این روزها در ایران همه افراد از بالاترین مقامات کشور گرفته تا راننده تاکسی‌ها معتقدند که «الف تا یای» داعش ساخته و پرداخته آمریکایی‌ها است. حتی «منصور حقیقت‌پور» نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این باره می‌گوید که تصمیم آمریکا برای مقابله با داعش سراسر کذب است و واشنگتن می‌خواهد با این اقدام، به حضور خود در منطقه ادامه دهد. آیا این فرضیه صحت دارد؟

موضوع تغییر و تحولات سیاسی رخ داده در عراق از سویی قدرت واشنگتن در تاثیرگذاری بر امنیت منطقه و از سوی دیگر بیانگر قدرت نفوذ ایران در ارکان سیاست در عراق و دیگر کشورهای منطقه است. حالت وحشتی که اکنون به وسیله گروه داعش در کل منطقه خاورمیانه گسترده شده است، جزئی از استراتژی نظامی آمریکا برای ایجاد «ناآرامی و شوک» در میان مخالفان (محور مقاومت از جمله لبنان و ایران) است تا از سویی ضعف دستگاه امنیتی عراق و سوریه را نشان دهد و از سوی دیگر از قدرت نفوذ ایران بکاهد.

دخالت نظامی آمریکا، لزوم همکاری هرچه بیشتر کشورهای منطقه با یکدیگر را آشکار می‌کند و در این میان نقش ایران به عنوان پرچم‌دار اتحاد میان شیعیان و اهل‌سنت در جهان اسلام بیشتر نمود دارد. ایران می‌تواند از دخالت‌های مستقیم در امور عراق جلوگیری کند.

این تحولات و به تبع آن، سخنان «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری آمریکا درباره استراتژی «متوقف کردن و شکست دادن داعش» برخلاف روند گذشته دولت آمریکا در عقب‌نشینی از منطقه خاورمیانه است و نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها همچنان به دنبال دخالت در امور منطقه به هر بهانه‌ای هستند. دخالت‌های آمریکا تنها در خاورمیانه نیست، بلکه آنها که خود را «پلیس جهان» تصور می‌کنند، در کشور سومالی و مناطق شمال آفریقا و حتی برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز پای خود را باز کرده‌اند و به بهانه مبارزه با تروریسم دخالت‌های خود را ادامه می‌دهند.

اخیرا پیدایش داعش تبدیل به بهانه‌ای شده است تا نبض استراتژی بین‌المللی مجددا به دست آمریکا بیفتد. واشنگتن می‌خواهد مجددا نقش خود را به عنوان «پلیس جهانی» با حمایت‌های بین‌المللی بازیابد و در این راه می‌کوشد مواضع ایران، روسیه و چین را به عنوان قدرت‌های جهانی و کشورهایی که می‌توانند تاثیر مثبتی بر تحولات خاورمیانه داشته باشند به خود نزدیک کند. طبعا این موضوع که آمریکا بخواهد جنگی تمام عیار با همکاری متحدان خود در منطقه راه بیاندازد برای ایران و روسیه تحمل‌ناپذیر است. جنگی که قطعا دامنه گسترده‌ای را در برمی‌گیرد و فقط محدود به خاورمیانه نمی‌شود، گرچه خود اوباما این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید که ما فقط با هدف نابودی داعش حمله می‌کنیم.

در طرف مقابل گروه داعش نیز بیکار و دست بسته ننشسته است تا آمریکا و هم‌پیمانانش از آن سوی دنیا آنها را تهدید به حمله کنند. داعشی‌ها سر دو آمریکایی را طی هفته‌های گذشته بریدند تا به مقام‌های آمریکا بفمانند که حملات هوایی جنگنده‌هایشان بی‌پاسخ نمی‌ماند. البته این اتفاقات پیام دیگری نیز داشت و آن این بود که مقام‌های آمریکایی فهمیدند که درگیری در عراق و سوریه همانند سومالی، یمن و حتی پاکستان نیست که فردی همچون «اسامه بن لادن» را بکشند و از معرکه فرار کنند.

دامی به نام «داعش»

آمریکا بازی‌ای را ادامه می‌دهد که خود آن را در سوریه آغاز کرده است. آنها در سوریه داعش را پرورش دادند، تجهیز کردند، با حمایت‌های برخی اعراب بودجه اختصاص دادند و وقتی دیدند که دیگر «مهره‌ای سوخته» است، رهایش کردند. البته آمریکایی‌ها سود خود را از داعش بردند و خرابی‌هایی برجا گذاشتند که بازسازی آن در سوریه سال‌ها زمان می‌برد. در حقیقت داعش ادامه دهنده همان نقشی بود که القاعده آمریکایی-عربستانی در افغانستان و پس از خروج شوروی ایفا کرد. 

چیزی به ذهن خطور نمی‌کند؟ مثلا اینکه شاید داعش مهره‌ای کوچک در صفحه شطرنج بزرگی باشد که غرب و آمریکا در زمین خاورمیانه بازی می‌کنند؟ آنگونه که شواهد امر نشان می‌دهد دقیقا اینچنین است. اما داعش وظیفه ویژه‌ای نیز دارد همانگونه که نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی اهداف خاصی را تعریف می‌کنند. صاحب‌نظران سیاسی جهان بر این باورند که آمریکا و غرب از این مهره‌ها برای اجرای نقشه‌های خاص خود بهره‌کشی می‌کنند، نقشه‌هایی که اغلب بسیار بلندپروازانه است. 

بیایید کمی به این اسامی دقت کنیم: «عبدالله عزام» (اسلام‌گرای فلسطینی که در دهه 80 در افغانستان با ارتش شوروی جنگید)، «ابومصعب زرقاوی» (تروریست اردنی الاصل که در افغانستان تروریست‌ها را آموزش داد و در عراق رهبری «القاعده عراق» را برعهده گرفت)، «ابوبکر بغدادی» (رهبر داعش و کسی که خود را «خلیفه مسلمانان» خواند).

حال این عبارت‌ها را نیز درنظر بگیرید: نخست، ایجاد دولت اسلامی از عراق، سوریه و سپس اردن. هدف نهایی آنها بنا به‌گفته منابع آگاه تسلط بر مکه و کل عربستان سعودی است. 

دوم، استراتژی معکوس گروه القاعده: به جای فعالیت در مناطق مشخص شده، اینک آمریکا را برای حمله، هدف قرار داده‌اند، موضوعی که مدنظر آمریکا برای تسلط بر جهان اسلام بود و اکنون به حلقه‌ی داری برای مقام‌های آمریکایی تبدیل شده است.

روزنامه واشنگتن پست در مقاله روز 9 سپتامبر خود، به‌نقل از «دیوید آگناتیوس» تحلیل‌گر نزدیک به پنتاگون می‌نویسد: سخت‌ترین سوالی که باید به آن جوابی داده شود این است که آیا ایالات متحده آمریکا می‌تواند از دامی که پهن کرده است، رها شود و با جهادگران وابسته به داعش در نقاط مختلف جهان مقابله کند؟ از مجموع سخنانی که جهادگران بیان می‌کنند می‌توان اینگونه فهمید که آنها از اکنون چنین رویارویی را پیش‌بینی کرده‌اند و به همین جهت به مقام‌های آمریکایی پیشنهاد می‌کنم هر نقشه‌ای که دارند، با دوستان غربی و هم‌پیمانان مسلمان خود در میان بگذارند.

هم‌پیمانان راه دور!

تاکنون مشخص شد که آمریکا با موضوعی جدی مواجه شده است. در نشست جده که پنجشنبه گذشته با مشارکت «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا برگزار شد و در آن 10 کشور عربی به رهبری عربستان مشارکت داشتند، کری استراتژی «باراک اوباما» رئیس‌جمهوری این کشور برای مقابله با داعش را تایید کرد و آن را متمرکز بر 4 رکن خواند: نخست، توجیه حملات هوایی به مواضع داعش در عراق و سوریه. دوم، حمایت از نیروهای عراقی، پیشمرگه کرد،گروه‌های اهل‌سنت و مخالفان مسلح معتدل سوریه. سوم، تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با تروریسم. چهارم، کمک‌های بشردوستانه به مردم سوریه و عراق.

واشنگتن در این نشست، علاوه بر عراق و سوریه، موضوع حمایت از باقی کشورهای اسلامی همچون ترکیه، پاکستان، مالزی و اندونزی را نیز مطرح کرد. این کشورها به تازگی حمایت خود از ائتلاف مبارزه علیه داعش که اوباما طرح آن را ارائه کرد، اعلام کردند.

باوجود این، بسیاری از کشورهای عضو ائتلاف منطقه‌ای - بین‌المللی، موضوع کمک نظامی مستقیم و یا عملیات زمینی را رد کرده‌اند. همچنین آمریکا ارسال نیروهای زمینی برای تسلط بر مناطق تحت کنترل داعش را رد کرد و برخی کشورهای دیگر عضو ائتلاف نیز از ارسال نیرو به عراق یا سوریه خودداری کردند. آنها اعلام کردند که در بهترین حالت ممکن می‌توانند در زمینه شناسایی، نیروهای ویژه و پوشش مالی، کمک‌هایی ارائه کنند.

به طور اجمالی اینکه اوباما نیز می‌داند که با چه مشکل بزرگی مواجه شده است و بنابراین قصد دارد تا تاییدیه آغاز حملات هوایی به داعش در عراق (و سپس در سوریه) را از مقام‌های کنگره بگیرد. رئیس‌جمهوری آمریکا احتمالا در فرایند عملیات نظامی‌ای که در سر می‌پروراند امیدی نیز به نیروهای ویژه دفتر اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) دارد تا بتوانند با کمک نیروهای محلی (در عراق و سوریه) حملات زمینی خود را شکل دهد، همانگونه که مشابه آن را در سومالی و یمن پیاده کرد.

از جمله مشکلاتی که اوباما در تحقق استراتژی خود دارد، این است که هیچ تضمینی وجود ندارد تا جنگ علیه داعش در عراق را تبدیل به پیروزی برای شیعیان و ایران نکند، همانگونه که پیشتر نیز حملات داعش در سوریه سودی برای آمریکا نداشت و در مقابل «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه را قوی‌تر و «جبهه‌النصره» را ضعیف‌تر کرد. این معادله بسیار پیچیده و نیازمند محاسبه‌ای بسیار دقیق است.

نقش ایران و روسیه

تحریم‌ها هرگز تاثیرگذار نبود همانگونه که مواضع ایران، روسیه و چین تغییر نکرد. این سه کشور در حقیقت اعضای اصلی ائتلاف منطقه‌ای-بین المللی مقابله با تروریسم هستند و اعلام کرده‌اند که با گروه‌‌های تروریستی مخالفند. آنها همچنین نگرانی خود را نسبت به آنچه که قرار است نیروهای آمریکا در خاورمیانه انجام بدهند، ابراز کرده‌اند. این ابراز نگرانی در حقیقت بدان معنی است که جنگ آمریکا علیه داعش ممکن است تنش‌های بین المللی را افزایش دهد. پیشتر کشورهای چین و روسیه از طرح‌های ضدتروریسم حمایت و آن را مشروط به رعایت «قوانین بین‌المللی» کرده بودند. به عبارت دیگر، این کشورها حمله به سوریه را به طور غیرمستقیم و حتی به بهانه مبارزه با داعش محکوم کرده‌اند زیرا قوانین بین‌المللی اجازه دخالت کشوری خاص در امور داخلی کشوری دیگر را نمی‌دهد.

از مجموع این داده‌ها نکته‌ای به دست می‌آید و آن این است که داعش اکنون بهانه‌ای برای آمریکا شده است تا بتواند پس از گذشت سال‌ها، ناکامی خود در جنگ‌های عراق و افغانستان را به نوعی دیگر جبران کند و همچنان به تسلط خود بر منطقه خاورمیانه ادامه دهد. 

گزارش: مجتبی اسماعیلی/ آنا