حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی در دیدار جمعی از فرهنگیان با تبریک میلاد با سعادت حضرت ثامن الائمه امام علی بن موسی الرضا(ع)، جایگاه آن امام همام به عنوان معلم بزرگ ادب، علم و معرفت؛ اخلاق، انسانیت و خدا و خداشناسی را یادآور شد و گفت: امیدوارم که به برکت وجود او و پیامبر عظیم الشان و همه امامانمان بتوانیم راه آینده‌مان را روشن‌تر از گذشته بیابیم و طی کنیم و ارزش‌هایی که مورد توجه این بزرگواران بود در وجود خودمان و در جامعه‌مان پیاده شود.
وی همچنین با اشاره به همزمانی این ایام و سال جدید تحصیلی، تصریح کرد: پیشاپیش خسته نباشید می‌گویم به همه کسانی‌که در عرصه آموزش و پرورش این مهمترین بخش جامعه ما تلاش می‌کنند، چه در اداره آن، چه در تعلیم و چه در تربیت. معلمان عزیز، مربیان بزرگوار و مدیران محترمی که آماده می‌شوند تا برای میلیون‌ها عزیزانی که یا بذرهایی هستند که کاشته می‌شوند تا در آینده تبدیل به درخت‌های تنومند در جامعه ما باشند، چه نهال‌هایی که در حال رشد و نمو هستند، خدمت کنند، تا ان‌شاءالله جامعه‌ای در آینده داشته باشیم، بهتر از جامعه‌ای که امروز هست.امیدواریم شاهد تحولات چشم‌گیر در جهت‌ شناخت بهتر ارزش‌های انقلابمان و مصالح ملک و ملت و پیاده شدن آنها در جامعه باشیم.

رییس جمهور سابق کشورمان در ادامه با خیر مقدم گویی به انبوه دانش‌آموزانی که از مقطع پیش‌دبستانی تا پایان دبیرستان در آموزش و پرورش حضور خواهند یافت، آنها را روح جامعه معرفی کرد و گفت: ما مسوولیت بزرگی نسبت به این عزیزان داریم. امیدواریم که با امیدی که با انتخابات در جامعه ما ایجاد شده و طلایه‌های تحول مثبتی که براساس ارزش‌هایی که در انقلاب ما بود در جامعه ما پدید آمده است ما شاهد تحولات چشم‌گیر در جهت‌ شناخت بهتر ارزش‌های انقلابمان و مصالح ملک و ملت و پیاده شدن آنها در جامعه باشیم . وی در ادامه با استناد به نظریات ابن خلدون مبنی بر این‌که مبنا ، مایه و پایه جوامع و حکومت‌ها عبارتست از عصبیت، افزود: او با تحولاتی که در این عصبیت می‌شود، تحولات جامعه را تبیین می‌کند، به نظر وی هر وقت عصبیت محکم و استوار باشد و حاکمیت بر پایه این عصبیت استوارباشد، جامعه؛ مستحکم است، وقتی سست می‌شود، حکومت هم سست می‌شود و شیرازه جمع متزلزل می‌شود تا عصبیت دیگری بیاید و آن دیگری را براندازد و این دور تاریخی تکرار می‌شود. وی ادامه داد:ابن خلدون در حالی که خلافت اسلامی را می‌ستاید، اما تحول خلافت اسلامی به امپراطوری را یک امر طبیعی می‌داند، می‌گوید بعد از خلافت راشده حکومت اسلامی تبدیل به حکومت امپراطوری شد، ولی می‌گوید این مسیر، مسیر طبیعی بود. آنچه در صدر اسلام پیش آمده بود، خلاف طبع جوامع و سیر تاریخی جامعه بود؛ گرچه ارزش داشت، از آنها تقدیر مبی‌کنند ولی می‌گوید خلاف طبع جامعه بود. جامعه برگشت به طبیعت اصلی خودش و جریان را ادامه داد.

خاتمی در بخش دیگری از اظهاراتش با تاکید بر این‌که ما جامعه مدنی نخواهیم داشت، مگر این‌که حکومت‌ها حکومت‌های غیر جبار، غیر دیکتاتور و غیر مستبد باشند و در آن مردم اعتباری داشته باشند و میان حکومت ، توده مردم و نهادهای مردم بنیاد ارتباط وجود داشته باشد، افزود:این انسان را محور قرار دادن خیلی مهم است؛ دستاورد مهم بشر این است که به این نتیجه رسیده که اراده؛ خواست و رضایت مردم مبنای نظم جامعه و حکومت است و هیچ حکومتی اعتبار ندارد، مگر این‌که استوار بر اراده و خواست مردم باشد و نیز این‌که انسان حرمت و کرامت و منافع و حقوقی دارد که باید به آنها برسند نهادهای مدنی هم از جمله این امر مهم را نمایندگی می‌کنند.وقتی بنده گفتم جامعه مدنی ما ریشه در مدینه‌النبی دارد ، داد و فریادها بلند شد که این دو با هم متعارض است ؛ نتیجه بد فهمی دوستان است.

وی با تاکید بر این‌که علاقه مندیم جامعه‌مان دینی باشدو ارزش‌های دینی در جامعه ما باشد،خطرنشان کرد: ولی در این باب حرف و حدیث داریم، ممکن است اختلاف نظر داشته باشیم، در مورد ارزش‌هایی که دیگران می‌گویند در مورد فهم حکومت دینی، ولی ما هم جزء کسانی هستیم که دلمان می‌خواهد حکومت سازگار با دین داشته باشیم. خاتمی اضافه کرد:در حکومت سازگار با دینی که بنده می‌گویم انسان در آن محترم است، نه اینکه ما انسان را بی‌اعتبار بکنیم و بیاییم برای یک بخش خاص جامعه همه امکانات و زمینه فراهم بکنیم و دیگران را صاحب حق ندانیم، در جامعه دینی و حکومت‌ساز و با دین مورد نظر ما یک غیر مسلمان هم مثل مسلمان صاحب حق و حرمت و کرامت است، من این حرف را می‌زنم.
وی در ادامه با تاکید بر لزوم شناخت تحولات غرب و آشنا بودن با آن ،یادآور شد: مساله ما مساله تقلید از غرب نیست و در جهت دیگر مساله ما که پایبند به سنتیم این نیست که شکل‌ها و فرم‌ها را به عنوان امور مقدس بخواهیم پیاده کنیم و ظاهربینی بی‌ توجه به روح سنت را جایگزین حقیقت دین کنیم.


خاتمی در ادامه با تاکید بر این‌که انسانی را می‌خواهیم محور و مدار کار قرار بگیرد که پای در زمین و سر در آسمان دارد، افزود:ما در همان حال که دین را قبول داریم ، جهان و تحولات آن را نیز یک واقعیت می‌دانیم و معتقدیم جامعه ما باید براساس ارزش‌ها و اصولی که داریم و لحاظ تحولات جامعه بشری استوار شود. این‌ها کار نظری است، متاسفانه فضای مناسبی نبوده که بشود این بحث‌ها صورت بگیرد و بعد به صورت نمونه در خارج پیاده شود، فوری انگ سیاسی به آن زده‌اند و فضا را بسته‌اند. وی با خاطرنشان کردن این مساله که ما هیچ ادعایی نداریم در حکومت باشیم، تصریح کرد: می‌گوییم فضا را باز کنید که حق قانونی و شرعی و دینی خودمان را انجام دهیم، بنشینیم صحبت و بحث کنیم اگر فکری داریم بتوانیم آن فکر را در چارچوب جامعه مطرح کنیم، بیش از این توقعی در جامعه نداریم. خاتمی در بخش دیگری از سخنانش به نقد نظری که بر واگذاری امور آموزش و پرورش به دولت تاکید داشت پرداخت و گفت: باید نشست و صحبت کرد بحث کرد با توجه به این‌که ما چگونه به آموزش و پرورش به انسان و تربیت نگاه می‌کنیم،‌خودمان اقدام کنیم کسی که جلوی ما را نگرفته است.


وی در ادامه خطاب به فرهنگیان حاضر در جلسه گفت:شما نباید منتظر بمانید تا دولت در همه کارها کمک کند، باید از امکانات جامعه استفاده کرد و می‌شود این کار را کرد. شما که نمی‌خواهید کار سیاسی کنید. می‌خواهیم به نوجوان و جوان ایرانی برسیم که محتوای درست‌تری را از اسلام و تحول و توسعه را به فرزندانمان منتقل کنیم، تا چگونه در خیابان‌ ر اه بروند و ضوابط را رعایت کنند، یادشان دهیم چگونه دیگران را تحمل کنند، یادشان دهیم انسان اهل گفت‌وگو است، یادشان دهیم نیاز مهم دنیای ما صلح است. وی همچنین با طرح این سوال که چرا در جامعه، حذف اصل می‌شود و در همه سلیقه‌ها و گرایش ‌ها با توسل به هر وسیله‌ای حذف می‌شوند، گفت:بودند کسانی در این مدت امکانات در اختیارشان بود، ولی جز به حذف و توسل به هر شیوه‌ای برای حذف نمی‌اندیشیدند، والا ما این همه زندانی و دل‌های پر از کینه نداشتیم.باید بچه‌هایی تربیت کنیم که به غیر از حذف به باهم بودن هم بیندیشند. وی ادامه داد:امروز واقعا تاسف می‌خورم در کشورمان بین شیعه و سنی که هیچ؛ بین دو جریان که شیعه اثنی عشری و شیعه مرتضی علی هستند، اینطور مرز گذاری می‌شود یکی می‌شود کافر مطلق و دیگری می‌شود مسلمان مطلق، ولی آنچه امیدبخش و غرورانگیز است، رشد بالای ملت ما و بخصوص جوانان است که توانست در تحولات امروز عقلانیت و متانت و قناعت را به منصه ظهور برساند. مسوولان کشور باید حق این‌ها را ادا بکنند. نباید گذاشت فضایی که باز شده بسته شود.

رییس بنیاد باران در پایان با تاکید بر تلاش در جهت حرکت به سمت جامعه مدنی متناسب با تاریخ ، هویت‌ و شرایط روزگار است گفت:اصلاح‌طلبی واقعی را می‌توان نه در مقابل دولت، بلکه در کمک به دولت و بیش از آن به ملت در عرصه جامعه در عرصه آموزش و پرورش دید. باید این ظرفیت را دست کم نگرفت.