به گزارش خبرنگار تئاتر ایران آنلاین(اُنا)، سال‌هاست تعزیه‌خوان‌ها می‌دانند تعزیه فقط در ایام محرم و صفر زنده می‌شود، آن هم به همت مردم که اگر نباشند و کمک نکنند، تعزیه هم سرپا نمی‌ماند.

سال‌هاست که آنان می‌دانند با وجود اینکه برای 365 روز سال شبیه‌خوانی داریم، در طول سال خبری از تعزیه نیست که نیست.

سال‌هاست که گروه‌های تعزیه از هم پاشیده‌اند و در ایام محرم و صفر دوباره گرد هم می‌آیند، به دعوت تکیه‌ها، برنامه‌هایی اجرا می‌کنند و همه چیز فراموش می‌شود تا سال بعد.

تعزیه مدعیان زیادی دارد، متولیان دولتی که ادعای حمایت از نمایش‌های دینی را دارند، اما پای عمل که به میان بیاید، کمتر نهادی است که واقعا سر و سامانی به تعزیه بدهد.

کانون تعزیه به گفته داوود فتحعلی‌بیگی، مدیر آن هنوز هیچ جا و مکانی ندارد و جلسات آن در کانون نمایش‌های سنتی برگزار می‌شود.

کمبود بودجه یا نبود جا همه درد نیست، درد بزرگتر این است که هیچ مکان مشخصی برای سر و سامان دادن به آموزش تعزیه یا نظارت بر حفظ اصالت‌های آن وجود ندارد؛ درحالی که هنرمند تعزیه باید به شعر و موسیقی هم تسلط داشته باشد، دستگاه‌های موسیقی را خوب بشناسد و بتواند در این دستگاه‌ها بخواند اما دریغ از توجه به این امور و این چنین است که تعزیه نزد برخی از هنرمندانش هم همان اندازه غریب و تنهاست. همین غریبی است که باعث شده گاه ملودی‌های لس‌آنجلسی سر از تعزیه درآورد یا به بهانه نوآوری، تغییراتی عجیب در نسخه‌ها پدیدار شود.

اما با وجود همه مشکلات، هنوز هنرمندانی هستند که این گونه‌ی نمایشی را ارج می‌نهند؛ هنرمندانی از نسل جوان هم دل در گرو تعزیه دارند و شاید بتوان به انرژی و انگیزه آنها امیدوار بود که نفسی تازه در کالبد کم جان تعزیه بدمند.

در ادامه نظرات برخی از هنرمندان تعزیه را که پیش از این با ایسنا گفتگو داشته‌اند، مرور می‌کنیم:

*** انتقاد از برخورد با تعزیه مثل شی‌ء موزه‌ای

محسن هاشمی، فارغ‌التحصیل موسیقی و هنرمندی است از کودکی در گروه‌های تعزیه فعالیت داشته است، اما حالا با گروه ثابتی کار نمی‌کند و توضیح می‌دهد: «گروه ثابتی نداریم. به فراخور برنامه‌ها، با دوستانی از نقاط مختلف کشور کار می‌کنیم.»

این هنرمند تعزیه درباره نبود گروه ثابت و آسیب‌های آن می‌گوید: «بودن در گروه ثابت، به کیفیت کار کمک می‌کند همچنان که در قدیم چنین بوده است. ولی به مرور زمان گروه‌های تعزیه نیز دستخوش تغییر و تحول شده‌اند و در حال حاضر بانیان تکایا خودشان برای اجرای برنامه از هنرمندان تعزیه دعوت می‌کنند. قبلا کار را به یک نفر می‌سپردند و او سرپرست گروه می‌شد اما الان گروه‌داری در تعزیه ور افتاده است با این حال چون دوستان حرفه‌ای هستند، هر یک به کار خود تسلط دارند و برای اجرای برنامه مشکلی پیش نمی‌آید.»

هاشمی می‌گوید: «تعزیه تنها نمایش ایرانی است که متن مکتوب دارد. دخل و تصرف در نسخ تعزیه خیانت به آن متن است. حق نداریم به سلیقه خود متن‌ها را تغییر دهیم.»

او درباره موسیقی تعزیه هم می‌گوید:«موسیقی دستگاهی و تعزیه ایرانی آنقدر غنی است که هیچ نیازی نیست سراغ موسیقی‌های دیگر برویم و برهیچ یکی از اهل فن پوشیده نیست که استفاده از موسیقی‌های غیر متعارف در تعزیه اشتباه است و هیچ یک از اساتید، این روش را به بهانه نوآوری نمی‌پسندند. همچنانکه نوآوری باید برمبنای اصالت باشد تا مورد پذیرش اهل فن، اساتید و شنوندگان حرفه‌ای تعزیه قرار بگیرد. نوآوری بی‌اصالت مانند بلایی است که بر سر معماری شهری‌مان آمده است، اگر این نوآوری بر پایه اصالت نباشد، محکوم به شکست خواهد شد.»

هنرمندان و تماشاگران حرفه‌ای تئاتر خوب می‌دانند در کنار شبیه‌خوانی‌های غم‌انگیز، شبیه‌خوانی یا تعزیه‌های مضحک هم داریم که می‌تواند در ایام شادی استفاده شود.

هاشمی هم در این زمینه می‌گوید: «ما برای 365 روز سال شبیه‌خوانی داریم. می‌توانیم برای ایام شادی و حتی جشن‌های ملی‌مان هم برنامه‌های ویژه اجرا کنیم اما کمتر از این ظرفیت استفاده شده است. گویی تعزیه مانند صاحبش امام حسین (ع)، مظلوم واقع شده. مانند شی‌ باستانی که محرم و صفر از صندوقچه بیرونش می‌آوریم، گرد و غبارش را پاک می‌کنیم و بعد از این دو ماه، دوباره به همان صندوقچه برش می‌گردانیم. درحالیکه تعزیه باید در زندگی مردم جاری و ساری باشد. در تهران با این جمعیت چند میلیونی، تکیه ثابتی برای اجرای تعزیه نداریم. قرار نیست تعزیه در سالن تئاتر یا کنار تئاترشهر اجرا بشود چون مخاطبانش در این مکان‌ها نیستند.»

کمک‌های مردمی همان موضوعی است که هاشمی هم به آن اشاره می کند. او که مانند دیگر همکارانش خواستار حمایت‌های بیشتر دولت از تعزیه است، به ایسنا می‌گوید:«ظرفیت مداحی اصلا قابل مقایسه با تعزیه نیست. تعزیه به انواع هنرها همچون ادبیات، شعر، موسیقی، تئاتر و ... آمیخته است. اگر متعلق به یک کشور اروپایی بود، الان جهانی‌اش کرده بودند اما این هنر در کشور ما خیلی مظلوم است اگر همت مردم و بخش خصوصی نباشد، همین اندک تعزیه هم که داریم از بین می‌رود. مردمی که شاید از خرج زن و بچه‌شان می گذرند اما به گروه‌های تعزیه کمک می‌کنند تا سرپا بمانند.»

او از سال‌های دور می‌گوید، همان سال‌هایی که در طول سال تعزیه اجرا می‌شد و عده‌ای از مردم از این راه، زندگی‌شان را سپری می‌کردند و اضافه می‌کند:

«در اصل آنها بودند که تعزیه را کوچه به کوچه می‌بردند. الان هم در برخی شهرستان‌ها چنین است. اگر دولت حمایت کند آنها هم سر و سامان می‌گیرند.»

*** درخواست حمایت از دولت

عباس عظیمی پسر حاج حسین که بانی تکیه شوفرهاست، نیز به مشکلات دیگری اشاره می‌کند: «تکیه‌ ما به صورت شخصی اداره می‌شود و یک سری بانی شخصی کمک‌های مالی می‌کنند، اما کمک این بانیان هم نیمی از مخارج تکیه را تامین می‌کند، بقیه مخارج را به صورت خانوادگی تامین می‌کنیم.»

او خواستار حمایت دولت است و ادامه می‌دهد: «دولت خودش باید تعزیه را حمایت کند چون حرکت ما ترویج دین است. تعزیه را به مردم می‌شناسانیم اما متاسفانه از هیچ جا حمایت نمی‌شویم. حتی موانعی هم می‌گذارند. تنها جایی که کمکی جزیی می‌کند، شهرداری است.»

عباس عظیمی یادآور می‌شود: «فعالیت‌ها زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی است. این سازمان است که به ما مجوز کار می‌دهد اما خودش هیچ حمایتی انجام نمی‌دهد. هیچ سوبسیدی نمی‌دهد. به هر حال مشکلات زیاد است. حرف هم که بزنیم، می‌گویند برای امام حسین کار می‌کنید، ثوابش برای خودتان. در حالیکه اگر پشتوانه نداشته باشیم، ناچاریم این جا را تعطیل کنیم.»

***

هرچند این روزها در محوطه باز تئاتر شهر یا برخی از فرهنگسراها مجالس تعریه برپاست، اما این برنامه‌ها هم با وجود تلاش برگزارکنندگان، مناسبتی است و کاش وزارت ارشاد، شهرداری یا سازمان میراث فرهنگی برنامه منظمی برای حفظ و آموزش تعزیه داشتند تا این گونه‌ی نمایشی که سابقه‌ای دیرینه در کشور ما دارد، این چنین بی سر و سامان نماند.