قلعه شوش که به قلعه اکروپل یا قلعه فرانسوی ‌ها نیز شهرت دارد به دست هیئت باستان شناسی فرانسوی در سال ۱۸۹۷ میلادی روی بلندترین نقطه شهر شوش بنا شده است. این قلعه شباهت بسیار زیادی به زندان باستیل فرانسه دارد که با استفاده از آجرهای به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل به دست معماران دزفولی بنا شده است.

این قلعه بسیار زیبا یکی از منحصر به فردترین آثار تاریخی و دیدنی ایران و استان خوزستان است که روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل ساخته شده است. پلان قلعه ذوزنقه شکل است که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده و دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده و ردیف اتاق‌ هایی به سمت حیاط، برگرد آن قرار گرفته‌اند. تقسیم بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضاهای پیرامون این حیاط شکل می‌گیرد. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آنها در حال حاضر مسدود است.

نخستین حرکت‌ های باستان ‌شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال 1851 به وسیله کنت لفتوس انگلیسی آغاز شد. این حرکت چندی بعد توسط ژان و مارسل دیولافوای فرانسوی ادامه پیدا کرد. به واسطه گسترش کاووش و کشف آثار ارزشمند و همچنین ناامنی، هیئت فرانسوی تصمیم به ساخت مکانی در این محوطه تاریخی گرفت و بالاخره در سال 1897 توسط ژان ژاک دومورگان قلعه شوش را بنا کرد. مصالح این قلعه نیز از آثار و ابنیه‌ای که در حفاری‌ ها کشف شده بود، تهیه شد.

قلعه شوش همانند قلاع قرون وسطی اروپا از دو حیاط تشکیل شده که حیاط دوم مرتفع‌تر از حیاط اول است. در زیر حیاط دوم، دو تالار (زیرزمین) تعبیه شده است.

این قلعه کلا دو اشکوبه و بافت اصلی دیوارها از خشت با روکشی از آجر است كه آجرها مربوط به ادوار مختلف تاریخی هستند. فرانسوی‌ها کاملا وقیحانه از آجرهای بناهای تاریخی مکشوفه، در ساخت این قلعه استفاده کردند. عناصر تشکیل دهنده معماری شامل طاق‌ های رومی، درگاه ‌های قوسی و تزئینات آجری است که تماما از معماری ایرانی مایه گرفته و کل بنا توسط دو معمار دزفولی ایجاد شده ‌اند. از سال 1371 از این محل به عنوان پایگاه باستان‌ شناسی و انبار نگهداری اشیای تاریخی استفاده می‌شود.

از دیگر قسمت ‌های قلعه شوش می‌توان به اتاقک شیشه‌ای موسوم به کلاه فرنگی و برج استوانه‌ای که در ضلع غربی قرار دارد و به عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت و همچنین برجی دیگر که در وسط حیاط اول قرار دارد، اشاره کرد. از دیگر تزئینات این قلعه نیز، نعل درگاه‌های قوسی و ایجاد نماهای تزئینی با آجر و همچنین نقاشی ‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه‌ دار چشمگیرتر هستند.

به دلیل وجود انواع آجر به ویژه آجرهای کتیبه‌ دار با ابعاد مختلف و منقوش مینایی، می‌توان این قلعه را موزه آجر نامید. قلعه تاریخی شوش در سال 1380 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 3983 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

باز هم بیل مکانیکی و تخریب آثار تاریخی

قاسم منصور آل کثیر از فعالان میراث فرهنگی استان خوزستان گفت: چند هفته گذشته یک دستگاه بیل مکانیکی برای ایجاد یک زیرزمین درحالی به گودبرداری و حفاری در خیابان چهارراه خوزستان و نبش خیابان پاسداران شهر شوش پرداخت که این عملیات گودبرداری بخشی از آثار تاریخی این شهر باستانی را دچار آسیب کرد.

وي افزود: این درحالی است که همزمان با این حادثه هیات‌ های پژوهشی بسیاری در شوش مستقر بودند و به تحقیق و آموزش کارشناسان و پژوهشگران می‌پرداختند.

این دوستدار میراث فرهنگی یادآور شد: متاسفانه پیش از این نیز بر اثر زمین لرزه هایي که در ایلام پیش آمد بخشی از قلعه شوش آسیب دید. قلعه شوش در سال 96-1894توسط دمورگان برای اسکان هیات های فرانسوی که برای کاوش به شهر باستانی شوش می آمدند، تاسیس شد.

علی درویش، رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش در این باره گفت: چند وقتی است که منطقه مورموری در ایلام و حسینیه خوزستان دایما دچار زمین لرزه های پی در پی می شود که دامنه این لرزه ها به منطقه شوش و حتی شهرهای اطراف مانند اندیمشک و دزفول نیز می رسد.

وي افزود: متاسفانه این زمین لرزه ها باعث ترک برداشتن بنای منحصر به فرد آجری قلعه فرانسوی های شوش در بخش های پشت بام تراس غربی و برخي ديگر از قسمت هاي اين بنا شده است.

زلزله ایلام بلای جان قلعه فرانسوی ها

رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش توضیح داد: ترک های به وجود آمده بر اثر زمین لرزه در قسمت پشت بام اینک توسط پایگاه میراث فرهنگی شوش با خاک و سپس کاهگل و در بخش های داخلی نیز توسط کارگران این پایگاه با ملات گچ و سفید کاری بر روی آنها، پوشانده شده تا از دید مخفی بماند.

درويش تاکید کرد: آجر نگاشته هایی که در این بنا نیز به کار رفته به شدت در اثر فرسایش باد و باران مضطرب شده اند.

وي گفت: هم اکنون این بنا به عنوان اداره و خوابگاه پرسنل شاغل پایگاه پژوهشی استفاده می شود. حال چند پرسش بسیار مهم که در ذهن هر دلسوز میراث فرهنگی مطرح می شود این است که آیا در مرمت این بنای مهم کارشناسان مرمت گر اجماع نظر دارند؟ آیا پر کردن ترک های یک بنای با این اندازه و حجم توسط خاک توجیه علمی دارد؟

رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش همچنین افزود: چرا به جای مرمت و تعمیر اصولی این بنا باید بروی ترک های به وجود آمده را با گچ کاری پوشاند و به فکر حفظ جان افراد و بنای تاریخی نبود.

درویش یادآور شد: شوش و ثبت جهانی آن در فهرست آثار جهانی حتی به قیمت تخریب آثار این کهن سرزمین به هر قیمتی و وارد آوردن لطمات جبران ناپذیر بر آن می تواند نقطه سیاهی برای آثار تاریخی کشورمان باشد.

وی عنوان كرد: در خصوص عرصه و حریم شوش متاسفانه نیز پیش از این خبرهای تلخی به گوش رسید و مسولان وجود شواهد مسلم تاریخی در شوش را نادیده گرفته و کوچکترین اهمیتی به آن نمي دهند و اینک بنایي با این تاریخ و اهمیت در مرز فرو ریختن و تبدیل شدن به تلی از خاک و آجر است.

------------------------------------------------------

قاسم منصور آل کثیر