جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: در میان آسیب های اجتماعی رشوه دهی و رشوه گیری دارای ویژگی های خاصی است.خاص بودن ان از این نظر است که هر دو طرف می دانند که بابت این کار دچار نوعی انحراف هستند اما منافع خود را در اجرای ان می دانند و چنین تصور می نمایند که برای دیگران زیان و ضرری متصور نمی گردد.

رشوه از نظر معنایی دادن شانس های خارج از ضوابط به دیگران در مقابل گرفتن شانس های متقابل است.بدین صورت که فرد مراجعه کننده با دادن مبلغ یا ماده ای قابل ارزش به فرد از او می خواهد تا خارج از قانون و عرف برایش کاری انجام دهد.

رشوه می تواند با عناوین مختلفی نیز نام گذاری شود، هدیه، مساعدت، احترام، دوست داشتن،میهمانی، دعوت، همکاری،کادو و امثال ان که راه را برای متهم کردن می بندد.واقعیت این است که رشوه یک عمل ضد انسانی برای رسیدن به مقاصد غیر انسانی است.

بر اثر رشوه امنیت خاطر و قانون مداری فراموش می گردد و کسانی که شایسته ی به دست اوردن نیستند با این ترفند به مقاصد خود می رسند.بدیهی است که این رسیدن با حق خوری دیگران امکان پذیر می گردد.

البته باید میان رشوه و پارتی بازی تفاوت قائل شد زیرا در رشوه حتما مبالغ یا ارزشی رد و بدل می گردد اما در پارتی بازی همیشه این چنین نیست.معنای ان تایید پارتی بازی نیست زیرا ان هم دارای زیان های اجتماعی است.

علل: بدون شک رشوه گیری و رشوه دادن کاری نادرست در میان افراد خاص جامعه است.این را افراد دخیل بهتر می دانند اما چرادست به چنین کاری می زنند خود راهی برای یافتن دلایل است.اولین دلیل را باید در نظام اداری حاکم بر کشورها یافت.

وقتی قدرت تصمیم گیری یا گره گشایی در دست افرادی محدود باشد، این باعث می شود تا افراد مراجعه کننده مشکل خود را تنها در بین دو یا سه نفر بینند و لذابا پیشنهاد های غیر قانونی موانع خود را رفع می نمایند.دومین دلیلی که می توان برای این آسیب اجتماعی در نظر گرفت و معمولا در کشورهای جهان سوم حاکم است، عدم توجه و باور قانون نزد افراد است.

وقتی در زندگی خانوادگی و یا جامعه ای خود قانون تنها برای رفع مسئولیت مورد توجه قرار می گیرد، آسیب اجتماعی رشوه نیز رونق می یابد.سخت گیری، آسمان به زمین نمی رسد، لج بازی، سفت کاری و الفاظی این چنین را برای افراد قانونمند به کار بردن را تنها در مجامعی می توان یافت که از قانون گریزان هستند.

سومین دلیل را باید در نظام پرداخت حقوق کارمندان یافت.وقتی درامد با خرج در کشورهای در حال رشد هماهنگی نداشته باشد، فرد سعی می کند تا به هر شکل ممکن جبران نماید.بعضی که نمی خواهند آلوده باشند، به شغل دوم دست می زننند که آن هم آسیبی جدید تولید می نماید اما افرادی خاص از همین رشوه گیری نواقص زندگی را رفع می نمایند و بعد ان رفتار را به صورت عادت درمی اورند.

رفع: برای رفع این آسیب اجتماعی باید به دنبال مطالعه علل رفت.باور قانون و اجرای ان برای هر کس و در هر مقام باعث می شود تا انجام دهنده گان تنبیه شوند و با مانع برخورد نمایند.

نظارت های دقیق و اغلب پنهان ماموران دولتی و سازمان های خاص ضد فساد می تواند در این رابطه نقش مهمی ایفا نماید.یافتن افراد و معرفی ان ها به سایر مراجع و تنبیهات شدید با ان ها و نیز در تنگنا قرار دادن و به جامعه معرفی نمودن یکی دیگر از این روش هاست.رشوه گیر و دهنده نباید احساس ارامش نمایند.

تصویب قوانین مانع تراش و اجرای ان ها در میان بالاترین منصب ها و نیز باور عمومی به دنبال کردن بر اساس قانون خود مانعی بزرگ و رفع کننده ای مناسب محسوب می شود.شاید شدید ترین تنبیهات و بهترین تشویق ها برای رشوه دهندگان و نیز مخالفین با فساد ها نیز موثر واقع گردد.

پیشگیری:آسیب رشوه دارای سابقه ی چندان طولانی نیست و حاصل شکل گیری نظام اداری است.اگر قانون مندی به صورت عملی و با پیش قدمی مسئولین یک حکومت انجام گیرد راه مناسبی برای پیشگیری محسوب می شود.

تشویق قانونمندان و دادن مسئولیت به ان هایی که بیشترین تاکید را بر قانون دارند نیز موثر خواهد بود.اموزش افراد جامعه برای احترام به قانون و بالا بردن سطح درک از سود مندی نظم و انضباط نیز راه درستی محسوب می گردد.

تکیه بر باورهای دینی و استفاده از خدا باوری در حرام شمردن چنین رفتارهایی می تواند کار امد در پیشگیری باشد.باید سطح اگاهی مردم تغییر یافته و رشد نماید.نهادینه کردن رفتارهای منظم و عدالت خواهی در میان مردم و تاکید بر تساوی حقوق و پذیرش ان نزد مردم نیز راهی قابل قبول می باشد .

در این میان استفاده از کارمندان صادق و پاک و رفع نگرانی ان ها بابت امورات زندگی و اسوده خاطر بودن ان ها از مخارج  نیز برای پیشگیری قابل قبول می باشد.

در این میان احساس نظارت قوی و مخفیانه برای کنترل رفتار در میان مردم نیز راهی موقتی برای پیشگیری است که البته در ادامه ، رفتار های مردم  بدون ماموران مخفی نیز اصلاح شده خواهند بود.