جعفر توفیقی که در دولت تدبیر و امید 71 روز سرپرستی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات را برعهده داشت و درست در یک قدمی تصدی این وزارت بود، به ناگاه در دقیقه 90 به مجلس معرفی نشد و این اتفاق را عدم معرفی غیرمنتظره می‌نامد. او می‌گوید که وزارت علوم در دولت تدبیر و امید توانسته است روح امید، اعتماد، آرامش و اعتدال را به فضای دانشگاه بازگرداند و جامعه دانشگاهی کشور به آینده امیدوارتر كند. وی از رسیدگی به پرونده دانشجویان محروم از تحصیل و استادان بازنسشته سخن گفت. تغییرات بولدوزری در وزارت علوم را تکذیب کرد و تغییرات صورت گرفته را بر اساس لزوم تفسیر کرد. در پاسخ به اینکه خود را فتنه‌گر می‌دانید آن را اتهاماتی اثبات نشده دانست و البته معتقد است كه باید به استعلام‌ها احترام گذاشت. در آخر هم از لزوم حمایت از دکتر فرجی دانا صحبت کرد. مشروح بخش اول گفت‌وگوی ایلنا با دکتر جعفر توفیقی در ادامه می‌آید:
**** شما گزینه نخست کارگروه آموزش عالی برای تصدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بودید. اتفاقاتی افتاد و به جای شما، آقای دکتر جعفر میلی منفرد برای تصدی وزارت علوم به مجلس معرفی شد. ایشان در آن موقع از سوی مجلسیان رای لازم را کسب نکردند و حکم سرپرستی وزارت علوم به اسم شما خورد و 71 روز سرپرستی این وزارتخانه را برعهده داشتید. در این مدت همه در انتظار معرفی شدن شما به مجلس برای تصدی وزارت علوم بودند،اما باز هم فرد دیگری به مجلس معرفی شد با این تفاوت که آقای دکتر فرجی دانا از سوی نمایندگان رای لازم را کسب کردند. سوال من این است که باز چه شد که به جای شما، آقای فرجی دانا معرفی شد و شما معرفی نشدید؟
من همان روزهایی که سرپرستی وزارت علوم را نیز برعهده داشتم گفته بودم که بالآخره معرفی نامزدهای پیشنهادی وزارتخانه‌ها از اختیارات رئیس‌جمهور است و در نهایت این رئیس‌جمهور است که باید با توجه به جمیع جوانب و تمامی مصالح و آنچه تشخیص می‌دهد افراد را به مجلس شورای اسلامی برای تصدی وزارت معرفی کند. در این مورد نیز همین اتفاق رخ داد و من فکر می‌کنم که در آن مقطع، رئیس‌جمهور تشخیص دادند که به جای من فرد دیگری برای تصدی این وزارتخانه به مجلس شورای اسلامی معرفی بشود و مصلحت را در این عدم معرفی دیدند.
***شما از مصلحتی سخن راندید که بر اساس آن، آقای روحانی شما را به مجلس معرفی نکردند. این مصلحت در آن برهه منجر به وجود آمدن حرف و حدیث‌های بسیاری شد. آقای علی مطهری از مخالفت مقامات بالاتر با انتخاب شما سخن گفتند که البته با تکذیب آقای لاریجانی روبه‌رو شد. آیا ادعای آقای مطهری صحت داشت؟
اطلاعات من در حد صحبت‌های رئیس‌جمهور است. ایشان به من گفتند که با توجه به جمیع جهات، انتخاب و معرفی من را به مصلحت ندیدند. این حرف آقای روحانی برای من محترم است و من نیز بیشتر از این اطلاعی ندارم.
***چه زمانی از عدم معرفی‌تان به مجلس مطلع شدید؟
تاریخ دقیق این مسئله را به یاد ندارم.
****منظور من این بود که قبل از معرفی شدن آقای فرجی دانا خبردار شدید یا این مسئله را از رسانه‌ها شنیدید؟
خیر. من از عدم معرفی شدنم چند روز قبل از معرفی نامزدها وزرای پیشنهادی اطلاع یافتم و چون مسئول کارگروه آموزش عالی نیز بودم قبل از هر کس دیگری، این مسئله به اطلاع من رسید و از من خواسته شد تا دیگر نامزدهای کارگروه را رئیس‌جمهور معرفی بکنم. من نیز بر طبق خواسته و وظیفه‌ام اسامی انتخاب‌شده کارگروه را به اطلاع رئیس‌جمهور رساندم و خوشحال هستم که آقای روحانی نیز فرد پیشنهادیشان را از همین منتخبین انتخاب کردند.
***آقای فرجی دانا جزومنتخبین همین کارگروه بودند؟
بله. بعد از من که نخستین منتخب این کارگروه بودم، ایشان به عنوان نفر دوم انتخاب شده بودند، ولی در زمان نخست یعنی در مرداد ماه از تصدی این پست سرباز زدند.
***جا نخوردید که به شما گفته شد که قرار نیست معرفی بشوید؟
معرفی نشدنم برایم غیرمنتظره بود، اما این احتمال را هم می‌دادم که فرد دیگری به جای بنده معرفی بشود، اما این احتمال برای من ضعیف بود ولی به هر حال به انتخاب و نظر رئیس‌جمهور احترام می‌گذارم.
*** اولین بار از زبان چه کسی خبردار شدید که قرار نیست به عنوان وزیر پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی معرفی بشوید. آقای روحانی خودشان به شما گفتند یا از نزدیکانشان مطلع شدید.
از نزدیکان ایشان مطلع شدم.
*** همانطور که در صحبت‌هایتان اشاره کردید، پس از اطلاع از عدم معرفی شدن به عنوان وزیر علوم به مجلس، از شما خواسته شد تا سایر افراد انتخاب‌شده در کارگروه را به اطلاع رئیس‌جمهور برسانید.آیا آقای روحانی از شما برای اینکه فردی را معرفی بکنند از شما مشورتی گرفتند؟
بله. از من نیز نظرخواهی شد و من هم سعی کردم از افراد انتخاب‌شده در کارگروه آموزش‌عالی، فردی انتخاب شود که آقای فرجی دانا نیز جزو منتخبین بودند و من هم از انتخاب ایشان بسیار خشنودم.
*** آقای دکتر! در مدت سرپرستی تلاش‌هایی برای اینکه شما به عنوان وزیر پیشنهادی وزارت علوم معرفی بشوید هم از جانب خودتان و هم از جانب جامعه دانشگاهی کشور صورت گرفت. در آن دوران، چندین نوبت به مجلس رفتید و با نمایندگان جلساتی را برگزار کردید تا به سوالات آنان پاسخ دهید. ارزیابی از اینکه اگر به عنوان وزیر معرفی می‌شدید از مجلس رای اعتماد بگیرید،چیست؟
استنباطم این است که در روزهای آخر نظر نمایندگان محترم مجلس برای تصدی این سمت از سوی من جلب شده بود و فضا را مثبت ارزیابی می‌کردم. لازم از این فرصت استفاده بکنم و از حمایت‌های جامعه دانشگاهی کشور در دوران سرپرستی‌ام تشکر بکنم. این عزیزان در آن دوران، حمایت‌های بسیاری از وزارت علوم کردند و به این سیاست‌ها همراهی می‌کردند و شاهد نقش‌آفرینی‌های آنان در صحنه‌های مختلف از جمله در مجلس بودیم. لازم است از نمایندگان محترم مجلس هم که در آن مدت لطف کردند و کمک کردند تا به سوالات پاسخ داده شود و ابهام‌زدایی شود که در نهایت، این حمایت‌ها منجر به این شد که ما برآورد داشته باشیم مجلس برای رای اعتماد فضای مثبتی دارد.
****شما از وجود یکسری سوالات پیرامون خودتان و عملکردتان صحبت کردید. این سوالات چه بود؟
این سوالات در یک مورد بود و آن نیز مربوط به مراسم 26 خرداد 88 در مسجد دانشگاه تهران می‌شد.
****رفع شد؟
با توجه به توضیحاتی که من به این نمایندگان درباره تشکیل آن جلسه و نحوه تشکیلش توسط دانشگاه تهران و فلسفه وجودی‌اش دادم، بسیاری از نمایندگان از توضیحاتم قانع می‌شدند و البته گروهی هم بودند که همچنان بر نظر قبلی خود استوار بودند و مخالفت‌هایی می‌کردند.
***از آقای رهبر رییس دانشگاه تهران هم در این مسئله نظرخواهی شد؟
تا جایی که من اطلاع دارم، خیر.
**در طول 71 روز سرپرستی‌تان اقدامی انجام دادید که با واکنش‌های مختلفی روبه‌رو شد. عده‌ای تحسین کردند و عده‌ای هم مخالفت. اگر به آن دوران بازگردید آیا باز هم همان اقدامات را انجام می‌دهید؟
صد درصد. آن اقداماتی که در طی 70 روز گذشته در وزارت علوم صورت گرفت اقداماتی بود که بر اساس تجربیات و دانشی صورت گرفته است که در طی 30 سال مدیریت در حوزه آموزش عالی توسط من و مشاورانم به دست آمده است و مبتنی بر اصولی بود که به آنها اعتقاد دارم. باید بگویم این اصول و آن اقدامات تابع شرایط سیاسی نبوده و آن اقدامات را با قوت بیشتری ادامه می‌دادم.
*** شاخص‌ترین اقدامی که در این مدت صورت گرفت، چه بود؟
به نظرم انتخابات 24 خرداد 92، پیام‌های مهمی به جامعه داشت و در این رای مطالباتی نهفته بود. بخشی از این مطالبات به این شکل بود که از سیاست‌هایی که در هشت سال گذشته صورت گرفته، راضی نیستند و این مسئله در حوزه دانشگاه‌ها نمود بیشتری داشت. رای آنان به این معنی بود که خواستار تغییر، تحول، بازنگری در مدیریت دانشگاه‌ها و رفتارهای مدیریتی هستند و سیاست‌های غلط گذشته متوقف و سیاست‌های نوین جای آنها را بگیرد و اعتدالی که در آقای رئیس‌جمهور هم منادی آن هستند، در دانشگاه جاری شود. به همین دلیل، بعد از انتصاب به عنوان سرپرست وزارت علوم، مهمترین وظیفه خودم را پاسخ دادن به این مطالبات جامعه دانشگاهی می‌دانستم و به این تحول‌خواهی آنان جواب مثبت بدهم. بنابراین سعی کردم به شکل وسیع هم با حضور فیزیکی در دانشگاه‌ها و هم رسانه‌ها، شرایط جدید دانشگاه‌ها پس از انتخابات را برای آنان تبیین کنم و تفکر اعتدالی دولت تدبیر و امید را ترویج کنم و روح امید، اعتماد و اعتدال را بار دیگر در جامعه دانشگاهی بدمم. معتقد بودم و هستم که اگر این فضا در داخل دانشگاه‌ها دمیده شود، این مسئله می‌تواند بستری مناسب برای اجرای سیاست‌های وزارت علوم بشود. بنابراین در اولین اقداماتم، جلسه‌ای با روسای دانشگاه‌ها برگزار کردم و به تشریح این سیاست و ضرورت جهت‌گیری دولت تدبیر و امید پرداختم. به آنان متذکر شدم یکی از مطالبات بحق جامعه دانشگاهیان باز شدن فضای سیاسی و شکسته شدن جو امنیتی آنها دانشگاه‌هاست و خواستم به آزادی بیان، اندیشه‌ها و خردوزی و اخلاق احترام بگذارند و جو را برای فعالیت تشکل‌های دانشگاهی فراهم بکنند تا همه احساس بکنند که دانشگاه فضای امنی برای برخورد آرا، افکار و عقاید مختلف است. ایجاد این آرامش و رضایتمندی در قشر دانشگاهی یکی از کوتاه‌ترین وظایفی بود که فکر می‌کردم باید در کوتاه‌مدت به آن اقدام می‌کردم. در مرحله بعدی، شروع به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای ارائه به مجلس کردم و با استفاده از نظرات کسانی که در عرصه آموزش عالی تجربیاتی داشتند و همچنین خود دانشگاهیان این برنامه‌ها تهیه شد و به مجلس تقدیم شد. به مسئله دانشجویان محروم از تحصیل و به اصطلاح ستاره‌دار و استادانی که به بازنشستگی‌شان اعتراضاتی داشتند، رسیدگی شد. به تنظیم روابط و تعامل وزارت علوم با هیات دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداختیم و به نتیجه رسیدیم که روابط‌مان را گسترده‌تر کنیم. سعی در عملیاتی کردن اسناد بالادستی‌ای نظیر سند اسلامی کردن دانشگاه‌ها داشتم. در مواردی هم که احساس کردم نیاز به تغییر بعضی از روسای دانشگاه‌ها وجود دارد، روسای چند دانشگاه که عملکرد مناسبی نداشتند را تغییر دادیم.
***شما در صحبت‌هایتان به چند مورد کلیدی اشاره کردید. یکی از همین مسائل، دانشجویان ستاره‌دار بود. شما در روزهای آخر سرپرستی از بازگشت 400 دانشجوی ستاره‌دار به دانشگاه خبر دادید. بعد آقای فرجی دانا از بازگشت تنها 124 نفر به دانشگاه سخن گفتند. مجلس نیز در این باره، وزیر علوم را به مجلس فراخوانده است و از ایشان در این باره سوال کرده است و قرار است سوال‌شان نیز در این مورد از ایشان در صحن علنی مجلس پرسیده شود. بحث اینها چه بود؟ تعداد بازگشتی چقدر بود؟ و آیا می‌توان مانع از بازگشت دانشجویان ستاره‌دار شد؟
یکی از اعتراضاتی که هم بعد از انتخابات و هم پس از انتخابات توسط جامعه دانشگاهی می‌شد، مسئله دانشجویان ستاره‌دار است. من همیشه اعلام کرده بودم که یکی از وظایف وزارت علوم که البته مقطعی نیست، پاسخ به مطالبات دانشگاهیان است. بر این اساس پس از سرپرستی‌ام، یکی از مواجهات من رسیدگی به دانشجویان ستاره‌دار بود و کمیته‌ای تشکیل داده شد و اعلام کردیم کسانی که فکر می‌کنند حق‌شان تضییع شده است بیایند اعتراضات و مطالبات خود را اعلام کنند تا به آنها رسیدگی شود. ما براساس تمام قوانین، آئین‌نامه‌ها و استعلام‌هایی از نهادهای امنیتی به مسائل آنها رسیدگی كردیم و کسانی که حق‌شان تضییع شده بود را به دانشگاه‌ها بازگردانیم. خود ما نیز مراقب این مسئله بودیم که تفکیکی میان کسانی که مسائل جزئی دارند با کسانی که مسائل حاد دارند صورت بگیرد. درباره این 124 نفری که اعلام شده‌اند، کسانی هستند که در طی سال 90 و 91 از حق تحصیل محروم شده بودند و امسال به دانشگاه‌ها بازگشتند و آن مابقی افراد، یعنی دویست و هفتاد و چند نفر، کسانی بودند که قرار بود امسال هم از این حق محروم شوند و من سعی کردم با هماهنگی وزارت اطلاعات و در آستانه اعلام نتایج، مانع از تکرار رویه‌های قبلی شوم.
****آیا مجلس می‌تواند مانع از ادامه تحصیل مجدد این دانشجویان شود؟
مجلس یکی از ارکان مهم حکومت است که وظیفه نظارت را برعهده دارد. باید از وزیر سوال کند و از وی گزارش عملکرد بخواهد. اما درخواستی که ما از نمایندگان محترم داریم این است که مجلس هم کمک بکند تا جوانان و دانشجویان ما با امید به آینده، اعتماد و آرامش در دانشگاه‌ها درس بخوانند. اینکه یک نفر در دانشگاه، هم‌نظر ما نیست و به مسئله‌ای نقد دارد، حال ما وی را از تحصیل محروم کنیم درست نیست. در حالی که ما باید با ایجاد فضایی آرامش‌بخش و اعتمادانگیز، باعث ایجاد نقادی و پویایی در دانشگاه بشویم. ما با محروم کردن دانشجویان و ایجاد فضای بسته امنیتی چیزی را بدست نمی‌آوریم. دانشجویان محروم از تحصیل که ما از آنها سخن می‌گوئیم جوانان دلسوز، متعهد و متدینی هستند که ممکن است اشتباهاتی هم کرده باشند و اکثریت این اشتباهات نیز ناشی از سوتفاهم بوده است. به همین دلیل، من دانشجویان ستاره‌دار را افرادی نمی‌دانم که مخل امنیت ملی بوده باشند.
*** از شکسته شدن جو امنیتی در دانشگاه‌ها نیز صحبت کردید. هم آقای روحانی و هم آقای عارف قبل از انتخابات به این مسئله اعتراض داشتند. بعد از انتخابات نیز تعداد زیادی از دانشجویان به این مسئله اعتراض داشتند و فرهنگستان علوم نیز در طی بیانیه‌ای از رئیس‌جمهور خواستند تا جو امنیتی دانشگاه را بشکند. خودتان گفتید یکی از برنامه‌هایتان شکسته شدن این جو بود. حال فکر می‌کنید در این امر چقدر موفق بودید.
در این مدت کوتاه به سمت غیرامنیتی شدن، باز شدن و پویایی حرکت کرده‌ایم...
****فکر می‌کنید کاملا این جو شکسته شده است؟
اینکه این جو کاملا برداشته شده، اشتباه است، اما بخش عظیمی از این جو شکسته شده. باید بپذیریم انتخابات و نتیجه انتخابات آرامش و امیدی را به جامعه منتقل کرده است. آثار این آرامش و امید را می‌توان در دانشگاه نیز مشاهده کرد. فکر می‌کنم مقدمه خوبی شروع شده است، اما باید عمق بیشتری پیدا بکند.
**** درباره تغییر روسای دانشگاهی که در زمان خودتان صورت گرفت هم توضیح می‌دهید. یادم می‌آید در آن مقطع تغییر آقای صدرالدین شریعتی رئیس سابق دانشگاه علامه طباطبایی منجر به نگارش سرمقاله‌ای از حسین شریعتمداری در کیهان شد که این تغییر را بولدوزری نامید.
برای درك اینکه آیا من در تغییر مدیران بولدزری عمل کرده‌ام می‌شود به آمار و ارقام مراجعه کرد. در طی این مدت من فقط چهار رئیس دانشگاه را از مجموع نزدیک دویست دانشگاهی که وزیر علوم آن را انتخاب می‌کند، عوض شدند. این تغییرات نیز در حالت ضرورت صورت گرفت.
****نظرتان درباره مخالفت‌هایی که با آقای فرجی دانا در شرایط کنونی با توجه به اینکه چیزی در حدود یکماه است شروع به کار کرده‌اند، چیست؟
مجلس دارای اختیاراتی است. استفاده از این اختیارات هم از حقوق مجلسیان است، اما من نیز همراه با مقام معظم رهبری که سیاست‌شان در دفاع از دولت است و در حال حاضر کشور نیز با مسائل مهمی روبه‌روست، از مجلس درخواست می‌کنم که در شرایط فعلی از دولت حمایت بکنیم و به همراهی با آن بپردازند.
***عده‌ای معتقد هستند که سرپرستی و وزارت امثال شما منجر به رشد غربی‌گرایی در دانشگاه‌ها می‌شود. حتی برخی گروه های تندرو بیانیه‌ها و نامه‌هایی با امضا بر علیه شما و دکتر فرجی دانا جمع‌آوری کردند و شما و دوستانتان را به ترویج سکولاریسم در دانشگاه متهم کرده و اعلام کردند شما به دنبال طرفداری از دانشگاه‌های غربی و ترویج آن در کشور هستید، پاسخ شما به این اتهامات چیست؟
هر ادعایی که می‌شود باید همراه با آن مستنداتی هم ارائه شود، بنده سوابق کاریم مشخص است و 30 سال است که در مدیریت‌های مختلف آموزش عالی کشور از دانشگاه گرفته تا مراکز پژوهشی و وزارت علوم سابقه کار دارم. اینها سوابق کاری من است و اینکه حالا گفته شود گرایشات غربی دارم یا سکولار باید مستندات ارائه شود. در زمان معاونت آموزشی من اولین سند اسلامی کردن دانشگاه‌ها تدوین شد. بنابراین خواهشم این است که اگر کسی می‌خواهد صحبتی درباره سابقه مدیریتی و رفتاری من داشته باشد باید به این مستندات مراجعه کند و بعد اظهارنظر کند. اگر همه بخواهیم بدون دلیل و مدرک و شواهد صرفا به خاطر منافع همدیگر را تخریب کنیم کشور ضرر می‌کن،د البته من از انتقاد استقبال می‌کنم. طبیعی است که هر فردی نقطه ضعف‌هایی داشته باشد. من هم نمی‌گویم در 30 سال نقطه ضعف نداشته‌ام، ولی این تفاوت می‌کند با این که اتهام بزنند و بگویند فلانی گرایشات غربی و سکولار دارد.
*** گروهی هم از شما و دکتر میلی منفرد را «فتنه‌گر» می‌دانند و به انتصاب شما توسط دکتر فرجی دانا معترض هستند. نظرتان در این باره چیست؟
فکر می‌کنم که این مسئله فقط اتهامی اثبات‌نشده است. من هیچ‌گاه فتنه را قبول نداشته‌ام و ندارم. به نظرم باید به استعلام‌ها احترام گذاشت.
*** نظرتان درباره وزارت آقای فرجی دانا چیست؟
ایشان در این مدت کوتاه توانسته است با قدرت برنامه‌های خوبی را در فضای آموزش عالی کشور اجرا کند و روح امید و اعتدال را همچنان در دانشگاه زنده نگه دارد. ایشان از سرمایه‌های کشور هستند و باید در حفظ این سرمایه تمامی تلاش خویش را بکنیم.
گفت‌وگو: محمدابراهیم ترقی‌نژاد
