در سالروز حمله ی دهشت افکنی به برج های دو قلو در نیویورک در یازدهم سپتامبر 2001میلادی (بیستم شهریور 1380 خورشیدی)، شرق و از جمله منطقه ی حساس خاورمیانه بار دیگر شاهد افول پایه های ثبات و صلح و گسترش بی ثباتی، افراطی گری و جنگ به ویژه از ناحیه ی تروریست های بعثی - تکفیری داعش است.

دولتمردان آمریکایی پس از رخداد یازدهم سپتامبر بارها اعلام کردند که این آمریکا است که قادر است نظام بین الملل موجود را اداره و کنترل نماید. با این سخنان، بسیاری اننظار داشتند که آمریکا برای مبارزه با بنیادگراهای تروریست و بعثی های دهشت افکن، به دنبال حضور موثر در منطقه خاورمیانه باشد و این چنین نیز شد. واشنگتن در نخستین روزهای پس از یازدهم سپتامبر به افغانستان و عراق حمله مستقیم نظامی انجام داد تا نشان دهد که رویکردها و مطلوبیت های نظامی هنوز در سیمای سیاست خارجی و امنیتی آمریکا حرف نخست را می زند.

با حمله نظامی آمریکا به منطقه خاورمیانه ما شاهد دگردیسی و تحول گسترده ای در این منطقه بودیم که یکی از این روندها، گسترش افراطی گری در فضای سیاست منطقه ای بود. این روند و مسیر، به جریانی مدام و تخریب گر برای منطقه خاورمیانه تبدیل شد. آمریکا در دوران جنگ سرد با حمایت از گروه های افراطی و بنیادگرا در افغانستان تلاش کرد تا به مقابله با حضور نظامی اتحاد جماهیر شوروی بپردازد.

اما این گروه ها نه تنها در فضای منطقه ای به دلیل تداوم مداخله گرایی آمریکا و نیز وجود رقابت های منطقه ای از بین نرفتند بلکه به جریانی قدرتمند و هدفمند تبدیل شدند. در این میان وقوع انقلاب های مردمی در خاورمیانه و شمال آفریقا در سال 2010 م (1389) به عنوان عنصری تحول گر در عرصه منطقه ای و بین المللی، باعث شد که در فضای بی ثبات منطقه، گروه های دهشت افکن (تروریستی) به سلاحی نابودگر برای کل منطقه و جهان تبدیل گردند.

حضور گروه های دهشت افکن در سوریه و عراق از آغاز بحران در این 2کشور به ویژه از سال 1390 خورشیدی و حمایت برخی کشورهای عربی منطقه از این گروه ها و سپس گسترش آنها در قالب «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) یکی از نمونه هایی است که نشان داد گسترش افراطی گری و خشونت می تواند برای منطقه مشکل آفرین باشد.

دولت باراک اوباما پس از کشته شدن 2 خبرنگار آمریکایی به وسیله ی داعش، آشکارا این گروه را خطری برای امنیت آمریکا و متحدان منطقه ای خود اعلام کرد. رییس جمهوری آمریکا شامگاه چهارشنبه نوزدهم شهریور و در آستانه یازدهم سپتامبر در نطقی تلویزیونی، راهبردهای واشنگتن را برای رویارویی (مقابله) با داعش با هدف کمک به ثبات و امنیت عراق و کشورهای پیرامون، اعلام کرد.

اوباما از تشکیل یک ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا ضد داعش سخن گفت و تاکید کرد که اقدام ها ضد داعش متفاوت از عملیات نظامیِ پیشین آمریکا در عراق و افغانستان خواهد بود.

رییس جمهوری آمریکا اعلام کرد که اگر مقابله با تهدیدهای تازه ایجاب کند، او در مورد گسترش حمله های هوایی به خاک سوریه برای تعقیب تروریست ها، لحظه ای درنگ نخواهد کرد. اوباما همچنین گفت که دستور داده است 475 خدمه نظامی دیگر به عراق اعزام شوند.

همچنین یکی از عناصر اصلی راهبرد اعلامی از طرف اوباما، تقویت مخالفان در سوریه به عنوان راهی برای مقابله با داعش بیان شد و در عین حال، اوباما در این راهبرد، همکاری با دولت سوریه را رد کرد. (1)

بحران عراق و سوریه به ویژه پس از قدرت گیری داعش را شاید بتوان یکی از پیچیده ترین و مبهم ترین بحران های منطقه ای پس از یازدهم سپتامبر دانست؛ بحرانی که در فضای منطقه ای شاخص رقابت غیر سازنده را به بالاترین سطح خود رساند و ثبات و توازن منطقه ی خاورمیانه را نیز از میان برد.

خاورمیانه که منطقه ای پیچیده با ساختار درهم تنیده و متکثر است، جغرافیای سیاسی(ژئوپلتیک) قدرت نیز در آن روند و شرایط ویژه ای دارد. در چنین جغرافیایی از درهم تنیدگی و تکثر اندیشه ها، رویکردهای معنایی و هویتی، ظهور پدیده ها و گروه های تازه، دور از دسترس نمی تواند باشد و این آمریکا است که همواره تلاش می کند در چنین محیط امنیتی و هویتی پیچیده، معادله قدرت را به نفع خود تمام کند.

قدرت گیری داعش و اوج گیری بحران در خاورمیانه به صورت صف آرایی های نامتقارن نشان داد که در صورت نادیده انگاشتن محیط امنیتی و هویتی خاورمیانه و نبود همکاری سازنده میان کشورهای این منطقه، آمریکا باز با هدف حمله به تروریست های تکفیری مانند القاعده و داعش به این منطقه بازخواهد گشت.

اوباما و دولت های پس از آن در واشنگتن باور دارند که تا زمانی که آمریکا در فضای سیاست منطقه ای عقب گرد داشته باشند، نخواهند توانست ثبات منطقه ای و به تبع آن ثبات و امنیت را پیش روی خود ببیند.

شرق و منطقه خاورمیانه با دشواری ها، مشکلات و معضلات مختلفی از جمله افراطی گری، خشونت، بی ثباتی و جنگ رو به رو است و برخی قدرت های منطقه ای و بزرگ به ویژه آمریکا هنوز به توسعه درون زا از یک سو و ترتیبات امنیتی درون منطقه ای با حضور همه کشورهای خاورمیانه برای کاهش افراطی گری و خشونت توجه نکرده اند.

پی نوشت:

1. http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/09/140910_u04_obama_isis.shtml

از گروه تحقیق و تفسیر خبر ایرنا