استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: آسیب های اجتماعی رویدادهای ناخوشایندی برای جامعه محسوب می شوند.نیاز به شناخت دارند و باید ان ها را از سایر اعمال مثبت درون جامعه جدا ساخت.کسی مخالف با شناسایی ان ها نیست.از گوشه و کنار کشور اطلاعاتی صادر می شود و هر کسی از ظن خود به تفسیر و تحلیل ان ها می پردازد.اصل توجه مورد تایید همگان است اما نکته ی مهم در شیوه ی دست یابی به اطلاعات است که همیشه خاطر بسیاری از اهل علم را ازرده کرده است.

شناسایی اسیب ها مهم است اما هرگز به معنای بی گدار به اب زدن نیست.درست است که در تفاسیر ان ها را سد راه پیشرفت می دانند و انصافا هم درست است اما نکته ی مهم در این است که چه کسانی ان ها را معرفی می کنند.اگر از افراد هم بگذریم، سئوال اساسی این است که این شناخت از چه راه یا شیوه هایی به دست امده اند؟ایا مورد اعتماد هستند؟ ایا می توان ان ها را به نوعی قبول داشت و منبع خوبی برای ادامه ی کار دانست؟

شیوه های شناخت اسیب های اجتماعی یکی از ظریف ترین مباحث در این موضوع محسوب می شود.هر راهی را نباید درست و منطقی دانست.شیوه ها دارای ویژگی ها و مشخصات خاصی هستند.ان ها باید دارای استانداردهای علمی باشند و قدرت دفاع از خود را داشته باشند.اسیب شناس نیز باید با تکیه بر منطق و استدلالات صحیح ، بر درست بودن ان ها مهر تایید بزند.

شیوه های شناخت اسیب های اجتماعی متعدد و فراوانند.انتخاب نوع ان ها تابع ماهیت اسیب ها می شود.البته دست اول بودن و یا غیر مستقیم بودن ان ها هم بر گزینش شیوه ها موثر است.میزان توان اسیب شناس هم در این مورد مداخله گر است.قدرت نفوذ فرد، تفکر بالا، تعقل سنجیده، میزان تخصص، تعهد،شجاعت، صبر، اینده نگری، ژرف اندیشی، وسیع نگری و درایت او در گزینش انواع شیوه ها موثر خواهد بود.

بنابراین سه مورد فرد اسیب شناس، ماهیت اسیب و نوع منبع در گزینش شیوه ها تاثیر گذار می باشد.شاید بهتر است این نکته را مورد تایید قرار دهم که شناختی که حاصل می شود نشان دهنده ی نوع کوشش ها هم باشد.شناخت های سرابی، رفع مسئولیت نمودن، با احتیاط،گذرا و  روبنایی تنها نشان دهنده ی  یک وظیفه ی اداری و در نهایت نتایج غیر ملموسی است.

شیوه های شناخت باید انعکاسی از  درایت، شجاعت، فکر، عقل، تدبیر،تخصص، علم، منطق، علت یابی، ریشه بینی، عمق نگری، وسیعت بینی و درست اندیشی باشند.کار اسیب شناسی مهم تر از رفع مسئولیت و تنها بیان ان هاست.راه اصلی برای مشکل گشایی است.باید در جامعه شناختی ایجاد شود که به رفع ان ها بیانجامد.گوشه نشستن و انتقاد کردن بدون شناخت و دست به کار شدن کار اهل علم و مسئولیت نیست.

شیوه های شناخت اسیب ها هیچ گاه محدود به وضعیت امروز هم نمی شوند.اهل علم باید خود شیوه هایی را کشف کنند و از راه های موجود تنها برای راهنمایی و حرکت اولیه استفاده نمایند.حتی پیشنهاد اختراع روش ها را هم نباید از نظر  دور داشت.این انتظار به این دلیل است که در شناخت اسیب های اجتماعی کسانی می بایست وارد شوند که اهلش باشند.

اهل رفع مسائل و حل مشکلات اجتماع با تخصص و درایتی که از ان ها انتظار می رود،شیوه ها،  راه های یافتنی اسیب ها هستند.تنها وسیله اند اما مهم تر از ان رهبری این روش هاست که باید مد نظر قرار گیرد.شیوه ها را باید به کار گرفت.تعدد ان ها را میسر ساخت.از هر کدام در جایگاه خود استفاده نمود و به اصل تفاوت های درون اسیب ها نیز توجه داشت.اگر چنین نشود، امیدواری به رفع اسیب ها تنها به صورت ارزو باقی خواهد ماند.

ما قصد تحمیل روش های خاص را نداریم اما برای معرفی ان ها به موارد زیر اشاره می نماییم.

الف:روش مشاهده، یکی از بهترین روش های برای اسیب شناس محسوب می شود.در این روش تقسیر دیگران از رویداد ها بر شخیص اسیب شناس تاثیر گذار نخواهد بود.او هم نوع اسیب را می بیند و هم علت ها و شدت عمل را مشاهده می نماید.

ب:روش مصاحبه، روشی است که با درایت اسیب شناس در ارتباط است.او با ایجاد اعتماد از اسیب ساز می خواهد تا واقعیات را بیان دارد.بدیهی است که این روش به تخصص لازم ارتباطی نیاز مبرم دارد.بسیاری از گفتار ها ممکن است غیر مستقیم باشند.

ج:روش تعامل،نزدیکی با افراد اسیب ساز و نفوذ در ان ها از راه تعامل و همکاری و نیز جلب اعتماد ان ها برای کشف واقعیت ها نیز دارای سختی های خاصی است اما اسیب شناس می تواند با نزدیکی به فرد دریایی از ناگفته ها را کشف نماید و به دیگران منعکس کند.

د: روش کتابخانه ای، مطالعات اسیب شناسان در رابطه ی با کتب نگارش شده و نیز نتایج پژو هش هایی که دیگران خصوصا دانشجویان و دانشگاهیان انجام داده اند،علاوه بر افزایش شناخت خود باعث باز گشایی روش های تازه ای نیز خواهد شد.

ذ:روش پژوهش، یکی از علمی ترین روش ها در اسیب شناسی، انجام پروژه های تحقیقاتی در این زمینه است.اسیب شناسی که خود دارای تخصص کافی است می تواند با بیان فرضیه های علمی نسبت به ازمودن ان ها اقدام نماید.بدیهی است که نتایج تحقیقات علمی از اعتبار فزاینده ای برخوردار است.

ر:روش گزارش نویسی، روش خبرنگاری که بر اساس انواع روش ها اقدام به انتشار مطالب در قالب گزارش می نماید،حاوی نکات مهمی در شناخت اسیب هاست.گرچه ممکن است بعضی از گزارشات به طور مستقیم به این امر نپردازند و مثلا در باره ی کمبود دارو گزارش می نویسند اما اسیب شناس از همین گزارش به علت های مختلف اگاه می شود.

ز:روش پرسشگری، راه رسیدن به پاسخ ها، بدون شک پرسیدن است.پرسشگری نوعی روش علمی است که متمرکز بر موضوعات خاصی است.اسیب شناس با توجه به هدف خود در سئوال از افراد اسیب ساز و یا مسئول ، به دنبال جواب هایی است که منجر به ریشه یابی اسیب ها می شود.

البته باید تاکید نمایم که در معرفی این روش ها دو سمت شناخت مد نظر هستند، یکی شناختی که اسیب شناس به دنبال ان است و دوم شناختی که قصد دارد در افراد چامعه ایجاد نماید.بنابراین در روش ها می توان هم گرفتن ها را مد نظر داشت و هم دادن ها را مورد تاکید قرار داد.