سردبیر روزنامه اطلاعات در یادداشتی با عنوان « جامعه شناسی فساد» آورده است : هم دادستان تهران، عباس جعفری دولت آبادی و هم فرمانده نیروی انتظامی سردار احمدی مقدم، ابراز شکوه و نگرانی کرده اند که آمار سرقت در کشور افزایش یافته است.

«علیرضا خانی» در ادامه می نویسد: در نگاه اول، سرقت یک رفتار نابهنجار است که در طول تاریخ بوده و در همه جای دنیا، یعنی در عرض جغرافیا هم هست. بنابراین، سرقت اتفاق خارق العاده ای نمی نماید.

اما... اما قصه این نیست. سرقت یک رفتار صرف فردی نیست. اگر چنین بود، می شد با نیروی پلیس آن را کنترل کرد و حتی به صفر رساند.

سرقت به عنوان یکی از رفتارهای نابهنجار، درست مانند یکی از علائم بالینی است که از منشاء دیگری برمی خیزد و به طبیب نشان می دهد در جایی از متابولیسم بیمار، اختلال وجود دارد.

سرقت درست مانند «تب» است که از «عفونت» خبر می دهد. تا عفونت بیمار برطرف نشود، همه داروهای تب بُر، برای ساعاتی بیشتر جواب نمی دهد. پزشک باید منشاء عفونت را اولاً بیابد و ثانیاً برطرف کند.

این مثال در مورد همه نابهنجاری های اجتماعی ساری است.

اعتیاد، فساد، اوباشگری، اختلاس، کلاهبرداری، ارتشاء و دروغ، از دیگر نابهنجاری هایی هستند که هر کدام نشان می دهند یک عضو بیمار دچار اختلال جدی است.

بسیاری از مسئولان کشور، رشد جرائمی مانند سرقت را ناشی از رواج اعتیاد می دانند و تحلیل می کنند که اعتیاد، همانطور که آمار طلاق را افزایش می دهد، آمار سرقت را هم بالا می برد.

اتفاقاً همین دیروز وزیر کشور خبر داد که اعتیاد به گونه ای در جامعه سرایت کرده که روزانه 9 نفر فقط در اثر عوارض اعتیاد به کام مرگ می روند.

اما موضوع جالب تر آن که همه نابهنجاری های اجتماعی از هم تأثیر می گیرند و این طور نیست که فقط رشد اعتیاد، به رشد سرقت و طلاق منجر شود.

تردید نکنیم میان همه نابهنجاری ها پیوند های نازک یا ضخیمی وجود دارد. همانطور که در اقتصاد، قیمت سوخت بر نرخ پنیر و شهریه دانشگاه و ویزیت پزشک اثر می گذارد، در اجتماع، رشد دروغ برگسترش فساد و اختلاس تأثیر قطعی می گذارد و سرقت خُرد از اختلاس کلان وامدار است و افزایش طلاق بر نرخ تبهکاری و تبهکاری بر اعتیاد و اعتیاد بر آدم ربایی و آدم ربایی بر تجاوز و قتل و ... الی آخر و دوباره از اول.

هیچکدام از این ها، یگانه دلیل قطعی دیگری نیست که با کنترل آن بتوان بقیه را کنترل کرد. همه اینها درون یک زنجیره اند که حلقه اول آن درون حلقه آخر است و همه حلقه ها علاوه بر حلقه قبل و بعد، با رشته هایی مرئی یا نامرئی به همدیگر نیر متصلند.

بنابراین، جامعه ای را نمی توانید بیابید که در آن همه به هم راست بگویند اما آمار دزدی یا اعتیاد بشدت بالا باشد.

جامعه ای را نمی توانید بیابید که در آن فساد و رشوه رواج وافر داشته باشد اما کسی به کسی دروغ نگوید.

جامعه ای را نمی توانید بیابید که در آن قاچاق مواد مخدر زیاد باشد اما فقر و فحشاء کم.

امکان ندارد در جامعه ای الکل و افیون فراگیر باشد و نرخ طلاق پایین.

هرگز جامعه ای نخواهید یافت که در آن اختلاس و رانت و انحصار و فساد زیاد باشد و در عین حال، بدنه جامعه از زندگی طبیعی برخوردار باشد و فقر و بزهکاری و اعتیاد و دروغ در آن رواج نداشته باشد.

به عبارتی، وقتی جامعه دچار نابهنجاری می شود، معمولاً دامنه کاملی از ناهنجاری ها در آن رشد می کند، از دزدی های خُرد تا تبهکاری های بزرگ و فسادهای کلان.

هر چند ناهنجاری ها شدت و ضعف دارند و طبیعتاً همه ناهنجاری ها به یک میزان رواج نمی یابند.

معمولاً فرمول و قاعده آن است که ناهنجاری ها هرچه خُردتر و کوچک تر باشد در سطح وسیع تری رواج می یابد (مثل سرقت های خُرد و اعتیاد) و هرچه بزرگ تر و مخوف تر باشد، در مقیاس کمتری رشد می کند (مثل تبهکاری های بزرگ، فسادها و اختلاس های کلان) که البته دامنه تاثیراتش بر جامعه وسیع و مخرب است.

در این مجال کوتاه، نمی توان ابعاد قصه را بیشتر و عمیق تر شکافت. آنچه می شود به اجمال گفت آن است که:

اولا: برای مقابله و کنترل و نهایتاً به حداقل رساندن مظاهر فساد در جامعه، طبعاً و عقلاً باید از فسادهای بزرگ و کلان شروع کرد و چون این مفاسد تاکنون در بدنه دولت ها و نهادهای اجرایی بوده است، دولت ـ و دولت ها ـ لامحاله باید از خود شروع کنند.

فرقی نمی کند که از چه جناحی باشند یا فساد موجود حاصل دوران قبلی باشد یا اکنون. حاکمیتی که در درون آن، آلودگی به فساد رسوخ کرده باشد، نمی تواند با آن مقابله کند و این امری بدیهی است که مربوط به امروز این نقطه جغرافیا نیست. در همه عالم همین طور است.

ثانیاً: پس از پالوده شدن دولت از همه زمینه های فساد (رانت و انحصار و اختلاس و ...) برای مقابله با عوارض فساد عمومی جامعه، باید شیوه هایی عمیقاً زیربنایی تر و عاقلانه تر برگزید. راه اندازی کلینیک ترک الکل به تنهایی مشکل را حل نمی کند، همان طور که راه اندازی هزاران کمپ ترک اعتیاد، مشکل را حل نکرد و افزایش گشت های پلیس آمار سرقت را کم نکرد و همان طور که میلیون ها ساعت نصیحت و پند و اندرز و مشاوره و التماس و خواهش، توسط هزاران عالم و واعظ و روان شناس و ریش سفید از هزاران تریبون و صدها روزنامه و نشریه و ده ها کانال رادیو و تلویزیون، آمار طلاق را نکاست که نکاست و حتی نتوانست سرعت زیاد شدنش را اندکی کم کند!

ناهنجاری های اجتماع را با کلینیک و کمپ و پلیس و پند نمی توان درمان کرد. نه اینکه جامعه به اینها احتیاج ندارد، البته که دارد اما با این ابزارها، فقط عوارض ناشی از ناهنجاری ها را می توان، تا حدی، کنترل کرد.

برای درمان، فقط باید دو کار کرد. فقط دو کار: «فرهنگ» و «اقتصاد» و البته شرح و بسط این دو کار خود هزاران مقاله می خواهد که از حوصله شما و بضاعت نگارنده خارج است.