*عارف اسماعيل زاده گيوي

بدون ترديد تولید علم، اساس دانایی و دانایی، اساس توانایی است. در شرايط فعلي، توليد علم و دانش، زيربناي توسعه یافتگی است.

تولید علم موتورمحرك براي جامعه روبه رشدبوده وطبيعي است كه اين افزایش دانایی منجربه ايجادفن آوری ، تولید اشتغال و ثروت و در نهایت، سبب رفاه، توانایی و امنیت اجتماعی می شود.

ازطرفي توليدعلم نيزدرسايه پژوهش بدست مي آيد.درتعريف پژوهش مي توان گفت پژوهش فرايند رسيدن به راه حل‌هاي قابل اطمينان از طريق گردآوري، تحليل و تفسيرداده‌ها به گونه‌اي برنامه‌ريزي شده و نظام‌منداست.

يكي از اساسي‌ترين نيازهادركشور براي رسيدن به پيشرفت و توسعة همه جانبه پژوهش بوده وموجب حل تضادهاي جامعه وآموزش بهتراست.با اين رويكرد نوع و سطح فعاليت‌هاي پژوهشي يکي از شاخص‌هاي اصلي توسعه و پيشرفت محسوب مي‌شود.شكي نيست موفقيت درهمه حوزه هاي مربوط به توسعه از جمله صنايع، کشاورزي و خدمات به نحوي به افزايش فعاليت‌هاي پژوهشي بستگي دارد.

پژوهش يکي از محورهاي مهمي است که ضامن پيشرفت و توسعة پايدار در هر کشور به شمار مي‌آيد. ركودپژوهش باعث ركود دانش خواهد شد و اين امر لزوم توجه خاص به امر پژوهش را مي رساند. بديهي است كه توسعة كشورهاي پيشرفته حاصل سرمايه‌گذاري در بخش پژوهش و تحقيقات علمي است و ميزان گسترده پژوهش‌هاي علمي دراين كشورها مويد اين واقعيت است.

امروزه معیارهايی چون پژوهش های کاربردی، تعداد کتاب های چاپ شده، ثبت اختراعات، مراکز رشد فن آوری، کنفرانس ها، مجلات علمی ـ پژوهشی و... در تعیین میزان تولیدات علمی مؤثرند وواقعیت این است که ازنظرمیزان وکیفیت پژوهش جایگاه مناسبی نداريم.

سوالي كه مطرح است اينكه برای بهبود وضعیت نامناسب پژوهش در کشور چه باید کرد؟ راهکارهای مناسب برای خروج از وضعیت رکود پژوهش در کشور چیست؟ صاحب نظران، مشارکت بخش های مختلف ازجمله صنعت و کشاورزی در فعالیت های پژوهشی، توجه به پژوهش های گروهی و برطرف ساختن موانع اداری را در بخش های پژوهشی، از راه کارهای مؤثر در تحول این بخش می دانند.

به اعتقاد کارشناسان، باید ارتباط میان حوزه هاي پژوهشي واجرايي وصنعتي تقویت شود تا در انجام طرح های تحقیقاتی، علمی و پژوهشی، از توانایی ها و امکانات یکدیگر سود جویند.برخي نيز بر این باورند که برای خروج فعالیت های پژوهشی کشور از وضعیت موجود، امر تحقیقات باید به بخش های خصوصی واگذار شود تا هزینه های مورد نیاز برای کارهای تحقیقاتی تأمین گردد.

به نظر مي رسد دولتی شدن پژوهش ، ضربه اي به فعالیت های علمی و تحقیقی باشد.  حتي  پژوهش و  تحقيقات علمي مي تواند سرمايه  و منبع مالي براي جامعه باشد.در حال حاضر، در بسیاری از کشورهای دنیا و در بسیاری از دانشگاه های کشورهای صنعتی، از راه انجام کارهای تحقیقاتی، درآمدهای فراوانی به دست می آید.فراهم نمودن اعتماد و مشارکت میان اقتصاد و دانشگاه، امری مهم در مسیر رونق امور پژوهشی و تحقیقی است؛ چرا که بزرگ ترین عامل ضعف پژوهش در کشور، وصل نبودن آن به بازار است.

قبول كنيم كه با دست یابی به مدیریت علمی که بر نظامی منطقی و اصولی استوار است، مشکلات را می توان کاهش داد.برای مدیریت علمی در یک مرکز پژوهشی، نیازمند فرد یا افرادی هستیم که افزون بر داشتن بینش قوی از وضعیت، درک درستی از پژوهش و تحقیقات درحال اجرا داشته باشند.

به نظر مي رسد به دلیل عدم سرمایه گذاری و اختصاص بودجه کافی برای مراکز تحقیقاتی، کارهای پژوهشی منحصر به پژوهش های کم عمق شده است. تأمین نشدن زندگی و معاش پژوهشگران آنها را به کارهایی فرعی و کم فایده کشانده و باعث ضایع شدن نیروها و امکانات شده و بر فعالیت های پژوهشی روحیه سطحی نگری و عوام گرایی حاکم است. گران بودن منابع پژوهش مانند کتاب و نرم افزار و ناچیز بودن منفعت مادی عائد از یک پژوهش از آفت های دیگر پژوهش است.

یکی دیگر از این عوامل، در نظر نگرفتن امکانات لازم برای پژوهش گران و نخبگان جامعه است. بنابراین، طبیعی است که این افراد به جایی نقل مکان خواهند کرد تا امکانات و ملزومات لازم برای پژوهش در اختیارشان قرار گیرد. مسئله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها از همین جا سرچشمه می گیرد.ترديد نكنيم كه با بي توجهي به پژوهش شالوده توسعه زیربنایی اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی دچار تزلزل خواهد شد.

در استان اردبيل نيز وضعيت مناسبي در اين حوزه حاكم نيست.طبق قانون یک الی سه درصد از اعتبارات هر دستگاه به حوزه پژوهش اختصاص دارد.اين درحالي است كه درطول ساليان اخير تقريبا همه اعتبارات بخش پژوهش استان بدون هزينه برگشت داده شده است. نكته قابل تامل اينكه بیشترین برگشتی اعتبار به خزانه در سال گذشته از محل پژوهشی و تحقیقاتی بوده است. 

چنين به نظر مي رسد كه نوع نگرش مسئولين دستگاههاي اجرايي به موضوع پژوهش واهميت اين حوزه از موارد عقب ماندگي استان دراين بخش است.

شك نكنيم كه توجه ویژه وعمیق به بخش پژوهش توسعه را به استان ارمغان خواهد آورد.

*مدرس دانشگاه و سرپرست ايران آنلاين در استان اردبيل