در واقعه ی عاشورا شناسایی خانواده ها برای پی بردن به انواع ویژگی ها خصوصا پیشینه ی افراد برای تحلیل های تربیتی مهم و حیاتی به حساب می آید.گرچه این امر چندان ساده و آسان نیست و با توجه به ابعاد مختلف رفتارها و کثرت اشخاص دخیل در آن، عملا راه را با موانع بسیاری روبرو می سازد اما می توان این شناساسی را بر افراد اصلی متمرکز نمود.

در این میان پی بردن به روش های تربیتی مانند استفاده ی از تشویق، تنبیه، استقلال عمل، مهربانی، محبت، احترام، منطق،زور گویی، دیکتاتوری، باورهای درست یا غلط، فحاشی، دشمن تراشی، باج خواهی،زر دوستی، خودخواهی و امثال آن معیارهایی برای شناسایی نوع خانواده خواهد بود.اینکه نوع خانواده ی افراد از میان متعادلین، زورگویان یا متکبرین، بی تفاوت ها و امثال آن ها باشد، گویای تربیت درست یا غلط افراد می باشد.

خانواده در شکل دهی شخصیت اولیه ی افرادی مانند یزید بن معاویه که فرد اصلی در مقابله ی با امام بود، نقشی اساس داشته و بدین سان باید کوشید تا ابعاد دیگری از این خانواده مانند نوع ازدواج آن ها ، بررسی ویژگی های پدر، مادر ،تعداد فرزندان، نوع آگاهی های والدین، خصوصیات والدین، برادران و خواهران و حوادثی که در دوران کودکی برای وی روی داده است، را نمایان ساخت.

شناخت خانواده ی امام از پدر و مادر و معرفی آن به دیگران نشان دهنده ی راهی درست در تحلیل هاست.مادری که از پیامبر است و پدری که اولین مسلمان و یاری دهنده ی او در تاممی مراحل زندگی است.شخصیت هایی که در دنیای زمان خود به خوبی و پاکی مشهور بوده اند و با گذشت زمان نیز دچار تزلزل در این ویژگی ها نگردیدند.

شناخت خانواده های افراد ی مانند شمر بن ذوالجوشن باید مهم باشد.بسیاری از تحلیل های عاشورا متاسفانه در این موضوع وارد نمی شوند.به نظر می رسد که این یک نقص است که گذشته ی تربیتی افراد را نادیده می گیرد.شمر در خانواده ای بزرگ شده که دارای پدر و مادر است.باید آن را دقیقا مورد بررسی قرار داد.ورود او به شیعه و یاری امام در جنگ صفین و سپس مجروح شدن در این جنگ و در ادامه پیوستن به خوارج و در مقابل علی(ع) ایستادن و در واقعه ی عاشورا یکی از مشهورترین افراد مخالف شدن، به این آسانی قابل پذیرش نیست که کسی تصور کند که تربیت او و نوع بزرگ شدنش در این رفتارها بی تاثیر بوده باشد.

عمر بن سعد که فرزند سعد بن ابی وقاص و در جهان اسلام دارای مشهوریت فراوانی است و رفتارهای او در جنگ ها و کشورگشایی اسلام معروف می باشد، باید مورد مطالعه ی دقیق قرار گیرد.چگونگی تربیت وی به وسیله ی والدین و نیز رفتار وی در مقابل همسر و فرزندان و استفاده از اهرم تربیت برای بزرگ کردن فرزندانش که تاریخ نشان دهنده ی عدم توفیق او در تربیت درست است، باید با دقت مورد نظر قرار گیرد.

خانواده شناسی در تمامی رویداد عاشورا باید با دقت مورد نظر قرار گیرد تا بدینسان بتوان به واقعیات تربیتی دست یافت.این مهم تا بدانجا ادامه یابد که گره گشای سئوالات فراوانی باشد که در ذهن تربیت دانان ایجاد شده است.

در باره ی خانواده ی امام همین بس که آن ها تربیت یافته ی پیامبر از سوی مادر و مولای متقیان علی (ع) از سوی پدر می باشند.دست یافتن به حقایق این خانواده چندان سخت نیست و کافی است که در یک مورد در نهج البلاغه به وصیت وی به فرزندش امام حسن(ع) مراجعه گردد تا حقایق تربیتی مشخص شود.آنجایی که به فرزندش می فرمایند ای پسرم انسان ها با شما در چند چیز مشترکند و ایشان به انسان بودن و از همجنس بودن علاوه بر اعتقاد اشاره دارند و برای وی انسانیت حرف اول را می زند.عدالت خواهی مولا در تربیت هم کافی است تا خانواده ی امام حسین( ع)کاملا شناخته گردند.

در خانواده شناسی عاشورا رمز و راز نهفته ای در پاکی و درستی امام حسین(ع) وجود ندارد و تمامی مشاهدات و کلام و رفتار نشان از تربیتی درست و انسانی دارد که به وسیله پدری مانند علی(ع) و مادری مانند زهرا(س) ایجاد شده اند.

رمز  رفتارهای غلط و غیر انسانی در واقعه از سوی دشمنانی بود که وابسته ی به حکومت بودند و امام حسین(ع) هرگز آن را به رسمیت نشناخت.باید این خانواده ها مورد مطالعه ی دقیق قرار گیرند و رابطه ی میان نوع فرزند پروری و رفتارهای دد منشانه یافت گردد.

ابعاد مختلف خانواده شناسی گرچه بسیار سخت و طاقت فرساست اما برای پی بردن به ریشه های رفتاری افراد مهم و حیاتی می باشند.تیر انداختن در مراسم نماز حتی برای کافرین هم نوعی شرم آوری است چه رسد به کسانی که خود را مسلمان می دانستند و دیگران را خارجی قلمداد می نمودند.

شناخت خانواده ی حر باید مهم تر از سایرین باشد زیرا فردی که خود را در لشکر یزید می بیند و از خدمت در آن حقوق دریافت می نماید و سپس با شکوفایی استعداد انسانی به وسیله ی امام حسین(ع) بیدار می گردد و راه شهادت را که برای بسیاری سخت و طاقت فرساست برمی گزیند،باید مورد نقد و بررسی ریشه ای قرار گیرد.مادر و پدر حر که بودند و چگونه فرزند خود را تربیت داده اند.

سبک خانواده شناسی برای پی بردن به رازهای ماندگار واقعه ی عاشورا،روشی ابتکاری است که بیشتر از اینکه در ذهن تاریخ دانان باشد در تفکر تربیت دانان نهفته است.خانواده ای که مسئولیت مستقیم رشد و شکوفایی فرزند را بر عهده دارد تا چه میزان برای این کار برنامه ریزی داشته و زحمت کشیده اند و یا با رها سازی فرزندان و سپردن به اتفاق و رویداد های زمانه به چه میزان باعث تربیت بد و حیوانی آن ها گردیده اند، امری است که نباید مورد غفلت افراد قرار گیرد.

استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا