سعید اشیری:

رویکرد نخست، تعامل را از افتتاح باب مذاکره آغاز می‌کند و مسامحتاً گمان می‌برد که می‌تواند با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و بده-بستانهای معمول و مألوف و مجرّب در روابط بین ‌دوَل و ملل، چاره‌ای را از میان کوره‌راهها و یا سنگلاخ‌ها برگزیند و در میانه‌ی بکارگیری انواع و اقسام تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها و استراتژی‌ها در نظریّه‌ی بازی‌ها، نوعی بازی «برد – برد» را صورت‌بندی کند؛ دیوار بلند بی‌اعتمادی را کوتاه کند و یا از میانه‌ی آن سوراخی یا منفذی برای مصافحه با آن‌سوی میز مذاکره بیابد.

این رویکرد هر چند معترف است که سوابق و لواحق آمریکا را فراموش نمی‌کند، امّا در چارچوب همان نظریّه‌ی بازی‌های انتخابی‌اش، سخن از «امکان بخشیدن آن جنایت‌ها و خیانت‌ها» گفته است؛ معتقدان این رویکرد خوب و نیکو می‌بخشند و خوب و نیکوتر حیات می‌دهند؛ اصلاً می‌گویند چرا مرگ؟ بهتر نیست از زندگی حرف بزنیم؟ و براستی که در برابر این منطق خوب‌رویان و نیک‌سیرتانِ وطنی و جهان‌وطن، کمتر کسی است که بتواند تاب مقاومت بیاورد و از لابلای این قبیل حرفهای نوشین، نیشی فهم کند!

«راستی چرا برخی در این میانه، به دنبال دشمنی می‌گردند؟ مگر نه این است که هستی بر مهر و محبّت بنیاد گرفته است و مگر نه این است که پیامبر ما، مبشّر مهر و اخلاق و مهربانی‌ها بوده؟ پس چرا...؟»

بگذریم.

هم‌چنان‌ که آمد، این رویکرد، جهان را دهکده‌ای در مسیر شدن می‌بیند و آمریکا را کدخدا؛ و معتقد است باید دَمِ کدخدا را دید و نباید با دُمِ او بازی کرد؛ و لابد بارگاه حضرت کدخدا هم دربانی دارد و هم‌چنان‌که گفته‌اند بریتانیای کبیر کلیددار این بارگاه است. مهم‌ترین زمینه‌ی توجّه گروه نخست، تعامل سیاسی و دیپلماتیک است و حال آن‌که در گروه دوم، اصلاً چنین رویکردی وجود ندارد.

رویکرد دوم، اساساً نقطه‌ی قوّت انقلاب اسلامی را فرهنگِ متحوّل و تحوّل‌ساز آن می‌داند و سیاست و تدبیر سیاسی را ذیل فرهنگ انقلابی و اسلام ناب یافته و درک کرده است و بر اساس مبنای فطری همین فرهنگ، آن را جهانی می‌داند و صدور آن را تکلیف هر انقلابی.

در این رویکرد، «تعامل با آمریکا»، خصوصیّاتی دارد:

اوّل آنکه این در این رویکرد، تعامل – به‌معنای هر نوع ارتباط در هر سطح و نوع آن - اصالتاً فرهنگی است و نه سیاسی؛

دوم آن‌که معتقدان این رویکرد، زمینه‌ی بازی و تعامل خود را بر اساس نظریّه‌های مرسوم بازی‌ها و از این قبیل، طرّاحی و تنظیم نمیکنند که حریف بتواند دست او را در چارچوبهای معاملاتی بخواند و تحلیل کند، این گروه در زمینی بازی می‌کند که خودش آن را تعریف می‌کند و بر همان اساس، قواعد را خود تعریف، طرّاحی و چینش می‌کند؛ از این‌رو اساساً این گروه با آمریکا، اهل «تعامل» نیست، بلکه اهل «مواجهه» است؛ تأکید می‌شود که: معنا و مراد این گروه از تعاملِ با آمریکا، مواجهه است.

سوم آن‌که این رویکرد، آمریکا را لایه‌ای تحقّق‌یافته از فرهنگ و تمدّن متجدّد غرب می‌داند و برای این تجدّد (مدرنیته)، ذات و ماهیّت قائل است، و حقیقت این ماهیّت غرب را در غروب حقیقت می‌داند؛ بشر و انسان جدیدی که که روی از آسمان برگرفته است و خود را بنیاد خویش و مبنای جهانِ خویش می‌داند و نگاه او به عالم و آدم و مبدأ عالم و آدم، نگاه دیگری است و دین خویش را در روش نوین زندگی خویش‌ساخته جستجو می‌کند و از این روشها به تکنیکهای جدید رسیده است و... الخ.

چهارم آن‌که این رویکرد، مواجهه با آمریکا را در یک «سیر و تطوّر تاریخی» ملاحظه می‌کند، ایستا و دم‌غنیمت‌شمار و کوته‌نگر نیست؛ عمیق، تاریخی، بلندنگر به این موضوع نظر می‌افکند و همه‌ی سوابق این مهم را در هر لحظه در نظر دارد، شاید اوّلین پرونده‌ی این مواجهه را بتوان در «نمایشنامه‌ی ایرانیان به روایت آئیسخلوس» (حدود ۵۰۰ قبل از میلاد حضرت مسیح) معیّن کرد.

پنجم آن‌که این رویکرد، مواجهه با آمریکا را نه یک انتخابِ قابل امتناع؛ بلکه ضرورتی اساسی و غیرقابل اجتناب می‌داند و اساساً تداوم حیات خویش را در این مواجهه می‌داند؛ یک موجبیّت و ایجاب تاریخی.

ششم آن‌که این رویکرد، هرچند آمریکا را «شیطان بزرگ» می‌داند، امّا باور دارد که حتّی می‌توان، از شریرترین شرورِ عالم هم «به نفع دین حنیف و حقیقت» بهره برد، هم‌چنان‌که برای خلقت شیطان، «حکمتی» قائل است، وجود آمریکا را هم با نگاهِ حِکمی می‌نگرد و معتقد است می‌توان – و باید – از آمریکا، استفاده برد، امّا تلقّی او در این «استفاده»، صرفاً صورت معمول و دیپلماتیک ندارد، بلکه او این استفاده را به نفع دین اسلام و تحقّق اهداف انقلابی پیگیری می‌کند. این رویکرد اگر فریاد برآورده است که «ما آمریکا را زیر پا می‌گذاریم»، شعار صرفاً هیجانی و تبلیغاتی و سیاسی سر نداده است؛ که اوّل با آن نگاهِ حکمی و حکمتِ تأویلی خویش، ماهیّت آمریکا را شناخته و سپس با شناخت کافی، توانسته خویشتنِ خویش را از سیطره‌ی ظلمانی آمریکا برهاند و نهایتاً‌ از آن درگذرد و آن را زیر پا بگذارد؛ و یا اگر «مرگ بر آمریکا» می‌گوید، علاوه‌بر وجه سیاسی آن، از مرگ ولایت ظلمانی شیطان و شیطان‌مسلکان سخن می‌گوید و آن را نه از سر تبلیغات و استیصال، که بر اساس یک باورِ ربوبی فریاد می‌کند.

هفتم آن‌که این رویکرد، بارها و بارها، این «مواجهه» را در هم عرصه‌ی فلسفه و نظریّات مبنایی و هم در عرصه‌ی عمل و رفتار متروک نگذارده است، بلکه بارها و بارها، آن را در صحنه‌ی عمل تجربه کرده است و آزموده؛ هم در صحنه‌ی فرهنگ، هم در سیاست، هم در اقتصاد و هم در صحنه‌ی نظامی.

بنا بر این توضیح، همه‌ی داشته‌های سینمای اشراقی انقلاب اسلامی که از تعامل (یا مواجهه‌ی) سینمای غربی با فرهنگ انقلابی است؛ و همه‌ی داشته‌های رمان و ادبیّات دفاع مقدّس که از تقابل محاکات «عبدِ الهی» در برابر «فردِ منتشر» است؛ و همه‌ی آنچه در پهنه‌ و طور سینای بیداری اسلامی است؛ و همه‌ی توفیقات نظام‌سازی مبتنی بر مردم‌سالاری دینی؛ همه و همه، داشته‌ها و نتایج این مواجهه است.

هشتمین نکته شاید قدری غلط‌انداز در نظر آید و توضیح مجمل آن توسط این قلم، از عهده‌ی مراد برنیاید، امّا همان مردی که می‌گفت: «انفجار اطّلاعات! نمی‌دانم چرا من از این تعبیر آنچنان که باید نمی‌ترسم!»[۱] و استوار و بی‌اغراق بازنوشت:‌ «خانه‌هایتان را در دامنه‌های کوه آتشفشان بنا کنید»[۲]؛ او این را هم گفته است که: «تلقّی ما از دوران کنونی همین است: “دوران گذر از تمدّن‌ قاهر شیطانی غرب به یک تمدّن معنوی”. بر این اساس، هرگز نمی‌توانیم تعلّقی ذاتی به هیچ‌یک از ملزومات تمدّن جدید داشته باشیم. امّا درعین حال، از آنجا که همین وسایل هستند که زمینه‌ی استثمار جهانی و قهر و غلبه‌ی تفکّر غربی را فراهم آورده‌اند، بی‌اعتنایی ما به تکنولوژی جدید نمی‌تواند مفهومی جز تسلیم در برابر شرایط حاضر داشته باشد. تلاش ما آن است که تمدّن جدید را در تفکّر خود مستحیل کنیم و هرجا که امکان این استحاله وجود ندارد، بر آن غلبه یابیم. تلاش ما برای غلبه بر تکنیک، خودبه‌خود به‌معنای نفی موجباتی است که بشر امروز را به تسلیم نفس امّاره و ترک عادات ملازم با زندگی ماشینی و تکنیک‌زده امکان ندارد، امّا نباید توقّع داشت که این امر بدون یک تلاش دشوار تاریخی و فراز و نشیب‌های بسیار امکان‌پذیر باشد. این مبارزه‌ی وسیع هم‌اکنون درگیر است و آوردگاه آن به وسعت همه‌ی زمینه‌ها و محدوده‌های گوناگونی است که تمدّن جدید در آن فعّال است.»[۳]

نهم و از باب تأکید بر این‌که: «تلاش ما آن است که تمدّن جدید را در تفکّر خود مستحیل کنیم و هرجا که امکان این استحاله وجود ندارد، بر آن غلبه یابیم» و لازمه‌ی چنین تلاشی، قطعاً «رابطه» و «مواجهه» با جهان است و آمریکا هم جزئی از این جهان است. این رابطه – با این تعریف و تلقّی - از قبل برقرار بوده است و انقلاب اسلامی، بارها و بارها، خاکریزها و جبهه‌هایی از آن را فتح کرده است و البتهّ بارها هم، در جبهه‌هایی تن به عدم پیروزی داده است. امّا یک نکته‌ی مهم در این موضوع نباید فروگذار بماند که جبهه‌ و عرصه‌ی دیپلماتیک ما، از آن وجهی می‌تواند چشم به «امید» و افق پیروزی داشته باشد که بر بنیه‌های حقیقی و فرهنگی انقلاب اسلامی گام بردارد و با همان قواعد، خود را سازماندهی و «تدبیر» کند.

دهم و پایانی این‌که: از مذاکره چه باک؟! ما باید آمریکا را درنوردیم و آن را در انقلاب اسلامی مستحیل کنیم. استحاله‌ی غرب – و آمریکا – ضرورت تاریخی عهد و زمان ماست و این ضرورت در آینه‌ی تقدیر انقلاب اسلامی ثبت است؛ ما بارها آمریکا را زیر پا گذاشته‌ایم و اکنون هم، اگر با ابتناء بر «فرهنگ انقلابی» پیش رویم، مذاکره هم «فتح‌کردنی» است، امّا کدام مذاکره و مذاکره – مواجهه – با کدام آمریکا؟ آمریکایی که هست و شیطانی است یا کدخدای دهکده‌ی جهانی؟

اگر «مذاکره و مواجهه» می‌تواند بخشی از نقشه‌ی فتح ما باشد، باید صورت پذیرد و اگر قرار است که این مذاکره، «نان و دلار» ما را تعیین کند، هرگز مباد! که «خشمی قوی‌تر از سنگ، هرگز مباد، هرگز!» [۴]

پی‌نوشت:
[۱] شهید سیّد مرتضی آوینی، مقاله‌ی «انفجار اطّلاعات».
[۲] همان.
[۳] همان، مقاله‌ی «رمان، سینما و تلویزیون».
[۴] برگرفته‌ از غزلی از «سیّد نادر احمدی»؛ از شاعران پیشکسوت شعر مقاومت افغانستان.

منبع: الف