از حله تا بيت چريم
نخستين شبيه‌خواني عربي كشور در بيت چريم (شهر حر) شكل گرفت. مراسم شبيه واقعه كربلا و عزاداري امام حسين(ع) در اين منطقه ريشه تاريخي و پيشينه‌اي بيش از 200 سال دارد. بيت چريم در شمال شرق شوش و در حاشيه رودخانه دز قرار دارد. از آنجايي كه اهالي آن عرب هستند، مراسم تعزيه را نيز به زبان عربي اجرا مي‌كنند. «شيخ غافل» از برجسته‌ترين شخصيت‌هايي بود كه اقدام به معرفي و راه‌اندازي آن كرد. او در سفري كه به همراه يكي از روحانيون منطقه بيت چريم به عراق داشت (در 1224 هجري قمري مصادف با 1181 هجري خورشيدي) آيين شبيه‌خواني را در شهر «حله» ديد. شيخ غافل مجذوب اين مراسم شد و با دقت آن را از اول تا پايان نظاره‌گر بود. پس از اتمام شبيه‌خواني تصميم گرفت كه همين مراسم را براي مردم ديار خودش اجرا كند.  به گفته ريش سفيدان اين محل، ابتدا اين مراسم از سوي «شيخ فرحان»، «شيخ غافل» و «شيخ فارس ابن شيخ سالم» از قبيله آل كثير تيره (بيت چريم) بر پا مي‌شد.  «جبار آل كثير» يكي از اهالي شهر حر در اين‌باره مي‌گويد: به اين علت كه زمان سفر شيخ غافل مصادف با ماه محرم‌الحرام بود، مراسم عزاداري شبيه يا تعزيه‌گرداني را در آن شهر ديد. شيخ غافل تمايل خود را به برپايي اين نوع تعزيه در منطقه به شيخ حسين ابراز كرد و از وي خواست نسبت به يادگيري و يادداشت شعرهاي آن اقدام كند. گفته مي‌شود شيخ حسين نيز همه ديالوگ‌ها را مكتوب و تصاوير و نحوه‌ برگزاري شبيه‌خواني را به خاطر ‌سپرد. سال بعد شيخ غافل به همراهي شيخ حسين اقدام به برگزاري اين مراسم در منطقه خود كردند. آوازه اين عزاداري به سرعت پخش و سال به سال برشهرت آن نيز افزوده شد.

  شبيه‌خواني موروثي
در شبيه‌خواني‌هاي قديم بعضي از خانواده‌ها به‌صورت موروثي كار تعزيه‌خواني را دنبال مي‌كردند و‌گاه كل يك گروه تعزيه‌خوان از اعضاي يك خانواده بودند. در شبيه‌خواني شهر حر نيز چنين بود. بعد از «شيخ علي» مديريت مراسم شبيه‌خواني به فرزندش «شيخ حيدر» و پس از آن به «شيخ خلف بن حيدر آل كثير» رسيد. پس از سال‌ها «حميد حرمشاهي» مديريت اين شبيه‌خواني را بر عهده مي‌گيرد.
بعد از شيخ خلف بود كه برگزاري مراسم شبيه‌خواني از حالت موروثي خود خارج شد و به دست ستاد برگزاري شهر حُر رسيد، ميان اعضاي ستاد برگزاري شبيه‌خواني اين شهر اختلاف پيش آمد. گفته مي‌شود براي جلوگيري از درگيري‌هاي احتمالي، اين مراسم 4 سال پياپي تعطيل شد.

   200 ساله‌اي كه ثبت نشد
با اين‌كه قدمت شبيه‌خواني در بيت چريم به بيش از 200 سال مي‌رسد اما شبيه‌خواني این منطقه هنوز ثبت ملي نشده است كه اين اتفاق نبود شناخت كافي از منطقه را از سوي ميراث فرهنگي اين شهر نشان مي‌دهد.  «عارف تفاخ» از شهروندان شهر حر در اين‌باره مي‌گويد: همه مي‌دانند كه شبيه‌خواني شهر حر داراي قدمتي طولاني است اما چرا به جاي تعزيه اين شهر، شبيه‌خواني شهر شوش كه الگو گرفته از مراسم شهر حر است به ثبت رسيد، سؤال و گله‌مندي مردم را به دنبال داشته است؟  وي همچنين پيگيري مسئولان را خواستار مي‌شود و اظهار مي‌كند: پيش از اين، افراد بسياري براي احيا و راه‌اندازي شبيه‌خواني تلاش كرده بودند.
مرحوم شيخ خلف حيدر و پيش از وي، شيخ علي بن غافل با همه نقدهايي كه برخي بر آنها وارد مي‌كنند اما احيا‌كننده فرهنگ حسيني هستند و روح و هويت جديدي به شهر دادند و پيشنهاد مي‌كنيم حداقل نام يكي از خيابان‌هاي شهر حر به اسم شيخ غافل نامگذاري شود.

   آيين عاشورا، نيازمند معرفي
هم اكنون شبيه‌خواني در ميدان قديمي شهر حر و در روستاي سيد محمد تفاخ در زميني به مساحت 2 هكتار برپا مي‌شود. اين مراسم به‌صورت شبيه‌خواني حضرت زينب(س) و امام سجاد(ع) در ظهر تاسوعا از ساعت 2 بعدازظهر تا 6 عصر و شبيه‌خواني شهادت امام‌حسين(ع) و يارانش در صبح عاشورا از ساعت 6 صبح شروع مي‌شود و تا ساعت 3 بعدازظهر ادامه دارد. چند شب جلوتر از روز عاشورا مردم خود را به محل برگزاري مراسم مي‌رساندند تا جايي براي خود در اين مراسم پيدا كنند و تا صبح روز عاشورا منتظر مي‌ماندند. بعد از آن و شب هنگام نيز، اهالي روستاي سيد محمد تفاخ براي شام غريبان باز هم به ميدان مي‌روند و شمع‌هاي مرادشان را در تاريكي مطلق همچون روزنه‌اي رو به اميد روشن مي‌كنند. مراسم عاشورا به دليل مشاركت گسترده‌اي كه اقشار متفاوت مردم، از گروه‌هايي با سرمايه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي متفاوت در آن دارند يكي از بهترين موقعيت‌ها براي مطالعات مردم‌نگارانه است. يكي از بخش‌هاي ميراث فرهنگي بسيار پر ارزش ما اين مراسم و تكرار سالانه آنهاست كه نيازمند معرفي هرچه بيشتر اين توان فرهنگي است.

گزارش از قاسم منصور آل كثير‌