خمار و جیوبهن:

مساله مورد مناقشه ی دیگر بر سر معنای کلمه ی  "خمار" بر می گردد که مفرد کلمه "خُمُر"است . برخی "بِخُمُرِهِن" را روسری و چادر معناکرده اند در حالی که در این جا قطعاً پوشیدن سر مطرح نیست.

اما دلیل این که برخی برداشت شان از این آیه ی شریفه این است که باید سر را پوشاند و برخی دیگر که معتقدند قرآن نگفته سر باید پوشیده شود این است که در اصل ِ واژه ی " الخُمرَ"، معنا را اشتباه ترجمه کرده اند.

به عبارت بهتر " الخُمرَ" به معنای آن چه که پوشیده شود، می باشد در حالی که " الخِمِر" به معنای پنهان و نهفته است. بنابراین علت تضاد در آراء، برداشت دوگانه از این واژه است در حالی که هدف قرآن "خُمرَ" است نه "خِمِر".

به هر حال بسیاری آن را تعبیر به "روسری" و برخی دیگر، "رداء یا پوشش بالا تنه، و برخی دیگر "لُنگ" یا پوشش پایین تنه دانسته اند.

نکته ی قابل تامل این است که اگر حتی معنای "خمار" را به  "روسری" تعبیر کنیم آیا منظور قرآن ، همین مصداق و کارکرد روسری های امروزی  برای استتار مو و گردن است؟

وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَ‏
و زنان بايد روسريهاى خويش را بر گردن و سينه خويش بيندازند تا سر و گردن و سينه آنان از ديد بيگانه محفوظ باشد.

اکثر مفسران "خمار" را به روسری و سرانداز تعبیرکرده اند و "جیب" را نیز به ناحیه سینه دانسته اند («جيوب» ، اشاره به گردن و سينه‏هاست كه بايد پوشيده شود.).

در حالی که معنای اصلی این واژه"شکاف"است. البته می تواند این شکاف را ناشی از باز بودن طرفین جامه که به نمایاندن بدن منجرمی شود، دانست  اما به نظر می رسد ترجیح معنای کلی آن مبنی بر ناحیه ی سینه بر اساس قرائن موجود بیشتر مد نظربوده است.

به باور برخى ، آيه شريفه بدان دليل دستور فرو انداختن روسري ها را بر گردنها و سينه‏ ها مى‏دهد كه بدين وسيله، گوشواره‏ ها و گردن  را بپوشانند.

سوال این است که آیا "خمار" را می توان به روسری های امروری با کارکرد خاص آن ، تعمیم داد؟ باتوجه به شواهد تاریخی و اقلیمی عربستان معاصر با پیامبراکرم (ص)، خمار بر سر نهادن ناشی از رسوم برخاسته از شرایط اقلیمی خاص آن مکان آن هم به منظور مهار گرمای خورشید و گاه مصون ماندن از گرد و غباربوده است در نتیجه به نظر نمی رسد هدف از "خمار" بر سر نهادن که اتفاقاً مردان را نیز شامل می شد، تناسبی با عفت گرایی و انگیزه های شرعی داشته باشد!!.

از دیگرسو این آیه نشان می دهد که زنان آن عصر، از سرانداز به تناوب استفاده می کرده اند لذا حرفی از "وجوب" این سرانداز به میان نیامده بلکه قران زنان رابه پوشاندن جلوی سینه با استفاده از این خمار سفارش کرده است.

حال آیا می توان  خمار را مساوی با روسری بدانیم  در حالی که در این آیه هیچ اشاره و اسمی از موی سر نشده است؟

به نظرمی رسد استنباط پوشش مو و گردن از این عبارت نمی تواند درست باشد زیرا اساساً بحث پوشش مو، دست کم تا قرن هشتم هجری  هم هیچ جایی در متون فقهی ما نداشته است!

بنابراین نتایج حاصل از این آیه ی شریفه می تواند این باشد که اولاً زنان مومن باید اندام و زیبایی های خود را ازبی مبالاتی ها در پوشش ، مصون نگه دارند بی طوری که حتی خواستار اطمینان از این بابت را، ابرازکرده و فرموده است: لايبدين زينتهنّ الا ماظهرمنها وليضربن بخمرهنّ علي جيوبهنّ.

ثانیاً در این آیه رهنمودی در مورد اندام هایی که معمولاً نمایانند مانندمو، صورت ، دست و پا از ارنج و زانو به پایین صادرنشده است. به همین دلیل در ادامه آمده است :الا ماظهرمنها....

شاید یکی از دلایل این که قران در این آیه به تعیین محدوده ی  ، سترها و پوشش ورود نکرده این باشد که هدف اصلی، مهار فساد و فحشا یا آلودگی جنسی در آن عصر بوده نه چیز دیگری باشد.

عزیزاله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا