معنای زینت در قرآن

باتوجه به این که درمساله "حجاب"بحث "زینت " نیزمطرح است ، لذابهتراست همانندواژه ی حجاب، تمامی آیاتی را که کلمه ی "زینت" نیز در آن بکار رفته را مرور کنیم.

سوره :  الصافات آیه :   6

متن آیه: " إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ " معنا: ما آسمان زمین را به زينت ستارگان بياراستيم.

از آن جاکه آسمانِ موجود، نزدیکترین آسمان ، در برابر چشم ببیندگان زمینی است لذا خداوند چشم انداز آن را برای انسان با ستاره های فراوان دل انگیز تر و تماشایی کرده است. منظور این است که خداوند، آسمان را با این زیباسازی و نیکو پردازشی ها، وسیله ای برای، برانگیختن اندیشه و شناخت، بردن به یکتایی و بی همتایی خداوند و ایمان آوری انسان کرده است.

سوره :  الاعراف   آیه :   31

متن آیه:  يَا بَنِي آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ.
معنا :اى فرزندان آدم، در وقت هر نماز و در هر مسجدى آرايش و زينتتان را (به تناسب آن عمل و محل) برگيريد، و از (همه خوراكى‏هاى حلال خداوند) بخوريد و بياشاميد ولى اسراف نكنيد، كه او اسراف‏كنندگان را دوست ندارد.

از ديدگاه گروهى از مفسّران ، منظور از" خُذُواْ زِينَتَكُمْ"، پوشاندن بدن برای زنان و مردان است. علت صدور این دستور نیز این بوده که مشرکان در صدر اسلام به هنگام طواف كعبه، بدن های خود را برهنه می کردند با این تفاوت که مردان در روز و "زنان"در شب، بصورت عریان به طواف مشغول می شدند. از این جهت خداوند به مسلمانان دستور می دهد که به هنگام طواف و نماز، تمام بدن خويش، بويژه اندامهاى جنسى خود را بپوشانند. برخی دیگر از مفسران منظور از رعایت "زینت" را، تنها مختص به زینت ظاهری نکرده و لذا پرداختن به آرایش باطنی را نیزیکی دیگر از ملزومات عبادات به ویژه، نماز و طواف دانسته اند.

سوره :  الاعراف   آیه :   32                                    

متن آیهقُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ.

معنا:(اى پيامبر)بگو: «زيورهايى را كه خدا براى بندگانش پديد آورده، و [نيز] روزيهاى پاكيزه را چه كسى حرام گردانيده؟» بگو: «اين [نعمتها] در زندگى دنيا براى كسانى است كه ايمان آورده‏ اند و روز قيامت [نيز]خاصّ آنان مى‏ باشد.» اين گونه آيات [خود] را براى گروهى كه مى‏دانند،به روشنى بيان مى‏ كنيم.

"زینه"دراین جانیز به معناي كارها و چيزهايي است كه ازبین برنده ی "عيب و نقص "هاست. لذاانسان رافطرتاً به گونه ای آفریده تابتواند از انواع و اقسام زينتهايي راكه ذاتاً داراست واتفاقاً مورد پسنداجتماع نیزهستند ،برای دورکردن نفرت وشرارت های افرادجامعه استفاده نمایدتابه این وسیله دلهارابه سوی خودمجذوب ومتمایل سازد است.پس  خداوند با الهام غيبي به انسان، از ماوراي فطرتش به او تعليم داده تا به اصلاح مفاسد خود بپردازد ، معايب خود را برطرف کند و خود را زينت دهد زیرا خداوند زينت را حلال و جايز شمرده است .

سوره :  الكهف   آیه :   7

متن آیه: إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَی الْأَرْضِ زِینَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا

معنا:ما هر چه در روی زمين است زينت آن قرار داديم ، تا امتحانشان کنيم که کدامشان به عمل بهترند.
دراین آیه نیزتمام آنچه درزمین است ،ازجانداروبی جان،زینت وزیوری برای ساکنانش به منظوروسیله برای آزمودن آنان وجداسازی شایستگان ازناشایست هاقرارداده است.

سوره :  الكهف   آیه :   28

متن آیه: وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً معنا:و با كسانى كه پروردگارشان را صبح و شام مى‏ خوانند [و] خشنودى او را مى‏خواهند، شكيبايى پيشه كن، و دو ديده‏ ات را از آنان برمگير كه زيور زندگى دنيا را بخواهى، و از آن كس كه قلبش را از ياد خود غافل ساخته ‏ايم و از هوس خود پيروى كرده و [اساس‏] كارش بر زياده‏ روى است، اطاعت مكن.

سوره :  الكهف   آیه :   46

متن آیه: الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا:معنا: مال و فرزندان زينت زندگى دنيايند، و نيكى‏هاى ماندگار، ثوابش نزد پروردگار تو بهتر و اميد بخش‏تر است.

این آیه هم دارايى و فرزند را در اين جهان مايه جمال و آراستگى انسان بیان کرده است که قلب انسان مشتاق ومتمايل به آنهاست و آرزوهايش بر محور آنها دور مي زند، اما چون اينها اموري فريبنده و زود گذر و فناپذيرند لذا براى آخرت سودى نخواهند داشت، مگر اينكه ازاین دو وسيله‏ اى براى جهان ديگر، مورد بهره ‏بردارى قرار گيرند.

سوره :  النور   آیه :   60

متن آیه: "وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللَّاتِي لا يَرْجُونَ نِكاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُناحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِينَةٍ"وَأَن يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ.

معنا: و بازنشتسگان از زنان كه اميد زناشويى ندارند، بر آنان باكى و گناهى نيست كه جامه‏ هاى(چیزی مانندچادرهاى امروزی) خويش فرونهند بى‏ آنكه آرايش و زيورى نمودار سازند، و اينكه خويشتن‏ دارى كنند برايشان بهتر است و خدا شنوا و داناست.

منظوراین آیه ، زنان سالخورده و بازنشسته‏ اى هستند كه اميدى به زناشويى  ازآنان نمی رود ویا بدان شور و شوقى ندارند، لذاچنانچه  روسرى وحتی عبای  خود را بردارند گناهی برآنان مترتب نمی گردد هرچند در ادامه مي فرمايد براي همين زنان هم ،پوشيدگي بهتر از خودنمايي است.

سوره :  القصص   آیه :   79

متن آیه: فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ. معنا:پس بر قوم خود در آرايش خويش بيرون آمد كسانى كه خواستار زندگانى اين جهان بودند گفتند: اى كاش مانند آنچه به قارون داده شده ما را مى‏ بود، كه همانا او داراى بهره‏ اى بزرگ است.

سوره :  طه   آیه :   87

متن آیه: قَالُوا مَا أَخْلَفْنَا مَوْعِدَكَ بِمَلْكِنَا وَلَٰكِنَّا حُمِّلْنَا أَوْزَارًا مِنْ زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْنَاهَا فَكَذَٰلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُّ.

معنا:گفتند: ما به اختيار و توان خود وعده تو را خلاف نكرديم، و ليكن بارهايى از پيرايه و زيور آن قوم- قوم فرعون- بر ما نهادند، پس آنها را [در آتش‏] افكنديم و همچنين سامرى [آنچه با خود داشت در آتش‏] افكند .

سوره :  يونس   آیه :   24

متن آیه:  إِنَّمَا مَثَلُ الْحَیاةِ الدُّنْیا کمَاءٍ أَنزَلْنَاهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الاْءَرْضِ مِمَّا یأْکلُ النَّاسُ وَالاْءَنْعَامُ حَتَّی إِذَا أَخَذَتِ الاْءَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّینَتْ وَظَنَّ أَهْلُهَا أَنَّهُمْ قَادِرُونَ عَلَیهَا أَتَاهَا أَمْرُنَا لَیلاً أَوْ نَهَاراً فَجَعَلْنَاهَا حَصِیداً کأَن لَمْ تَغْنَ بِالاْءَمْسِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ .

معنا:جز اين نيست كه مَثَل- وصف- زندگى اين جهان مانند آبى است كه از آسمان فروفرستاده ‏ايم پس رستنى‏ هاى زمين از آنچه مردم و چارپايان مى‏ خورند به آن درآميخت [و روييد] تا چون زمين آرايش خود [از شكوفه‏ ها و گلها] فراگرفت و آراسته شد و اهل آن پنداشتند كه خود بر آن توانايى [بهره‏ مندى‏] دارند، [ناگاه‏] فرمان ما شبى يا روزى دررسيد پس آن را چنان درويده كرديم كه گويى ديروز هيچ نبوده است. اينچنين آيات را براى گروهى كه مى‏ انديشند به تفصيل بيان مى‏كنيم.

سوره :  يونس   آیه :   88

متن آیه: وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِينَةً وَأَمْوَالاً فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ يُؤْمِنُواْ حَتَّى يَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِيمَ

معنا:و موسى گفت: پروردگارا، تو به فرعون و اشرافش در زندگى دنيا زيور و اموال داده‏اى، پروردگارا، تا [خلق را] از راه تو گمراه كنند، پروردگارا، اموالشان را نابود كن و آنان را دل‏ سخت گردان كه ايمان نياورند تا عذاب دردناك را ببينند.منظور از زر وزيور جامه‏ هاى رنگارنگ ووسايل آرايش و طلا و نقره است، پاره‏ اى نيز بر آنند كه منظور از «زيور» زيبايى چهره و سلامت بدن و قامت بر افراشته و خوب و دل نشين است

سوره :  النحل   آیه :   8

متن آیه: وَ الْخَيْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَميرَ لِتَرْكَبُوها وَ زينَةً وَ يَخْلُقُ ما لا تَعْلَمُونَ .

معنا:و اسبها واسترها و الاغها را آفريد تا بر آنها سوار شويد و برايتان مايه زينت باشد وچيزهايي خلق مي كند كه شما نمي دانيد.

سوره :  الحديد   آیه :   20

متن آیه: اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زينَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَيْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ يَهيجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَکُونُ حُطاماً وَ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَديدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ

معنا:بدانيد که زندگی اين جهانی بازيچه است و بيهودگی و آرايش و فخر فروشی ، وافزون جويی در اموال و اولاد همانند بارانی به وقت است که روييدني هايش کافران را به شگفت افکند سپس پژمرده می شود و بينی که زرد گشته است و خاک شده است و در آخرت نصيب گروهی عذاب سخت است و نصيب گروهی آمرزش خدا و خشنودی او و زندگی دنيا جز متاعی فريبنده نيست.

"زینت" دراین جا يعني اينكه چيز مرغوبي را به چيزديگري بيافزايند، تا مردم به خاطر جمالي كه از اين امر ضميمه حاصل شده مجذوب آن چيز شوند، و (تفاخر)يعني مباهات كردن به حسب و نسب و (تكاثر در اموال واولاد)يعني فخر فروشي از بابت زيادي مال و فرزند.مي فرمايد زندگي دنيا عرضي زايل شدني و سرابي باطل است كه از پنج خصلت خالي نيست ، يا لعب و بازيچه است يا سرگرمي يا زينت و يا تفاخر و تكاثر و همه اينهاموهوم هایی هستندكه نفس آدمي به آنها دل مي بندد و از كمالات و امور مهم غافل مي شود

سوره :  هود   آیه :   15

متن آیه:مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ .معنا:هر كه زندگى اين دنيا و تجمّل آن را بخواهد [مزد] اعمالشان را به تمامى در همين دنيا به آنها مى‏دهيم و چيزى از آن كم داده نمى‏شوند

سوره :  القصص   آیه :   60

متن آیه: وَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَزِينَتُهَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ

معنا:چيزهايی که به شما داده شده است ، برخورداری و آرايش اين زندگی ، دنيوی است حال آنکه آنچه نزد خداست ، بهتر و ماندنی تر است چرا در نمی يابيد.

سوره :  الاحزاب   آیه :   28

متن آیه: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ إِن كُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا فَتَعَالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَأُسَرِّحْكُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا.

هان اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى اين جهان و زر و زينت آن هستيد، بياييد تا مهريه شما را بدهم و به [خوشى و] زيبايى شما را رها كنم [تا پى زندگى دلخواه خويش بروي]

سوره :  طه   آیه :   59

متن آیه: قَالَ مَوْعِدُكُمْ يَوْمُ الزِّينَةِ وَأَنْ يُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى

موسى گفت: وعده‏ گاه (ما و) شما روز زينت باشد (روز عيدى خاص كه ميانشان متعارف بود) و روزى كه مردم پيش از ظهر گرد هم مى‏ آيند (و يا به شرط آنكه پيش از ظهر مردم گرد آورده شوند).مراد از (يوم الزينه )روزي بود كه مصريان همچون روز عيد خود را زينت مي كردند و شهر را آذين مي بستند)

در اینجا می رسیم به آخرین آیه ای که کلمه ی "زینت" در آن آمده است. البته ما آن را تعمداً  بعنوان آخرین آیه آورده ایم زیرا ازهمین آیه است که علما به مساله ی حجاب پرداخته اند. بنابراین ما در تجزیه و تحلیل کلمات کلیدی آن که مربوط به حجاب است، تامل بیشتری می کنیم با این توضیح که ما پیش از این تحلیل ، به وضعیت پوشش در زمان پیامبراکرم (ص) خواهیم پرداخت تا موضوع بهتر نمایان گردد.

(ضمناً سعی مابراین خواهدبود که در بخش های بعدی مباحث مربوط به حجاب درترازو، به حجاب از منظر روایات موجود پیامبر (ص) و ائمه (ع) نیز پرداخته خواهدشد تا فهم و توجیه عقلی بیشتری در زمینه میزان حجاب شرعی  بدست دهد)

سوره :  النور   آیه :   31

متن آیه: وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ ۖ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ ۚ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

معنا:و زنان مؤمن را بگو كه ديدگان خويش را فرو دارند و شرمگاه‏ هاى خود را- از ديد ديگران- نگاه دارند و [جاهاى‏] آرايش و زيور خويش را آشكار نكنند مگر آنچه پيداست- مانند چهره و دست و روى پا-، و مقنعه‏ هاشان را بر گريبان هاشان بيندازند و زيور و آرايش خود را آشكار نكنند مگر براى شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنانشان- زنان همكيش خود- يا آنچه مالك شده ‏اند- كنيزان- يا مردان تابع خانواده- طفيلى و كم خرد كه با آنان زندگى مى‏كنند- كه به زنان رغبت و نيازى ندارند يا كودكانى كه از شرمگاه زنان آگاه نگشته‏ اند.(به سن تميز و بلوغ نرسيده‏ اند) و پاهاى خود را چنان بر زمين نزنند تا آنچه از زيور خويش پنهان مى‏دارند دانسته شود(آواز پيرايه خود يعنى خلخال را به گوش مردم نرسانند)و اى مؤمنان، همگى به خدا باز گرديد تا شايد رستگار شويد.

شان نزول: آمده است چون زنان مسلمان به مسجد مى‏ رفتند و پشت سر پيامبر (صلي الله عليه و آله) نماز مى‏ گذاردند، هنگام شب موقعى كه براى نماز مغرب و عشا مى‏رفتند، بعضى از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آنها مى‏ نشستند و با سخنان ناروا آنها را آزار مى‏ دادند و مزاحم آنان مى ‏شدند.ازاین رو آيه فوق نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را بطور كامل رعايت كنند تا به خوبى شناخته شوند و كسى بهانه مزاحمت پيدا نكند.

 تا اینجا، ما به تمام آیاتی را که در آن کلمه ی"زینت" بکار رفته به همراه معانی آن اشاره کردیم اما با وجود این، برخی درباره ی مفهوم "وَلايُبْدِيْنَ زِيْنَتَهُنَّ إِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا" ( "زینت"هایشان را جز آنچه به طور طبيعى آشكار است براى مردان بيگانه هويدا نسازند ) چنین گفته اندکه مقصود،نه خود زر و زيور، بلکه پوشيده داشتن سر و گردن و سينه و دست يا جايگاه‏ هايى است كه زر و زيورها در آنجا قرار مى‏ گيرد ، برخى دیگر بر آنند كه زينت و زيور، دارای دو بخش است و باتقسیم آن به : زينت هاى آشكار و زينت هاى نهان، پوشاندن زينت هايى راكه به طور طبيعى هويداهستند را (مانند انگشتر و خضاب كف دست هاست ) لازم نمی دانند و حتی، نگاه کردن بدون نيّت های هوس‏ آلود را جایز شمرده اند امّا معتقدند زينتهاى نهانى(مانند گوشواره و دستبند و خلخال) را بايدکاملاً پوشاند نگه دارند.

عزیزاله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا