اتهام کودتا از سوی رییس جمهور ترکیه به دولت مصر و متقابلا نسبت دادن موضوع پناه دادن تروریست ها از سوی مصر به ترکیه، ناشی از یک اختلاف مقطعی و زودگذر بین دو عضو ائتلاف ضد داعشی آمریکا نیست بلکه ناشی از شکاف گفتمانی عمیقی است که هر گونه تقارب آرا را پس می زند، همانگونه که قطر در ارتباط با عربستان و مصر نمی تواند از گفتمانی اقناعی برای همگرایی آنان در زمینه حمایت از اخوان المسلمین استفاده کند؛ این حال و روز ائتلافی است که حتی بر سر مفهوم تروریسم اشتراک نظر ندارد اما کمر به جنگ با آن بسته است.

تناقضات فاحش در سیاست خارجی کشورهای عضو به اصطلاح ائتلاف ضد داعش به ویژه در ارتباط با خود پدیده تروریسم و نحوه تعامل با آن به قدری جدی است که کار از تنش های پنهان به رد و بدل کردن اتهامات و تنش های رسانه ای منجر شده است.

ماهیت متناقض سیاست خارجی کشورهای زیر پرچم ائتلاف آمریکایی ضد داعش کافی بود تا این ائتلاف به جای کلی منسجم، یکدست و مصمم، تجمعی شکست خورده باشد. حالا اختلافات شدید بین کشورهای عضو این مجمع پریشان، بالا گرفته و به تبادل اتهام منجر شده است.

تبادل اتهام بین السیسی و اردوغان

رسانه های عربی روز گذشته گزارش دادند که رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و یکی از اعضای ائتلاف ضد داعش سخنان تندی را از تریبون سازمان ملل علیه مصر (عضو دیگر ائتلاف ضد داعش) ایراد کرده است.

اردوغان گفته بود که «آنچه در مصر در تاریخ 30 ژوئیه رخ داد، کودتایی نظامی با تمام ارکان آن بود...سازمان ملل از کودتاچیان نظامی حمایت می کند و علیه کسانی که با رای آزاد و دموکراتیک مردم انتخاب شده اند، قد علم می کند...در مصر هزاران نفر قربانی کودتای نظامی شدند.»

این اظهارات اردوغان خشم مقام های مصر را برانگیخت و آنان را ناچار به واکنش متقابل تنش آمیز کرد.

اما دولت مصر در پاسخ به رجب طیب اردوغان رییس جمهور وابسته به حزب اسلامگرای عدالت و توسعه ترکیه در بیانیه ای شدید اللحن با محکوم کردن اظهارات وی اینگونه پاسخ داد: «مصر با ناخرسندی و رنجش شدید سخنرانی رییس جمهور ترکیه را در افتتاحیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل دنبال کرد...شکی نیست که ابداع چنین دروغ ها و افتراهایی از سوی رییس جمهور ترکیه امری غریب نیست زیرا او حرص زیادی برای تحریک آشوب و انتشار فتنه ها در منطقه خاورمیانه از طریق حمایت از گروه و سازمان های تروریستی دارد تا اوهام و آرزوهای گذشته خود را محقق کند.»

اگر به اتهام های رد و بدل شده (کودتا و تروریست پروری) توجه شود می توان دریافت که این دو کشور شریک در ائتلاف آمریکایی ضد تروریسم تا چه حد در درک ماهیت تروریسم و مصادیق آن، اختلاف نظر دارند.

این نکته را باید به خاطر داشت که نظامیان مصر، اخوان المسلمین ساقط شده از قدرت را مصداقی از گروه های تروریستی می دانند، این درحالی است که ترکیه از آنها حمایت می کند و آنها را متصف به «اعتدال» می داند. هر دو کشور هم در ائتلاف ضد داعش قرار دارند و قرار است با این دامنه وسیع تفاوت دیدگاه درباره مصداق های تروریسم، علیه این پدیده بجنگند!

تلاش اوباما برای تفاهم

با این حال آمریکایی ها مایوس نشدند و باراک اوباما رییس جمهور آمریکا –آنگونه که رویترز گزارش داده است- با دو رییس جمهور دچار تنش یعنی رجب طیب اردوغان ترک و ‍ژنرال عبدالفتاح السیسی مصری در تماس تلفنی صحبت کرده است تا هم درباره مسائل مرتبط با ائتلاف و مبارزه با تروریسم رایزنی کرده باشند و هم به نوعی دو طرف را در موضع آشتی و تفاهم بیشتر قرار داده باشد.

عربستان و قطر، دورتر از همیشه

این اختلاف درباره اخوان المسلمین بین ترکیه با عربستان نیز وجود دارد و عربستان بیشترین تنش را در این زمینه با قطر (یکی دیگر از ائتلاف ضد داعش) دارد.

روابط عربستان و قطر در سال های اخیر و در پی تحولات موسوم به «بهار عربی» شدیدا تنش آلود شد. قطر از اخوان المسلمین حمایت می کرد و سعی داشت شبکه اخوانی را در تمام منطقه به قدرت برساند. از سوی دیگر عربستان سعودی، اخوان المسلمین را بزرگترین اپوزیسیون منطقه خاورمیانه می داند و نگران آن است که اخوانی ها به شبه جزیره عربستان هم راه یابند و پادشاهی عربستان را نیز تهدید کنند. این اختلاف دیدگاه بین قطر (پناه و پرورش دهنده اخوان المسلمین) با عربستان ترسان از قدرت گیری اخوانی ها در منطقه، برخلاف روابط ترکیه با مصر و یا قطر با مصر- که منجر به تنش بین آنها شد- ، ریاض را به قاهره نزدیک کرد تا ژنرال های مصری با سرکوب اخوان المسلمین، مواضع خود را به عربستانی ها نزدیکتر کنند و در همین حال از کمک های مالی ریاض بهره برند.

گزارش مرکز پژوهش های آمریکایی «ساوان» می نویسد: هر کس برداشت خود را با توجه به منافعش از این پدیده دارد، کما اینکه عربستان و مصر کاملا برخلاف ترکیه و قطر تلاش می کنند اخوان المسلمین را در قاب تصویر داعش بنگرند و آن را نیز مصداق تروریسم بدانند.

اختلافات بر سر مفهوم و مصداق های تروریسم

در نوشتارهای گذشته، به این نکته اشاره شد که ائتلاف ضد داعش به زعامت آمریکا و با حضور ترکیه و ده کشور عربی از جمله کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، بدون حضور ایران، سوریه و روسیه به عنوان کشورهایی که بیشترین تجربه مواجهه را با تروریست های فعال در سوریه و عراق طی سالیان گذشته داشته اند، بیشتر از آنکه ائتلافی ضد تروریستی باشد به تجمعی پر از تناقض شبیه است که هر کدام از اعضای آن، راه خود را می رود.

اکنون تبادل اتهامات بین ترکیه و مصر و همچنین اختلافات بین قطر با عربستان و مصر بر سر حمایت از اخوان المسلمین، نمودهای بارز از اختلاف بین کشورهایی است که هر کدام قرائتی کاملا متفاوت از نفس مفهوم و مصداق های تروریسم دارند و شاید بتوان گفت این تفاوت 180 درجه ای است.

ائتلاف ضد تروریستی آمریکا را در نظر بگیرید که در آن، دولت ترکیه، دولت مصر را متهم به کودتا می کند، مصر هم متقابلا ترکیه را متهم به پناه دادن تروریست ها و حمایت از آنها می کند، در حالی که قرار است هر دوی اینها علیه تروریست ها بجنگند، قطر همچنان از اخوان حمایت می کند و آن را اسلامگرای معتدل می نامد؛ عربستان و مصر اما اخوان المسلمین را به مثابه جماعتی تروریستی می نگرند، از آن سو، ترکیه و قطر این گروه را قانونی، منتخب مردم و قربانی کودتای نظامیان در مصر می خوانند. با این حال، عربستان و دست های پنهان آن که در پرورش داعش و گروه های تروریستی فعال در سوریه شریکند، حساسیت مصر را بر می انگیزد و مصر با وجود بهبود روابط اخیر با عربستان، ترس از آن دارد که جریان تکفیر مورد حمایت سعودی ها راه آفریقا را در پیش بگیرد و به آن نفوذ کند؛ همانگونه که قاهره سالهاست درگیر دفع خطر فعالیت گروه های تکفیری در صحرای سینا است و این نشان می دهد که حتی مصر و عربستان نیز با وجود همگرایی ملموستر از سایرین، یک وجه اختلاف خطرناک و حساس دارند و آن نوع نگاه به مقوله تروریسم است.

حالا آمریکایی ها قرار است چنین مجموعه آشفته ای را مدیریت و برای جنگ با تشکیلاتی تروریستی به نام داعش، همرای کنند، در حالی که اختلافات ماهوی و جوهری در سیاست خارجی این کشورها به آنان اجازه شراکت واقعی را نخواهد داد. به عبارت دیگر همگرایی این اعضای متشتت در مبارزه با تروریسم مستلزم دگردیسی اساسی در سیاست خارجی این اعضا و نوع نگاهشان به اصل و اساس پدیده تروریسم است.

جام جم آنلاین- جواد ارشادی