با مفقود شدن یا جا به جایی یک مجسمه در یکی از شهرهای بزرگ که گاهی به "مصلحت" و برای ایجاد حساسیت یا بسیج افکار عمومی در حمایت از آن اثر اتفاق می افتد، همه رسانه های عمومی واکنش نشان می دهند. خبر به سرعت بعد ملی و گاه بین المللی می یابد اما هیچکس نمی داند که اولین مجسمه ای که گرفتار این سرنوشت شد مجسمه دعبل خزاعی شاعر بزرگ جهان اسلام است. مردی که خود را وقف ستایش خاندان پیامبر اکرم(ص) کرد. دعبل بر اساس مستندات تاریخی، شهرتش را از سرودن شعر و مدح امام رضا (ع) کسب کرده است. دعبل خزاعی، برای اهالی شوش نامی آشناست و هر ساله میزبان جشنواره بین المللی شعر این شاعر نامی است.

بگذریم از این که در مورد زادگاه این شاعر انقلابی اختلاف هست اما یاد دعبل خزاعی با نام شوش گره خورده است. در ابتدای دهه هفتاد و همزمان با کنگره بزرگداشت این شاعر، تندیسی ساخته شد. به خیال طراحان، این تمثال می توانست مهر تائیدی باشد بر رابطه دعبل و شوش. مهر پیوندی که چند ماهی بیشتر دوام نیاورد، مجسمه به طور شبانه، آرام و بی سر و صدا جا به جا شد بی آنکه آب از آب تکان بخورد. تمثالی که بیش از20 سال پیش در یکی از میادین اصلی شهر شوش و به منظور پاسداشت این پیر فرزانه نصب شد.

مجسمه در گوشه ای از حیاط مجتمع فرهنگی دعبل خزاعی گذاشته شد، بی آنکه ابعاد آن با محیط تناسبی داشته باشد. گویی مجسمه را به زور در گوشه ای از حیاط چپانده باشند. در به دری و جابه جایی ادامه داشت و سرانجام مجسمه شاعر اهل بیت از انبار شهرداری شهر شوش سر در آورد.

تندیس بازگردد

رئیس شورای اسلامی شهر شوش در این باره می گوید: مجسمه دعبل خزاعی که مدتهاست از میدان این شهر برداشته شده، باید در جایی مناسب‌ نصب شود.

عبدالجلیل بیلاوی اظهار کرد: مرقد  دانیال نبی(ع) و دعبل خزاعی از شاخص‌های دینی و مذهبی این شهر هستند.

بیلاوی افزود: در حال رایزنی با شهرداری هستیم تا مکان مناسبی برای نصب این مجسمه انتخاب شود.

رئیس شورای اسلامی شهر شوش یادآور شد: در گذشته این مجسمه در میدان «هفت تیر» نصب شده بود که جای خوبی برای آن نبود به همین دلیل برداشته شد و باید جایی مناسب تر و در معرض دید برای آن در نظر گرفته شود.

وی همچنین عنوان کرد: به هرحال برای ساخت این مجسمه هزینه شده است و نباید در گوشه‌ای مورد غفلت واقع شود. این هزینه از بیت المال است.

بیلاوی بیان کرد: همانند بسیاری از شهرهای استان که در بخش‌های مهم شهر از جمله ورودی شهر، شخصیت‌های شهرشان را معرفی می‌کنند، ما نیز باید شخصیت‌های شوش را به مسافران این شهر معرفی کنیم.

به گفته وی، در این زمینه هماهنگی‌های لازم با شهردار در حال انجام است.

شهر خالی از نگاه فرهنگی

کارشناسان حوزه هنر و معماری شهری نیز نظراتی دارند. عبدالحسین لطیفی دراین باره توضیح می دهد: بعد از آغاز دوران پست مدرن، زمينه يا متن مورد توجه بسياري معماران از گذشته تا امروز قرار گرفت. معماري و شهر سازي با توجه به زمينه يك امر سطحي نيست و همچنين امري صرفاً بديع نیست.

لطیفی می افزاید: معماري با توجه به زمينه رابطه بصري توانمند و شيوايي با محيط اطراف خود دارد، به طوري كه یکایک ساختمانهاي يك شهر هميشه به مثابه بخشي از يك كل ديده و درك مي شوند و هر ساختمان مي تواند در تعاملي مستقيم با تاريخ، باورها و نيازهاي ويژه مكان و زمان باشد.

این کارشناس طراحی اظهار کرد: معماري بدين شيوه بايد زبان نمايان شهر و جامعه باشد. هر شهر ارگانيسم زندگي است كه با فرهنگ و گذشتۀ منحصر به فرد خود كه مي توان آن را «تاريخ زمينه اي» يا «تاريخ متني» ناميد.

به گفته لطیفی، در آينده در آن ساختمانهاي جديد به مانند ريسمانهايي عمل خواهند كرد تا سُنن زندگي شهري نويني را به صورت محصولي كاملاً جديد ببافند.  اين هيبت جديد شهر خود از گذشتۀ متني و يافته هاي نوين عقلي و تكنولوژيك منبعث مي شود.

وی با بیان اینکه context (زمينه يا متن) خود شامل چندين عامل چون اقليم، فرهنگ، تاريخ، باورها و ... مي شود افزود: معمار يا طراح بر اساس اين ديدگاه بايد سعي کند تا حد ممكن اين عوامل را مورد توجه قرار دهد تا ساختماني متناسب با متن موجود خلق كند.

لطیفی با اشاره به معماری شهر شوش دانیال توضیح داد: امروزه در شهر شوش با توجه به سابقه تاريخي- مذهبي و اقليم خاص آن متاسفانه مشاهده مي کنیم معماران (و يا اصلاً به نظر نمي آيد معماري در اين موضوع دست داشته باشد) با بي توجهی به تمامي اين عوامل دست به طراحي و تغييرات مخربي نسبت به هويت و بافت شهري شوش مي زنند.

وی گفت: به راحتي مي توان ساختمانهايي را با فرمهاي نامتعارف و گنگ با موادي فاقد زیبایی و بی کیفیت كه متاسفانه برخي از اين ساختمانها، ساختمانهاي اداري اين شهر هستند و در جايي مثلاً در کنار مسجد جامع شوش ساختماني  بنا مي شود كه حريم گنبد اين مسجد را آشكارا مورد تجاوز قرار مي دهد.

این کارشناس طراحی با اشاره به مجسمه دعبل خزاعی ادامه داد: در جايي ديگر چيزي عجيب و غير قابل انتظار را از متولیان مربوط وقت اين شهر شاهد بوديم. در آنجا مسئولان با عجله مجسمه شاعر پرآوازه مذهب شيعه (دعبل خزاعي) را در يكي از ميادين مهم شهر نصب مي كنند و سپس آن را برمی دارند.

لطیفی همچنین گفت: بالاخره در اين بین مشخص نمي شود هدف از نصب اين مجسمه چه بود و چرا و برداشته شد؟ البته گويا مسئولان شهر با شكل مجسمه مشکل داشتند و آن را مناسب ندیدند ولي باز هم معلوم نیست چرا صورت مسئله حذف می شود؟

 وی تاکید کرد: از همه مهمتر گويي در طرح جدید شهری، ما بايد بافت آجري و لعابكاري شوش را كه از چند هزار سال قبل از ميلاد آغاز شده، به فراموشي بسپاريم.

 تندیس بهتر از تمثال

رئیس اداره اوقاف شوش اما می گوید این نهاد با شکل و شمایل مجسمه موافق نیست.

علیرضا ابولمشهدی می گوید: مجسمه را شهرداری ساخت و در چاردستگاه گذاشته بود. شهرداری آن را گذاشت و برداشت.

 ابولمشهدی افزود: به نظر من شکل مجسمه زیبا نبود به گونه ای که مجسمه قوز داشت که به نظر می رسد این وضع برای شاعر اهل بیت شایسته نیست.

ابوالمشهدی توضیح داد: در توجیه این شکل و شمایل می گویند چون دعبل 95 ساله بوده و این مجسمه دوران کهولتش را نشان می دهد.

وی گفت: من مخالفتی ندارم اما فقط این مجسمه به لحاظ شکل زیبا نیست. اگر به صورت تندیس نیم تنه باشد قشنگ تر می شود.

به گفته وی، این تندیس هم اگر در هر گوشه ای از شهر باشد مخالفتی نداریم و پذیرا هم هستیم.

رئیس میراث فرهنگی شوش نیز در این باره گفت: باید از المان های فرهنگی شهر استفاده کرد.

رضا چنانی افزود: از نصب المان های هویتی شهری در نقاط مختلف استقبال می کنم. شکل و شمایل با هویت بهتر از شکل و شمایل بی هویت است. اما باید دید شهروندان چه می گویند، آنها نگاهشان به شهر بسیار نزدیک تر از دیگران است.

سعید چنانی از ساکنان شوش درباره تندیس دعبل خزاعی می گوید: چرا باید در شهری که کنگره بین المللی دعبل برگزار می شود تندیسی از این شاعر نباشد؟ جالب است که بدانید در اهواز تندیس زیبایی از دعبل در محدوده منطقه چهار شهرداری نصب شده است.

چنانی افزود: شهر شوش با حب اهل بیت(ع) عجین شده است. مردم شهر دوستدار اهل بیت و دوستاران آنها هستند. پس بهتر است تندیس این شاعر بزرگ در این شهر نصب شود.

هزینه برای هنر

سید محمود تفاخ، تندیس ساز شوشی درباره شکل جایگزین مجسمه دعبل گفت: در دوره شهردار وقت، قرار بود مجسمه دعبل را عوض کنند و نظرم را درباره شکل جایگزین خواستند. من گفتم که این شکل جدید، در هیچ سبک هنری قرار ندارد و حتی ارتباطی با شهدای هفت تیر نیز در آن نمی بینم.

وی گفت: شورای آن دوره هم موافق نظرم بودند اما نمی دانم چه اتفاقاتی صورت گرفت و مجسمه را عوض کردند.

تندیس ساز شوشی توضیح داد: باید دقت کنیم که هنرمندان با طرح های خود روی تفکر مردم تاثیر می گذارند و به افکار عمومی جهت می دهند. اما در شوش کسی برای کار هنری - شهری هزینه نمی کند.

تفاخ اظهار کرد: به همراه هنرمندان دیگر بارها درباره شکل جدیدی که در این میدان است. نقدهای خود را اعلام کردیم اما کسی توجه  نمی کند. حتی من پیشنهاد کردم که شکل عدد هفت را در آن بگذاریم که باز با بی توجهی مواجه شدیم.

وی درباره مجسمه دعبل گفت: نظرم این است که مجسمه دعبل بهتر است در جای پیشین خود قرار گیرد و فراموش نکینم که در شوش سالانه کنگره بین المللی شعر دعبل خزاعی را داریم و در رسانه های جهانی نیز انعکاس دارد.

به گفته وی، این در حالی است که در همین شهر مجسمه این شاعر بزرگ را در گوشه ای دور از چشم مردم نگه داشتند.

تفاخ با بیان اینکه مکان قبلی به دلیل مرکزیت و نزدیکی به مرقد شاعر جای مناسبی است گفت: به نظرم جای پیشین بسیار مناسب تندیس است.

وی درباره اثر جایگزین دعبل توضیح داد: اثر جدید حتی مفهوم کانسپچوال را ندارد. هنر مفهومی که مردم را به فکر وا دارد و در نهایت آنها را به نتیجه ای برساند.   

در انتظار نصب

مذهب، باور مردم و تاریخ سه رکن اساسی در تعریف هویت شهری است. نگاه به هرکدام بدون توجه به دیگری مثلثی معیوب را تشکیل می دهد که در نهایت این عیب هویت و فرهنگ شهر را شکننده و به شلختگی می کشاند. تندیس دعبل خزاعی، از مولفه های معنوی شوش است که سال ها در گوشه ای نگه داشته شده است. حال با توجه به نظرات کارشناسان باید منتظر ماند و دید برای پاسداشت این عالم بزرگ، تندیس دعبل در کدام نقطه از شهر نصب می شود؟

---------------------------------

گزارش: قاسم منصور آل کثیر/ مهر