این که افراد سواد رسانه ای داشته باشند به آنها امکان می دهد تا پیام ها و تبلیغات رسانه ای را که هر روز با آن برخورد دارند به دقت تحلیل، ارزیابی و نقد کنند. تلاش های پیشگیرانه چون اقدام انستیتوی ملی سوء مصرف کوکائین و همکاری برای آمریکایی عاری از مواد مخدر متکی بر همین ابزار هستند در اقدامی در سال 1998 تلاشی تاریخی با بودجه ای حدود دو میلیارد دلار و مدت زمان 5 سال با هدف پیشگیری از مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان بین 9 تا 18 سال صورت گرفت.

این عملیات مبتنی بر رسانه بود و بزرگترین تلاش برای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در تاریخ است که بودجه آن توسط دولت فدرال تامین شده است این پروژه جنبه های مختلفی داشت ولی در درجه اول مبتنی بر تبلیغات تلویزیونی ضد مواد مخدر بود. شواهد نشان دادند عملیات رسانه مرتبط با سلامت در تغییر باورها ، نگرش ها ، افکار و حتی رفتارها موثر واقع می شود.

مولفه هایی که منجر به عملیات موفق می شوند عبارتند از هدف گیری، تقسیم بندی مخاطب به صورت ماهرانه، استفاده از پژوهش های اثر گذار برای ایجاد پیام، تولید پیام های حرفه ای که بتواند با تبلیغات دیگر رقابت کند و برای مخاطب جالب باشد.

استفاده از راه های مناسب برای ارتباط و تلفیق تئوری های موثر جهت ترغیب و قانع کردن افراد . پژوهش ها نشان می دهند که همراه کردن رسانه با انواع دیگر راهبردها موفق تر از استفاده از رسانه یا سایر راهبردها به تنهایی است.

هر چند شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهد استفاده مناسب و صحیح از رسانه باعث می شود رسانه به تنهایی عامل موثر و مثبتی بر نگرشها، باورها و رفتارهای مرتبط با سلامت باشد. علاوه بر این تحقیقات بیانگر آن است که مبارزات پیشگیرانه تنها به صرف ارائه اطلاعات در مورد مواد و خطرات ناشی از سوء‌مصرف آنها با موفقیت رو به رو نخواهد شد.بلکه حتی ممکن است جذابیت این خطرات برای جوانان خطر پذیر خود عامل مهمی برای تجربه مواد مخدر باشد.

اما استفاده از ارتباطات و رسانه های ارتباطی در این زمینه باید با دقت صورت گیرد. چرا که این رسانه ها مانند تیغ دو لبه ای هستند که در صورت استفاده نامناسب از آنها آثار وخیمی بر جای خواهد ماند.ارائه اطلاعات نادرست در مورد مواد ، اغراق در پیام های مربوط به مضرات سوء‌مصرف مواد ،‌ارائه چهره ای نامناسب و غیر واقعی از معتادان و در نتیجه طرد آنها از جامعه ،‌تکیه صرف بر حوادث و رخدادهای خشونت بار و جنایات مرتبط با مواد مخدر و ارائه نشدن روش ها و آموزش های پیشگیری از مواد از جمله اشتباهاتی است که رسانه های ارتباطی ممکن است مرتکب شوند.

در مقابل استفاده صحیح و مناسب از این رسانه ها کمک بسیار زیادی به برنامه های پیشگیری می کند.

این رسانه ها با رد عقاید نادرست موجود در جامعه نسبت به این مواد و ارائه آموزش های پیشگیرانه به خانواده ها و جوانان آنها را با این معضل آشنا ساخته و به آنها در این مبارزه یاری می رسانند.

گاهی در برخی از رسانه ها به مسئله مواد مخدر بیشتر به عنوان یک موضوع مجرمانه نگریسته شده و تلقی مجرمانه وجود دارد در حالی که گرایش جدید در این زمینه دور شدن از این تلقی مجرمانه و توجه به معتاد به عنوان یک بیمار است که باید به جای زندانی شدن و برخوردهای صرفا قضایی مورد مداوا و درمان قرار گیرد.

در پیام ها و مطالب مربوط به مواد باید در کنار پرداختن به علل و عوامل سوء مصرف مواد به بیان فعالیت های جایگزین به جای سوء مصرف مواد پرداخته شود.در مطالب مربوط به مواد باید از تکیه صرف روی یک ماده مانند حشیش و هروئین خودداری شود.

چرا که ممکن است این تصور در ذهن مخاطبان به وجود آید که تنها آن ماده خطرناک است و سایر مواد مانند تریاک خطر چندانی ندارد.

رویکردهای آغازین به آموزش پیشگیری از مصرف مواد مبتنی بر رویکرد نفی اخلاقی به مصرف مواد یا الکل و مدافع جنبش منع مصرف بود. این رویکردهای اخلاقی کارایی متوسطی داشتند.

حتی غیر قانونی کردن مصرف مواد نمی تواند بازدارنده موثری باشد. مرحله دوم در تاریخچه پیشگیری از مصرف مواد شامل استفاده از رویکرد ترس بود کاربرد ترس منجر به تغییرات مناسبی در رفتار نمی شود. پیام مناسب ، پیامی است که به حقایق عینی درباره ویژگی های مواد و عواقب سوء مصرف آن تاکید کند.

از این رو این برنامه ها هم کارآیی لازم را نداشتند و در واقع بعضی وقت ها این رویکردها حتی باعث اثرات بومرنگ می شدند این امر احتمالا به این دلیل بود که اطلاعات ارائه شده تنها باعث افزایش کنجکاوی نوجوانان درباره این مواد شد و یا احتمالا نوجوانان از هنجارهای این گروه آگاه شده و در نتیجه تغییر عقیده دادند.

پژوهش ها نشان داده اند هنگام تماشای تلویزیون یادگیری رفتاری اتفاق می افتد مطالعات مروری نشان دهنده فراگیری و شیوع موضوع مصرف مواد به شکل های مختلف در رسانه هایی چون تلویزیون، رادیو،‌روزنامه و ... بوده است. الکل در رسانه های غربی به شکل یک امر اجتماعی عادی در برنامه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

دکتر فیروزه جعفری/ روانپزشک