انسان موجودی صلح طلب و اسایش خواه است.این ارامش خواستن او نه از این بابت است که خود خواه باشد بلکه به دلیل نیازی است که به پیشرفت و تعالی دارد لذا نفسی اجتماعی دارد و در تنهایی نمی تواند زندگی کند.جمع بودن را برای ماندن نسل نیازمند است و سعی می کند تا با تشکیل نهادهای مختلف نسبت به رفع نیاز های خود اقدام نماید.او موجودی زیان گریز است و تلاشش برای دست یابی  به بهترین هاست.

با گذشت زمان شکل اجتماعی اش متغییر می شود و از پیچیدگی خاصی برخوردار می گردد.این حالت برای او مشکلاتی را به وجود می اورد که ناشی از تحولات او در گذر زمان است.اختراعات و اکتشافات گرچه برای او برای بهزیستس حاصل شدند اما عملا تخریب هایی رانیز به دنبال داشتند.تکنولوژی برای رفاه به دست امد اما محیط زیست او را الوده نمود.اتوموبیل و هواپیما برای اسان سازی مسافرت اختراع شدند اما برای او زیان های فراوانی ایجاد کردند.

اختراعات برای او مانند تخصصی ویژه عمل کردند و افرادی نخبه و استثنایی عاملین ان بودند.این واقعیت که رفاه طلبی انسان عامل اصلی این پیشرفت ها گردید را کسی فراموش نمی کند اما مسائلی که به دنبال ان ها به وجود امدند نیز تحت تاثیر همین خواسته بودند.ادامه ی تغییرات برای بدست اوردن بهترین ها منجر به زیان های زیست محیطی، الوده شدن هوای تنفسی، اب شدن یخ ها، گرم شدن زمین، کمبود غذا، کمبود اب، انواع تشنجات و جنگ گردیده است.

وجود زیان ها یا آسیب ها به طور ملموس حس گردید و تلاش ها برای کاهش و یا از بین بردن ان ها نیز اغاز شد.تنوع و تعدد ان ها به حدی فراوان شد که کار را به تخصص و ماهر بودن تبدیل کرد.دیگر کسی نمی تواند مدعی پرداختن به آسیب ها در کل باشد بلکه جدا سازی ان ها در دستور کار قرار گرفت.

آسیب های اجتماعی در سه شکل،شناسایی، معرفی و حل نیازمند به تخصص است.امروزه با گسترش مسائل مربوط به اجتماع و زیان های ناشی از ان ،باید به فکر متخصص سازی نیز بود.به طور مثال آسیب های زیست محیطی را کسانی می توانند تشخیص دهند که در رشته ی خود وارد باشند .

شاید برای افراد عادی کثیف کردن محیط یا قطع درختان نمادی از زیان های محیطی باشد اما لایه اوزون و گازهای گلخانه ای را هر کسی تشخیص و یا احساس نمی کند بنابراین افراد وارد در رشته ی زیست محیطی باید وارد عمل شوند.هر کسی آسیب شناس نیست.

با تمام این توضیحات هنوز در این زمینه پیشرفت های ملموسی خصوصا در کشورهای در حال رشد به دست نیامده است.هر کسی خود را آسیب شناس اجتماعی معرفی می کند، برای ان راه حل می یابد و انتظار دارد که مورد حمایت نیز قرار گیرد.تنوع و فراوانی ان ها را هرگز درک نمی کند.شاید یکی از علت های عدم توفیق همین نکته باشد.

آسیب شناس فرهنگی کسی است که فرهنگ را درک می کند و معنای واقعی ان را به کار می برد.استفاده از واژه ی فرهنگ در هر موقعیتی کار افراد غیر حرفه ای است.کسانی که مثلا فرهنگ سازی را یک عبارت درست می دانند در حالی که نمی دانند، فرهنگ در طول زمان درست شده است و عاملش نیز انسان بوده است.باید عبارات تغییر یا اصلاح را برای فرهنگ به کار برد.

آسیب شناس سیاسی دارای فهم و بینش بالایی است.او می داند که منافع ملی چه معنایی دارد.در هر وضعیتی شعار نمی دهد.آسیب ها را برای مسئولین ردیف می کند، ان ها را معرفی می نماید و راه حل های ناشی از این زیان را ارائه می دهد.همه ی ملت نمی توانند سیاست مدار باشند و با فریاد سیاست را هدایت کنند.

آسیب شناس اموزشی نیز چنین حالتی دارد.او شخصی است که معنای یادگیری را ان طور که دیگران معرفی می کنند،درک نکرده است.او ریزه کاری های تدریس و انتقال را می داند.به همین دلیل است که آسیب ها را پایه ای برانداز می کند.او تغییر کتب و یا کاهش میزان مطالب را اصل نمی داند بلکه دست خود را به سمت اساس آسیب ها اشاره می نماید.او معلم و تربیت ان را مورد تاکید قرار می دهد.

شناسایی زیان های اقتصادی را تنها اهلش می داند.وقتی بانک ها وام های بزرگ می دهند و مردم از این بابت خوشحالند، آسیب شناس ان را علتی برای گرانی و زیان های ناشی از ان معرفی می نماید.او بهتر از افراد عادی می داند که نقدینگی برای جامعه مانند سم عمل می کند.او دست خود را روی تولید متمرکز می کند و می داند که مهار تورم با شعار و دادن نقدینگی به بازار حاصل نمی گردد.

آسیب شناس روانی هم هر کسی نیست.روان دارای پیچیدگی هایی است که نیازمند به مطالعه و داشتن تجربه است.بسیاری از قتل ها و مشاجرات ناشی از عدم تعادل روانی است.آسیب شناسی که در این رشته تبحر دارد نوع ان را شناسایی و راه حل ان را خواه دارو درمانی و خواه رفتار درمانی ارائه می دهد.شاید او نتیجه گیرد که افرادی باید تا ابد دور از اجتماع باشند.

تمامی شناسایی های اجتماعی از این نوعند.گاه یک زیان چندین تخصص را در کنار هم خواستار است.بعضی از ان ها ریشه اقتصادی و در عین حال روانی دارند.در چنین حالتی ممکن است مجموعه ای از تخصص ها به کار ایند.آسیب شناسی و حل ان ها بدون شک امری عادی نیست.کاری اداری نیست که سلسله مراتب مسئولیت ها قادر به راه حل ان باشند.فرماندار نمی تواند خود را متخصص آسیب ها بداند.

آسیب ها را باید جدی گرفت اما جدی تر از ان باید  نگرش ها راتغییر داد.فعالیت زیان شناسی را باید به طور گسترده مورد توجه قرار داد.اگر هدف اصلی کاهش و یا از بین بردن ان ها باشد که به طور قطع همین هم هست،  باید ان را به دست اهلش و تخصصش داد.آسیب شناسی اجتماعی بدون نگرش حرفه ای امکان رفع ندارد.آسیب شناسی فعالیتی تخصصی است و تا زمانی که جامعه ان را درک نکرده باشد امکان کاهش و از بین بردن ان ها به وجود نمی اید.

استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا