علیرضا سعیدآبادی، کارشناس ارشد روابط بین الملل و کارشناس اقتصادی:

سحرگاهان و افطارهای ماه مبارک رمضان خاطرات ماندگاری را می‌سازند و ایضاً به یاد می‌آورند. از کودکان و نوجوانانی که سال اول و یا سال‌های نخست روزه داری را تجربه می‌کنند تا پدران و مادران کهنسالی که الگوی فرزندان، نوه‌ها و نتیجه‌های خود در انجام امور دینی هستند. احترام کوچک تر‌ها به بزرگ تر‌ها در فرهنگ ایرانی بسیار زیبا و منحصربه فرد است. این احترام پس از مرگ عزیزان نه تنها ادامه دارد بلکه در مقایسه با جنبه‌های مادی توجه و احترام، بر معنویت و عناصر غیرمادی آن افزوده می‌شود. سوگواری و زیارت اهل قبور، نماد‌های این احترام و دو جلوه خاص از فرهنگ ایرانی-اسلامی هستند. ماه رمضان و سفره‌های سحر و افطار یکی از آن مواقعی است که یاد گذشتگان را بیشتر از سایر اوقات در اذهان زنده می‌کند. خاطره عزیزانی که در سال یا سال‌های پیش، روزه دار این ماه بوده‌اند و درکنار ما عبادت می‌کردند و مایه برکت سفره‌های ایرانی بوده‌اند و حال، جسمشان در زیر خاک آرمیده است. همه می‌دانیم دفینه‌های بسیاری در دل خاک قرار داشته و دارند. بخشی از آن‌ها میراث مادی هستند و درکنار سایر عوامل، تمدن را می‌سازند و بخشی دیگر میراث معنوی این ملت هستند و ارزش‌ها و مفاخر فرهنگی و دینی جامعه بشمار می‌روند. سرمایه‌های مادی شامل اشیاء قیمتی، دفینه‌های قدیمی و آثار بدست آمده و پنهان در دل خاک و سرمایه‌های معنوی همانا انسان‌های خفته در خاک این سرزمین هستند. این گنجینه‌های معنوی، هویت دینی و مایه عزت و عبرت ما هستند. بیان زیبای قرآن کریم در سوره واقعه و تقسیم انسان‌ها به السابقون السابقون، اصحاب الیمین و اصحاب الشمال و زندگی اخروی هرکدام از این سه گروه این پیام را دارد که از خیل عظیم مومنین و مومنات در این دیار، بخشی در زمره گروه اول و بخش کثیری در گروه دوم قرار دارند و قطع به یقین، دشمنان این مردم خداجو نیز در گروه سوم قرار می‌گیرند. بار‌ها شنیده‌اید که مردم، صاحبان قبرهایی را دیده‌اند که پس از ده‌ها و صد‌ها سال اجسادشان تازه بوده و در زیر خاک نپوسیده‌اند. گنجینه‌های آسمانی نهفته در دل خاک این سرزمین بسیارند. علی بن موسی الرضا و فاطمه معصومه علیهم السلام شمس الشموس و قمر آسمان ایران و جهان هستند. امامزادگان، اولیای خدا، علمای دین، بزرگان علم و فرهنگ، شهدای عزیز که از زمره گروه اول و السابقون السابقون‌اند و گروه دوم از مومنین و مومنات و به تعبیر قرآن کریم اصحاب الیمین، هردو گروه البته با درجات خاصه خود از گنجینه‌های مقدس این خاک هستند. ارواح آسمانی گروه دوم گرچه تصرف مادی در این دنیا و وضع ساکنان آن به چشم ظاهر ندارند اما جای هیچ شکی نیست که بر ارواح اهل زمین نفوذ دارند و به آن‌ها نزدیک می‌شوند و انرژی می‌دهند و می‌گیرند. من معتقدم شاخص‌هایی وجود دارد که با آن‌ها می‌توان کیفیت این رابطه را درحد فهم زمینی خود درک کرد. بارز‌ترین نمونه که مردم آن را می‌شناسند و به خوبی با آثار آن در زندگی خو گرفته‌اند خواب است. زیبا‌ترین و مهم‌ترین نوع خواب‌ها، رویاهای صادقه است. این رویا‌ها عامل پیوند بسیار محکم اهل زمین و آُسمان هستند و باعث می‌شوند زندگی انسان‌های باایمان و دورافتاده از اصل خویش تا حد زیادی رنگ و بوی آسمانی به خود بگیرد. هرچه بر درجات ایمان مومنین و مومنات افزوده شود این ارتباط بین زمین و آسمان بیشتر و بیشتر خواهد شد. بزرگان فراوانی در بین ما بوده و هستند که از ارتباطات ماورائی بسیار قوی برخوردارند. در زندگی روزمره مردم، این کلید‌ها و شاخص‌ها برای اتصال به آسمان کم نیستند. تلاوت قرآن مجید و درک معانی والای آن از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی بشر با خالق و اهل آسمان است و هدیه ثواب آن به ارواح درگذشتگان از سنت‌های پسندیده و سفارشات دینی است. نماز از بااهمیت‌ترین کلیدهای ارتباطی دیگر است که براساس آن اعمال انسان در درگاه خداوند پذیرفته و یا رد می‌شود. علاوه بر آثار نمازهای یومیه، دربین نمازهای واجب و مستحبی؛ نماز می‌ت، نماز شب اول قبر و نماز والدین چند راه قوی و تاثیرگذار بر وضعیت درگذشتگان بشمار می‌روند. روایت شده که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام هر روز دو رکعت برای پدر و مادر، نماز والدین را بجا می‌آوردند. ادعیه و ذکرهای فراوانی برای وضعیت‌های مختلف و نیازهای دنیوی و اخروی مومنین و مومنات از معصومین علیهم السلام به ما رسیده که خود شاخص ارزنده دیگری برای این ارتباط است و در کتاب‌های معتبر دعا و مناجات در دسترس همه ما قرار دارند. فاتحه و زیارت اهل قبور از دیگر راه‌های ارتباطی با اهل آسمان است. مگر نه این است که ما با هر درجه از ایمان برای شادی روح درگذشتگان بر سر مزارشان می‌رویم، دعا می‌کنیم، قرآن می‌خوانیم و برای خشنودیشان فاتحه می‌فرستیم و آرزوی دیدارشان را در روز واپسین داریم. این شادی گرچه با درک‌های متفاوت نزد مردم همراه است اما کیفیت قابل فهمی برای همه ما دارد و به آن ایمان داریم و از عمق وجود، خیرات می‌کنیم و آداب اسلامی و فرهنگی را درباره اموات بجا می‌آوریم. این از آثار عملی اعتقاد به معاد، جهان پس از مرگ، یوم تبلی السرائر و این آموزه است که «همه از خداییم و بازگشت همه ما به سوی خداست». گرچه گذشت زمان، کم یا زیاد در برخی از مردم از شدت و کیفیت توجه به گذشتگان می‌کاهد اما این شور و عشق ایرانی-اسلامی نسبت به والدین و عزیزان درگذشته، هیچگاه از بین نمی‌رود. شاخص دیگری که در اعتقادات دینی ما عمق و ریشه دارد اهدای خیرات و نذورات برای اموات و عزیزان فقیدمان است. اینکه در سفارشات بزرگان بسیار به اطعام نیازمندان و روزه داران سفارش شده و هرکدام از ما به اندازه وسع خود با عشق و ایمان قلبی این کار را انجام می‌دهیم و ثواب آن را به درگذشتگان خود هدیه می‌کنیم یک رابطه عاطفی بسیار زیبا در بین ما ایرانی‌ها نسبت به عزیزان سفرکرده است. شاخص ارتباطی دیگر که به رابطه پدر-فرزندی و مادر-فرزندی بازمی گردد شاخص اعمال است. ترک محرمات و انجام واجبات دو دسته اصلی از اعمال هستند و ترک مکروهات و انجام مستحبات دو دسته فرعی از اعمال محسوب می‌شوند. ما به این آموزه دینی باور داریم که «فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است» و این برای پدران و مادران فقید یکی از جلوه‌های عمومی باقیات الصالحات است. پرونده اعمال انسان با مرگ بسته می‌شود مگر در مواردی که به آن اعمال ماتاخر می‌گویند. یکی از مهم‌ترین این اعمال که با تاخیر آثار آن را اموات دریافت می‌کنند اعمال فرزندان است. از این رو، در رابطه عاطفی فرزندان و پدران و مادران این یک رابطه همیشگی است که با مرگ بر جنبه‌های معنوی احترام فرزندان به والدین افزوده می‌شود. در مفاتیح الجنان آمده است که چه بسا فرزندانی که در زمان حیات پدر و مادر از دعای خیر والدین برخوردار نبوده و عاق شده‌اند اما پس از مرگ آن‌ها با انجام اعمال خوب، عاقبت به خیر گردیده‌اند و همینطور عکس آن نیز صادق است. از اعمال ماتاخر دیگری که فرزندان به درگذشتگان ثواب آن را هدیه می‌کنند موقوفات است. شاخص دیگری که می‌توان برشمرد زیارت اماکن مقدسه است. نفس حضور در جوار خانه خدا، حرم پیامبر گرامی اسلام صلوات الله علیه و حرم امامان همام و فرزندان مطهرشان علیهم السلام بر کیفیت بخشی به ارتباط با اهل آسمان می‌افزاید و هرچه این زیارت با توجه قلبی بیشتری همراه باشد آثار آن پربرکت‌تر خواهد بود. شاخص دیگر، شرکت در نمازهای جماعت مساجد است. تفاوت بین نماز فردی و جماعت را در کتب دینی و روایات فراوان خوانده‌ایم اما معنویت هنگام بازگشت از نماز جماعت به خانه و یا محل کار و آرامش روحی ناشی از آن و کیفیت درونی خوبی که در انسان پدید می‌آورد برای همه ما کم یا زیاد قابل درک است. همنشینی کودکان، نوجوانان، بزرگسالان و سالمندان در صفوف روحانی نماز، شنیدن موعظه امام جماعت و فضای معنوی حاکم بر مسجد بر درجه ادب و احترام کوچک تر‌ها به بزرگ تر‌ها و فرهنگ دینی مردم می‌افزاید. شاخص دیگر، تامل در سیره عملی معصومین علیهم السلام، اولیای الهی، بزرگان و علمای دین است. برای ما در دوره معاصر به دلیل دسترسی‌ها و راه‌های ارتباطی بسیار زیاد با علما و مراجع دینی فهم ارتباطات معنوی و سیر و سلوک این عزیزان همانند روزگاران گذشته سخت و صعب نیست هرچند که بخش زیادی از ارتباطات ماورائی این بزرگواران جنبه شخصی و خصوصی دارد و عمدتاً پس از ارتحالشان از سوی نزدیکان آنان به تدریج منتشر می‌شود لیکن می‌توان با پیگیری زندگی این بزرگان، درحد بضاعت به یافته‌های گرانقدری دست یافت. بطور نمونه، از مرحوم حضرت آیت الله سیدجمال الدین گلپایگانی با واسطه نقل کرده‌اند که ارتباط ایشان با ارواح و مردگان بیش از زندگان بوده است. این بزرگوار در دوره زندگی خود در نجف، روزانه بین یک تا دو ساعت برای زیارت اهل قبور به قبرستان پر رمز و راز وادی السلام می‌رفتند. شاخص دیگر، قلب سلیم است. آنچه که باعث می‌شود انسان گرفتار در دنیا به اهل آسمان نزدیک شود همین است. بصیرت قرآنی، نمازهای عارفانه، دعاهای خالصانه و اعمال بی‌ریا، زیارت عاشقانه و سایر راه‌های ارتباطی اهل زمین و آسمان به واسطه قلب سلیم است. قرآن می‌فرماید: الا من اتی الله به قلب سلیم. تنها سرمایه انسان در جهان آخرت همانا آورده‌های قلب سلیم است. شاخص آخر، ماه مبارک رمضان و آثار دنیوی و اخروی روزه این ماه و درک شب‌های قدر است. راه‌ها و نحوه اتصال بندگان به دریای رحمت الهی در این ماه در عمق جان همه ما قابل دریافت است. پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می‌فرماید: درهای آسمان در شب اول ماه رمضان گشوده می‌شود و تا آخرین شب این ماه بسته نخواهد شد. همه می‌دانیم خواب مومنین و مومنات عبادت است. هراندازه در بیداری به عزیزان سفرکرده توجه داریم در خواب نیز این توجه می‌تواند راه ارتباطی و اثرگذار خوبی در این ماه و البته درصورت تداوم نسبی این شرایط معنوی و حفظ آمادگی‌های روحی مناسب در سایر ماه‌های سال بین ما و این عزیزان باشد. من طرح این ایده را در این هنگام، از برکات ارواح پدر و مادر سفرکرده خود می‌دانم. این اولین ماه رمضان است که در فراق مرحومه مادرم می‌گذرد. او در صبح روز ولادت مولی الموحدین حضرت علی ابن ابی الطالب علیه السلام به دیار باقی شتافت. امیدوارم در آینده توفیق بیشتری بیابم و این نوشتار را که هدف اصلی آن قاعده مندسازی رابطه اهل زمین با اهل آسمان و عزیزان سفرکرده است بتوانم در قالبی گسترده‌تر و به صورت کامل‌تر به پدران و مادران و فرزندان این سرزمین آسمانی تقدیم کنم. شادی ارواح طیبه اولیای الهی، شهدای اسلام، مومنین و مومنات، پدر و نیز مادر تازه درگذشته این حقیر بخوانید فاتحه مع الصلوات.