطلاعات 30/5/1360)

منبع: باشگاه خبرنگاران

انتهای خبر / پایگاه خبری ایران آنلاین (ایران انا) / کد خبر 3213 - 91