استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: رودخانه از مکانی سرچشمه می گیرد.ابتدایش معین است و ادامه ی ان تابعی از همان نقطه ی اغازین است.اگر این رودخانه مزاحمتی ایجاد می کند.اگر نمی تواند به کشاورزان کمک کند و اگر نیاز است تا در ان تغییرات ایجاد نمود همان اغازینش مهم ترین تاثیر را خواهد داشت.این یعنی ریشه یابی برای اصلاح اما تنها یک راهنمایی است.

در مراحل مختلف آسیب شناسی تمامی فعالیت ها تابع اهدافی است که در این کوشش نهفته است.برای چه منظوری به دنبال شناسایی و معرفی آسیب ها هستیم؟ مقصود و منظور اهل علم ار معرفی ان ها  چیست؟شکی نیست که آسیب ها به عنوان معایبی بزرگ و موانعی دردسر ساز مطرحند.وجود ان ها برای رشد جامعه بحث برانگیز است.سد راه بسیاری از حرکت های فردی و جمعی است.بنابراین ریشه یابی،  کار آسیب شناسی را مختومه نمی نماید بلکه ان را مرحله ای برای مرحله ی بعد می داند.

دزدی در جامعه و یافتن ریشه یا ریشه های ان راه را برای حذف ان ها اماده می کند.در این مرحله که شاید ظریف ترین هم باشد، باید تصمیمات عملی اتخاذ گردند.باید توجه داشت که بررسی ریشه ها کاری تخصصی است و بر این اساس باید ریشه ها را قبل از تبدیل به عمل مورد کنگاش خاص قرار داد.

گاه بعضی از ریشه ها و علت ها دارای چندین مبنای موضوعی هستند در چنین حالاتی باید مجموعه ای از افراد متخصص وارد عمل شوند و با همفکری تصمیمات درست اتخاذ نمایند.بدون شک ظرافت کار در این بخش تنها به دلیل زیر بنایی بودن کار نیست بلکه به این دلیل است که این مرحله بر توفیق و عدم ان تاثیر گذار مستقیم است.

تلاش ها و کوشش هایی که افراد در موقعیت های مختلف شناسایی، معرفی و ریشه یابی انجام داده اند در این مرحله به بار می نشیند و انتظارات اصلاح را براورده می سازد.تقسیم ریشه ها بر اساس موضوعات مقدماتی ترین کار دراین مرحله است.

اصلاح امور زمانی دارای توفیق است که تامل بر ریشه ها حساب شده باشد.در این مرحله ریشه ها به مواردی مانند علل اقتصادی، انفرادی، سیاسی، فرهنگی، اموزشی، روانی، روحی، مذهبی، شغلی،محیطی،خانوادگی، جمعی و امثال ان منقسم می گردند.هر یک از متخصصین با بررسی ان ها راه های رفع را پیشنهاد نموده و خواستار عملی شدن ان ها می گردد.

بدون شک اصلاح امور آسیب ها در این مرحله بسته به قدرت توانایی و اجرایی کشور دارد.توجه به امور خاص ممکن است مانع از تاکید بر سایر موارد گردد.مثلا در کشوری که مسائل سیاسی در اولویت آسیب شناسی است، توجه به بیکاری در اولویت مقدم قرار نمی گیرد.

به همین دلیل است که بسیاری از کشورها خصوصا جهان سوم در راه استقلال خود با موانع ساختگی زیادی از سوی استعمار گران روبرو هستند.بسیاری از این کشورها ثروت های هنگفتی دارند اما فقر و بی کاری در ان ها بیداد می کند.آسیب شناسی فقر در چنین جوامعی گاه با نامهربانی روبرو می گردد.

تغییر و تحولات ناشی از علل یابی گاه طولانی می گردد.همین زمان بر بودن ان است که باعث افزایش آسیب های جدید می گردد.در چنین حالتی جامعه دچار التهاب می شود و نوعی ناامیدی بر ان مسلط می گردد.باید این مرحله را به سه بخش کوتاه، میان و بلند مدت تقسیم نمود.در کوتاه مدت هدف ایجاد امید و همکاری است و در میان مدت نیز نظریه ی تکمیلی غالب است و در بلند مدت شکل گیری جدیدی از توسعه مد نظر می باشد.

تغییرات ناشی از بررسی های آسیب شناسی باید لمس پذیر و به دنبال ان پذیرفتنی باشندومردم باید ان ها را به عینه ببینند و در خود احساس ارامش ناشی از رفع ناملایمات را نمایند.مردم حق دارند تا وضعیتی متغییر از انچه قبل از این داشته اند را خواستار باشند.ریشه یابی باید منجر به اصلاح سازی شود.دزدی جای خود را به همکاری، ایثار، همدلی و دلسوزی دهد.مردم احساس امنیت نمایند.ان ها با خیالی اسوده اموال خود را در خیابان ها رها سازند و مطمئن گردند که کسی تعرضی نمی کند.

مردم از بابت خشونت با دلی مطمئن وارد جمعیت شوند.با صلح و صفا با یکدیگر رابطه بر قرار کنند.قانون و اسایش ناشی از ان حاکم باشد.مردم لمس کنند که واقعا راحتند و ارامش خاطر دارند.ان ها نباید با عدم امنیت شغلی روبرو گردند.باید خود را در فضایی ارام و ازاد احساس نمایند.

این مرحله باید منجر به فضا سازی درستی گردد.از آسیب و آسیب ساز خبری نبوده ، بهانه ها برای درست کردن مزاحمت در دست کسی نباشد و مردم دارای امنیت از زندگی خود لذت لازم را بچشند.ان ها نباید با گرانی های افسار گسیخته روبرو گردند.وقتی چنین شود، مسائل روانی ناشی از ان به تشدید ان نیز کمک می کند.

باید اصلاح سازی را جدی گرفت و به ان بها داد.راه ارامش جامعه از همین طریق ممکن است.باید ان را با دقت و ظرافت و در تمامی طول زندگی دنبال نمود.عمل به اصلاح سازی راه را برای ارامش، اسایش، رفاه،صلح طلبی و در نهایت پیشرفت همه جانبه جامعه  باز می کند.