نگاه به نامحرم و "غضّ"

آیا می توان از "غضّ" که به معنای چشم پوشی ، خودداری و صرفنظر کردن از انجام عملی  است و طبق صزیح این آیه  در مورد "فروج" یا همان "عوره" آمده و در اصل به معنای چشم پوشی از آلودگی های جنسی و زنا" است ، همچنان که مربیان اخلاق گفته اند، از آن به نگاه نکردن به چهره ی جنس مخالف را استنباط کرد؟

به نظر نمی رسد چنین برداشت و تفسیری از این بخش از آیه شریفه صحیح باشد. زیرا در این ایه اصلاً بحث "نگاه کردن یا نگاه نکردن" مطرح نشده است. زیرا اگر خود راجای مردم هم عصر پیامبر بگذاریم ، به محض نزول این آیه تنها چیزی که به ذهن افراد می توانسته خطور کند متبادر مهمان مصداق و خواست قرآنی اش بوده نه چیز دیگری.

بنابراین "غض بصر" و "حفظ فرج"، چشم پوشی از زنا و نیالودن خود به آن بوده نه تسری آن به انواع نگاه به جنس مخالف و نامحرمان.

حجاب و محارم

درادامه آیه شریفه سوره نوربه بخش"وَلايُبْدِيْنَ زِيْنَتَهُنَ‏"می رسیم که خداوندضمن سفارش به زنان درموردعدم نمایاندن زینت وزیورهایشان برای دیگران ،گروه هایی رااستثناء قرارداده است.براساس متن آیه ی الهی این افرادشامل:
1- إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَ‏( براى شوهرانشان)
2-أَوْ ءابَائِهِنَ‏(پدرانشان)

3-أَوْ ءابَاءِ بُعُوْلَتِهِنَ‏(پدرشوهرانشان)
4-أَوْ أَبْنَائِهِنَ‏(پسران شان)

5-أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَ‏(پسران همسرانشان)
6-أَوْ إِخْوانِهِنَ‏ (برادرانشان)

7-أَوْ بَنِى إِخْوانِهِنَ‏(پسران برادرانشان)
8-أَوْبَنِى أَخَواتِهِنَ‏(پسران خواهرانشان)

9-أَوْ نِسَائِهِنَ‏ (زنان باایمان)

10-أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَ‏(کنیزانشان)

11-أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ (وابستگان بي نظر)(مردان تابع خانواده كه به زنان رغبت و نيازى ندارند)

12-أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء(كودكان بي خبر ) (كودكانى كه از شرمگاه زنان آگاه نگشته‏اند یعنی به سن تميز و بلوغ نرسيده‏اند).

به نیکی می توان یافت که تمام این گروه ها یی راکه قرآن نام برده ،کسانی هستندکه هیچ کدامشان نمی توانندبازنان پیوندی زناشویی برقرارکنندبنابراین هدف اصلی ازنام بردن چنین افرادی ممانعت ازفسادهای اخلاقی بوده است.

در ادامه آيه شريفه مى‏فرمايد:

وَلايَضْرِبْنَ بَأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِيْنَ مِن زِينَتِهِنَ‏: نبايد چنان قدم زنند كه زينت هایشان برملا گردد ...

برخی البته صدای زیورهارانیزجز "برملا"شدن ها قرارداده اند چنین نوشته اندکه : نبايد زنان با ايمان به هنگام راه ‏رفتن پاهاى خود را بر زمين بزنند تا زيور و زينت پنهانى آنان، ديده شده و يا صدايش شنيده شود. زیرااين دستور بدان دليل است كه در آن روزگاران زنان پاهاى خود را به زمين مى‏كوبيدند تا صداى خلخال خود را به گوشها برسانند.

درحالی که دراین آیه  هیچ بحثی درباره صدای زیورآلات نشده است!جای سوال داردچگونه می توان آن را همان گونه که برخی ابرازداشته اندبه صدای زیورآلات تعمیم داد؟

حجاب و نگاهی به آیه 59/سوره احزاب

 "يا ايّها النبي قُلْ لِازواجِكَ وَ بناتِكَ وَ نِساءِ المؤمنينَ يُدنينَ عليهنَّ مِنْ جَلابيبهنَّ ذلكَ أدني أنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ و كان اللّه‏ُ غفورا رحيما"(آیه 59/احزاب).اي پيامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مسلمان ها بگو جلباب هايشان را بر خود فرو افكنند (و خود را با آن بپوشانندآن كار براي اينكه شناخته شوند و آزار نبينند بهتر است، و خداوند بخشنده مهربان است.

شان نزول: درمورد شان نزول این آیه شریفه چنین گفته اندکه : درشباهنگام وقتی زنان مؤمن (براي قضاي حاجت )و يا امور ديگربه خرابه ها و اطراف مي رفتند، مزاحمان و فاجران  به سمت شان مي رفتند. آنان اقدام خود را چنين توجيه مي كردند كه اينان را با آلودگان و كنيزان اشتباه گرفتند. به همين خاطر قرآن از زنان مؤمن خواست كه با اضافه كردن جامه اي دگر، خودراازتشابه به کنیزان آلوده مشخص کنند تا اشتباهاً موردآزار واقع نشوند.

اگربخواهیم براساس این شان نزول به قضاوت بنشینیم  می توان گفت ،ملاک پوشش اندام برای زنان مومن :

1-      رعایت نوعی پوشش به منظورممانعت ازتعرض جوانان لاابالی یاکمین زناکاران  بوده  است.

2-      رعایت آن وقتی موضوعیت داشته که تاریکی  شب بوده زیرا براساس  شان نزولی که بیان شد،امکان تشخیص زنان مومن وغیرمومن!(کنیزان)درآن تاریکی قابل امکان نبوده است.

حال ممکن است برخی باوری این گونه  مطرح کنندکه ماباید علاوه بر توجه به شان نزول ،خودآیه  رامدنظربگیریم .به این معنا که (فلایوذین)،"ایذاء"موردتاکیدوتوجه قرآن،امروحکمی عمومی است وتابع زمان خاصی نیست.

پاسخ چنین باورمندان،این است که بهتراست توجه رابه آیات پیش ازاین آیه ی شریفه  متمرکزکنیم که  اطلاق صحیحی راازآن بتوان برداشت کرد.آن جاکه می فرماید:

وَ الَّذينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَيْرِ مَا اکْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً 58/احزاب

و آنان که مردان و زنان باایمان را به خاطر کاری که انجام نداده اند آزار می دهند بار بهتان و گناه آشکاری را به دوش کشیده اند.

"يا ايّها النبي قُلْ لِازواجِكَ وَ بناتِكَ وَ نِساءِ المؤمنينَ يُدنينَ عليهنَّ مِنْ جَلابيبهنَّ ذلكَ أدني أنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ و كان اللّه‏ُ غفورا رحيما"(آیه 59/احزاب).اي پيامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مسلمانها بگو جلبابهايشان را بر خود فرو افكنند (و خود را با آن بپوشانند))آن كار براي اينكه شناخته شوند و آزار نبينند بهتر است، و خداوند بخشنده مهربان است.

لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدينَةِ لَنُغْرِيَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَکَ فيها إِلاَّ قَليلاً 60/احزاب

اگر منافقان و بیماردلان و آنها که اخبار دروغ و شایعات بی اساس در مدینه پخش می کنند دست از کار خود بر ندارند ، تو را بر ضدّ آنان می شورانیم ، سپس جز مدّت کوتاهی نمی توانند در کنار تو در این شهر بمانند!

براساس آیات فوق ،هدف قرآن از حکم ِپوشش مازاد،" عدم آزار" ازجانب فاجران بوده  و  خودِپوشش اصلاً هدف نبوده بلکه آن،وسیله ای برای تحقق مقصوددیگری که همان صیانت جنسی ورفع  مزاحمت هاست، بوده است.به عبارت دیگر،حکم پوشش مناسب ، برای جدا کردن ونمایاندنِ زنان مومن از آلودگان بوده است.

ازسوی دیگر حتی چنانچه باز به آیه 60 سوره ی نور برگردیم که در  این آیه حکم برداشتن  پوشش(حجاب) زنان سالخورده با شرایطی  خاص بیان شده  و آمده است:

وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاَّتي‏ لا يَرْجُونَ نِکاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُناحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزينَةٍ وَ أَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ : و زنان از کارافتاده ای که امید به ازدواج ندارند ، گناهی بر آنان نیست که لباسهای ( رویین ) خود را بر زمین بگذارند ، بشرط اینکه در برابر مردم خودآرایی نکنند و اگر خود را بپوشانند برای آنان بهتر است و خداوند شنوا و داناست.

 یا این که بازدرآیه 31سوره نور که می فرماید:وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني‏ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني‏ أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى‏ عَوْراتِ النِّساءِ وَ....

باز می بینیم خداوندمی فرماید:... زینت خویش را نمایان نکنند مگر برای شوهرانشان ، یا پدران و یا پدر شوهران یا پسران و یا پسر شوهران و یا برادران و یا خواهرزادگان و یا برادرزادگان و یا زنان و یا آنچه مالک آن شده اند یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند و یا کودکانی که از اسرار زنان خبر ندارند .....

 بنابراین  می توان نتیجه گرفت : رعایت پوشش جداگانه موردنظرقرآن نبوده  است.زیرااگرچنین بود می بایست حکم به رعایت آن درهمه ی شرایط  صادرمی شدنه این که استثنا هایی چون مملوکان ،نابالغان ِ بی انگیزه ومردان بی خطر قائل می شد.پس مهمترین انگیزه ی پوشش وکیفیت آن صیانت جنسی  بوده که اتفاقاً در شروع آیه بدان اشاره شده است.(یعنی همان يحفظن فروجهن).

باری،بطورکلی  به نظرمی رسد آیات مربوط به پوشش(حجاب) به منظورصیانت واصلاح رفتارهای جنسی بوده است زیراهمان گونه که متذکرافتاد ،نمی توانست گروه هایی راازاین حکم معاف شوند.(یعنی همان زنان مسن که بحث ارتباط جنسی ندارند، محارم ،که بازعملاً ازدواج شان حرام  است،یا کودکان بی خبر ومردان بی خطر.زیراهیچ زنی ازجانب آنان  احسس تعرض وخطری نخواهدکرد)

عزیزاله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا

در بحث آتی به بحث پوشش از منظر" آراء فقهی" ومیزان تطابق آن با پوشش شرعی درعصرپیامبر(ص) خواهیم پرداخت