سه شنبه شب قبل، شهر وين، پايتخت اتريش شاهد اتفاقي بود كه صحنه عرف بين المللي، كمتر تجربه اين چنين حوادثي را داشته است. هواپيماي ايوو مورالس، رييس جمهور چپگراي بوليوي در حال بازگشت از مسكو پايتخت روسيه مجبور به فرود اجباري در فرودگاه وين شد. مقامات رسمي بوليوي لغو مجوز ورود و پرواز در حريم هوايي كشورهاي فرانسه، ايتاليا، پرتغال و اسپانيا و همزمان كمبود سوخت هواپيماي مورالس را عامل اين فرود اجباري دانستند. ۱۴ ساعت طول كشيد تا كشورهاي اروپايي بار ديگر مجوز عبور هواپيماي حامل رييس جمهوري بوليوي را صادر كنند و همين مساله، به بروز يك بحران ديپلماتيك ميان اروپا و امريكاي لاتين انجاميده است، واقعه اي كه منجر به آزرده خاطر شدن و عصبانيت مردم و مقامات كشورهاي آمريكاي لاتين شد.
حضور احتمالي ادوارد اسنودن، افشاگر برنامه هاي گسترده جاسوسي آمريكا در اين هواپيما و دستگيري وي، دليل اصلي حركت بي شرمانه اين كشورهاي عضو اتحاديه اروپا عنوان شد؛ حركتي كه در تاريخ عرف بين المللي كم نظير است و موارد اندك مشابه نيز از سوي كشورهاي مدعي رعايت حقوق و عرف بين المللي رخ داده است.

** عصبانيت آمريكاي لاتين از اروپا
-------------------------------
شديدترين موضع گيري عليه اين اقدام مغاير با عرف بين المللي، از سوي سران كشورهاي آمريكاي لاتين اوناسورصورت گرفت. در اجلاس فوق العاده اين گروه كه جمعه صبح به وقت تهران برگزار شد، سران كشورهاي آرژانتين، ونزوئلا،اكوادور، اوروگوئه، سورينام و بوليوي حضور داشتند.
در بيانيه پاياني اين اجلاس كه توسط داويد چوكهوانكا وزير خارجه بوليوي و در حضور هيات هاي حاضر در نشست قرائت شد و رسانه هاي خبري بطور مستقيم آن را پخش مي كردند، از چهار كشور اروپايي خواسته شد كه درباره اين رفتار توهين آميز خود توضيح دهند.
اين بيانيه تصريح مي كند: ما در برابر جامعه جهاني از نقض آشكار مقررات بين المللي كه همزيستي مسالمت آميز بين دولت ها را تضمين مي كند، و موجب بروز يك اقدام غيرمعمول، غيردوستانه و خصمانه شده و آزادي عبور و مرور و جابجايي يك رييس دولت و هيات رسمي همراه او را تحت تاثير قرار داده است، شكايت خود را اعلام مي كنيم.
آنها همچنين از شكايتي كه از سوي بوليوي به كميسيون حقوق بشر سازمان ملل متحد فرستاده شده است اعلام حمايت كردند و اين اقدام را نقض حاكميت يك كشور دانستند.
مورالس نيز در اظهارات خود در اين اجلاس، با متهم كردن آمريكا براي فشار بر اروپا براي اين اقدام خصمانه، از سياستهاي اين كشور به شدت انتقاد كرد. مورالس افزود: اگر نياز باشد سفارت آمريكا را خواهيم بست.
نيكولاس مادورو رئيس جمهور ونزوئلا نيز در اجتماعي مردمي كه در حومه شهر كوچابامبا برگزار مي شد، سخنان تندي عليه آمريكا به زبان راند: اين مقامات سيا بودند كه به مقامات اين كشورها (اروپايي) دستور دادند و گفتند اسنودنِ جوان سوار هواپيما است. آنچه در اروپا رخ داد، نشان مي دهد قدرت سيا از دولت ها نيز بيشتر است. اكنون مي پرسم چه كسي اختيار اروپا را دارد؟ دولت ها و ملت هاي اروپايي يا سازمان سيا؟
در همين راستا رافائل كوريا رييس جمهور اكوادور، با ابراز پشتيباني كامل از مورالس، اين اقدام اروپاييان را تعرضي عليه آمريكاي لاتين دانست. وي ادامه داد: ما در قرن ۲۱، تقسيم بندي جهان به كشورهاي جهان اول، دوم و سوم را نخواهيم پذيرفت.
همچنين كريستينا فرناندزرييس جمهور آرژانتين در سخناني طعنه آميز گفت: خيلي عجيب است كه كشورهايي كه از دموكراسي دم مي زنند به نقض آن نيز مي پردازند.
اين اقدام جنجال برانگيز كشورهاي اروپايي گر چه در نوع خود كم نظير است، اما بي نظير نيست و حافظه تاريخ وقايعي از اين دست را در ذهن خود ثبت كرده است.
هنوز يك هفته هم از سالگرد هدف قرار دادن هواپيماي مسافربري جمهوري اسلامي ايران بر فراز آب هاي خليج هميشه فارس نمي گذرد و تحولات اخير به نوعي يادآور درد ايران به عنوان بزرگترين قرباني نقض حقوق بشر در جهان بود. در ۱۲تير سال ۱۳۶۷ ناو جنگي يو اس اس وينسنس ايالات متحده در اقدامي خلاف حقوق بشر و حقوق بين الملل اقدام به سرنگوني هواپيماي مسافربري ايراني با ۲۹۰سرنشين كرد و منجر به شهادت تمامي مسافرين اين پرواز شد.
آمريكايي ها كه خطاي شناسايي را دليل اين جنايت خود دانستند، هيچ گاه حاضر به قبول اشتباه و عذر خواهي رسمي نشدند. در واقع سرنگوني يك هواپيماي مسافربري را مي توان در زمره ضد بشري ترين اقدامات يك كشور جاي داد.

** آيا اسنودن ارزشش را دارد؟
--------------------------
از نگاهي ديگر، نقض يكي از رايج ترين و مقبول ترين موارد عرف بين المللي كه منجر به تنزل جايگاه ديپلماتيك اين كشورهاي اروپايي و محكوميت از سوي اكثر كشورهاي آمريكاي لاتين گرديد را بايد در اهميت و ارزش ادوارد اسنودن جست و جو كرد. در واقع بايد اين گونه نتيجه گرفت كه به چنگ انداختن اسنودني كه طبق اطلاعات غلط داده شده به اروپاييان، مي بايست در هواپيماي مورالس مي بود، از حفظ پرستيژ بين المللي و حقوق بشر اروپاييان به مراتب با اهميت تر بود. البته واضح است كه بدست آوردن اسنودن، اين گنجينه اطلاعات پرارزش آمريكايي، براي اروپاييان و خصوصا براي آمريكايي ها از ارزش بالايي برخوردار بوده است، اما اين موضوع كه آيا آمريكا پشت پرده اين اقدام قرار داشته يا اينكه پس از افشاگري هاي اسنودن، مبني بر جاسوسي آمريكا عليه متحد ديرينه خود يعني اروپا، اين كشورها به دنبال دستيابي به اين منبع دست اول و پر ارزش آمريكايي و خواهان دسترسي به زواياي جديد و احتمالا ناشناخته از اطلاعات وي بوده اند، نظرات مختلفي را درپي داشته است.
موضع گيري هاي مقامات آمريكاي لاتين بر احتمال اول صحه مي گذارد. اين مقامات در اظهارات خويش، با متهم كردن آمريكايي ها به دادن اطلاعات غلط و اجبار اروپاييان برنشاندن هواپيماي مورالس، اين اقدامات را امپرياليستي و يادآور دوران استعمار اين قاره در قرن ۱۹ توسط اين كشورها دانستند.

** ديدگاه عرف بين الملل
--------------------------
اگرچه جلوگيري از عبور هواپيماي رياست جمهوري يك كشور و حتي جست و جوي داخل هواپيمل مخالف حقوق بين الملل نيست، اما به گفته كارشناسان، در سال هاي اخير، بي سابقه بوده است. كن كويين، مشاور حقوقي سابق آژانس هوايي فدارل آمريكا در گفت وگو با شبكه سي تي وي نيوز كانادا، اين واقعه را شگفت انگيز مي داند. وي ادامه مي دهد: از ديدگاه ديپلماسي، هيچكس به طور معمول نمي تواند مانع از عبور ديپلمات ها و مقامات عالي رتبه كشورها از حريم هوايي خود شود.
سايت آنتي وار نيز در مقاله اي به تحليل اين موضوع پرداخته و اين حركت كشورهاي اروپايي را نوعي دزدي هوايي و تروريسم دولتي قلمداد كرده است.
آنتي وار ادامه مي دهد: اين اتفاق تشبيهي از گنگستريسمي است كه بر جهان امروز حكمراني مي كند اگرچه ناظران و تماشاچيان بزدل و رياكار اين واقعه شهامت گفتن نامش را ندارند.
اين سايت با اشاره به شرح واقعه ادامه مي دهد: فرانسه، كشوري كه اسنودن، جاسوسي آمريكا از آن را فاش كرد، اولين جايي بود كه مجوز عبور را لغو كرد. سپس پرتغال و بعد از آن اسپانيا به اين اقدام دست زدند.
آنتي وار اين اقدامات را دادن زمان كافي به وين براي پيدا كردن اسنودن مي داند؛ اسنودني كه با استناد به منشور جهاني حقوق بشر سازمان ملل متحد از كشورهاي مختلفي تقاضاي پناهندگي سياسي كرده است.
آنتي وار در انتها، ژست هاي دموكراتيك ايالات متحده را پنهان كننده گنگستريسم تاريخي اين كشور را مي داند، اگرچه كه اين اقدامات نام فاشيسم را يدك نكشد.

** امپرياليسم نوين آمريكا و اروپا
------------------------------
مواضع تند مقامات و مردم كشورهاي لاتين نسبت به اين اقدام و يادآوري اتمام دوران استعمار به اين كشورهاي مدعي را مي توان نشانه اي از حس ضدامپرياليستي و پيشينه ذهني مردم اين قاره نسبت به استعمارگران سابق كشورهايشان دانست و اينكه مردم اين بخش از جهان ديگر تاب تحمل اقداماتي را كه بويي از امپرياليسم داشته باشد، ندارند و به همين دليل است كه اكثر رهبران كشورهاي آمريكاي جنوبي را چپگرايان ضدامپرياليست تشكيل مي دهند.