حضرت آيت ا... خامنه اي درباره  چرايي نحوه  مبارزه  حضرت امام سجاد عليه السلام مي گويند: «اختناق در آن دوران و نامناسب بودن وضع، اجازه نمي داد که امام سجاد بخواهند با آن مردم بي پرده و صريح و روشن حرف بزنند؛ نه فقط دستگاه ها نمي گذاشتند، مردم هم نمي خواستند.

 اصلاً آن جامعه يک جامعه نالايق و تباه شده و ضايع شده اي بود که بايد بازسازي مي شد.» (65.4.28) آيت ا... صفايي بوشهري، مترجم کتاب صحيفه سجاديه در يادداشت خود به اين موضوع پرداخته است.

اصل اساسي بعثت انبيا و امامت امامان عليهم السلام، همانا هدايت مردم به عبوديت الهي در تمامي عرصه هاي معرفتي، رفتاري و اخلاقي و پيشرفت جوامع انساني در حوزه هاي عمراني و فرهنگي بر مدار عدالت، زايش بصيرت در مقابل تهاجم سخت و نرم جبهه هاي دين ستيزي و البته صبر و مجاهدت در برابر هجمه هاي آنان است؛ «لَقَد أرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيّناتِ».

در بسياري از مقاطع تاريخي با شرايط زماني و مکاني متفاوت، تنها راه مديريت جوامع انساني به سوي مقام عبوديت و رشد و کمال فردي و اجتماعي، تشکيل حکومت و داشتن ساختار مناسب سازمان يافته است. اين مهم با پيشرفته تر و پيچيده تر شدن تعاملات مردمي و نوع عملکرد سازمان يافته سران جبهه دين ستيزي، اهميتي دوچندان مي يابد.

ائمه معصومين(ع) و اقتضائات زماني و مکاني

روند مبارزات ائمه  معصومين عليهم السلام پس از رحلت پيامبر اسلام صلّي ا... عليه و آله، همواره تابع شرايط و زمينه هاي موجود بوده است.

در زمان پيامبر اسلام صلّي ا... عليه و آله حکومت هاي بسياري در اطراف جغرافياي اسلام و همچنين تشکيلات قبيلگي، قومي و فرهنگي در مکه و مدينه وجود داشت که بدون ساختاري نظام مند و هدفمند، نه مبارزه براي تحقق اسلام در جامعه ممکن بود و نه کنترل اجتماعي و رشد شاخصه هاي فرهنگي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي مقدور مي نمود. به همين خاطر پيامبر گرامي اسلام(ص) حکومت اسلامي را در مدينه برقرار کردند.

پس از رحلت پيامبر، اميرالمؤمنين امام علي عليه السلام در آغاز آن فرآيند گزينش خليفه پس از پيامبر، ابتدا موضع گيري کردند و پس از اثبات مخالفتشان، موضع سکوت و صبر و انتظار و حمايت از اساس نظام اسلامي پيشه کردند.

البته امام علي عليه السلام پس از بازگشت خلافت به ايشان، به شدت با خط نفاق و انحراف و فتنه مبارزه کرد، ولي با وقوع جريانات مختلف ولايت ستيزي به ويژه در دوران حکومت اميرالمؤمنين امام علي عليه السلام و به بن بست کشاندن آن توسط گروه هاي قاسطين، ناکثين، مارقين و ساکتين، آسيب هاي جدي بر نظام علوي وارد آمد.

امام مجتبي عليه السلام نيز در آغاز، همين راه را ادامه دادند، ولي با جوسازي هاي سياسي و فريب خوردن خودي ها از دشمنان و موضع گيري ساکتين و ايجاد ناامني هاي امنيتي توسط سران فتنه  اموي، حضرت براي حفظ اساس اسلام و مکتب اهل بيت عليهم السلام به يک طراحي سياسي نجات بخش متوسل شدند و با واگذاري مشروط آن موافقت کردند. در ادامه، امام حسين عليه السلام با حاکميت يزيد وارد مبارزه  سختي شدند. وقوع جريان کربلا و نهضت عاشورا و شهادت حضرت اباعبدا... الحسين عليه السلام و يارانشان و به اسارت بردن خاندان رسول خدا صلّي ا...  عليه و آله، جبهه  ولايت مدار را در يک محدوده  بسيار خفقان آور سياسي قرار داد.

بنابراين همواره موضع گيري هاي ائمه عليهم السلام بستگي به شرايط محيط، شيوه  دشمني دشمنان و توان مجاهدت دوستان دارد و شيوه  صبر و انتظار، بازسازي و تربيت نيروهاي مورد نياز و حمايت از نهضت هاي شيعيان و گسترش سازمان يافته  فرهنگ ولايي در قالب هاي مناسب شرايط زمان، شيوه  معصومان پس از امام سجاد عليه السلام شد.

چرا امام سجاد(ع) زبان دعا را برگزيدند؟

پس از واقعه  کربلا، جريان ولايت ستيز فرهنگي، سياسي و نظامي شکل گرفت که همگي در کنارگذاري خط ولايت اهداف مشترکي داشتند.

جريان امويان سفياني، امويان مرواني و آل زبير چنان سرزمين هاي اسلامي را دچار انحطاط و انحراف کرده بودند که ايمان و تقوا و معنويت، عدالت و ولايت به کلي از جامعه رخت بربسته بود و تمامي حرکت هاي اسلام خواهي، ولايتمداري، عدالت گستري و استکبار ستيزي سرکوب مي شد. نمونه  آن، واقعه  حُرّه و آن جنايات بي شمار است. به همين دليل امام سجاد عليه السلام در قالب دعا به مخاطبان شان بصيرت مي دادند و با اتخاذ سياست صبر و انتظار به بازسازي جبهه  ولايت مدار مي پرداختند.

امام سجاد عليه السلام در غربت غريبانه شان، بايد احياي اسلام راستين را طراحي مي کردند. ايشان به خاطر فضاي عذاب آور حاکم بايد در قالب هايي بدون تحريک سردمداران جبهه  ولايت ستيزي، مفاد اسلام ناب محمدي صلّي ا... عليه و آله را در ابعاد مختلف بيان مي کردند. کتب معتبر تاريخي نگاشته اند که آن حضرت در مدينه و کوفه بيش از بيست نفر صحابي نداشتند لذا غير از عرضه  دين و مقابله با دشمنان و بازسازي جبهه  ولايتمدار به عنوان يک سياست راهبردي، راهي نمانده بود.

به همين جهت «صحيفه  سجاديّه» هم -که در پنجاه  وسه دعاي آن، مطالب بسيار عميق معرفتي، رفتاري، اخلاقي، خانوادگي، سياسي و نظامي موجود است- دو نسخه بيشتر نبود و سال ها در دست خاندان رسول ا... صلّي ا... عليه و آله پنهان بود. در پرتو واسازي جامعه ولايت مدار توسط امام سجاد عليه السلام، نهضت علمي امام باقر و امام صادق عليهما السّلام شکل گرفت و قيام هاي متعدد «زيد بن علي» و «يحيي بن زيد» در سرزمين هاي اسلامي به وقوع پيوست که سقوط نظام پليد اموي از آثار آن بود.